چاقی چند علتی است و درمان آن ساده نیست. چاقی می‌تواند در ایجاد و وخامت برخی بیماری‌های تأثیر داشته باشد، مانند: بیماری‌های قلب و عروق، دیابت نوع دوم، پرفشاری خون، سکته مغزی، برخی سرطان‌ها و مشکلات مفاصل زانو و کمر. سهل انگاری در درمان چاقی رایج است.
متأسفانه در اغلب افراد تمام ریشه‌های چاقی مد نظر قرار نمی‌گیرند و از این رو نتایج درمان‌ها به سرعت رنگ می‌بازند. دسترسی بی حد و مرز به غذاهای کم حجم ولی پر انرژی، عدم‌تحرک کافی به واسطه زندگی مدرن امروزی و تاثیر وضعیت ژن‌های به ارث رسیده از والدین از واضح‌ترین عناصر مؤثر در افزایش وزن به شمار می‌روند. این در حالی‌است که متأسفانه نه تنها بیماران بلکه گاهی پزشکان هم درباره اضافه وزن و چاقی بحثی را پیش نمی‌کشند و افراد در معرض چاقی را به درمان و پیشگیری تشویق نمی‌کنند.
درمان چاقی به یک رویکرد همه جانبه نیاز دارد. آیا صرف در نظر گرفتن یک مشاوره تغذیه یا به عبارت دیگر رعایت کردن یک رژیم غذایی کم کالری برای درمان ماندگار چاقی کفایت می‌کند؟ آیا آن دسته از رفتارهای بیمار که احتمال بروز چاقی و شاید برخی بیماری‌های دیگر را افزایش می‌دهد، نباید شناسایی و هدف درمان قرار بگیرند؟ بدیهی است که توجه به عادات غذایی و میزان و نحوه فعالیت بدنی فرد از اهمیت زیادی برخوردار است، باید بیمار مبتلا به چاقی یا فرد دچار اضافه وزن آن دسته از رفتارهایی را که سلامت وی را به مخاطره‌انداخته‌اند، بشناسد تا بتواند از آنها دوری کند.
آیا آماده تغییر هستید؟
شخص چاق یا دچار اضافه وزن باید بداند که وضعیت فعلی او نتیجه شیوه غلط زندگی روزمره وی بوده است و بدون تغییر آن، وزن هم تغییری نخواهد کرد. اگر در رفتارهای غذایی تغییری صورت نپذیرد، کاهش وزن تقریباً میسر نیست.
یا اضافه وزن دارم؟
اندازه‌گیری شاخص توده بدن یاBMI عملی‌ترین راه تعیین اضافه وزن یا چاقی به شمار می‌رود. پس نخستین قدم، اندازه‌گیری شاخص توده بدن است. شاخص توده بدن همان‌اندازه مهم است که‌اندازه‌گیری فشار خون افرادی که حتی به‌علت سرماخوردگی به پزشک مراجعه می‌کنند و از پزشک می‌خواهند فشار خون آنها‌اندازه‌گیری شود ولی از پزشک انتظار ندارند شاخص توده بدن وی را بسنجد.
برای‌اندازه‌گیری شاخص توده بدن باید میزان وزن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر تقسیم شود. فرض کنید فردی 70 کیلوگرم وزن و 172 سانتیمتر قد دارد. به عبارت دیگر قد او بر حسب متر برابر 72/1 است. اگر 72/1 را در خودش ضرب کنیم مجذور قد این فرد به دست می‌آید یعنی حدود 96/2. حالا 70 را بر 96/2 تقسیم می‌کنیم، یعنی حدود 6/23. پس شاخص توده بدن وی 6/23 است. برای بزرگسالان اگر شاخص توده بدن بالاتر از 25 ولی کمتر از 30 باشد، یعنی فرد دچار اضافه وزن است. کسی که دارای شاخص توده بدن 30 یا بیش از آن است به بیماری چاقی مبتلاست. به عبارت دیگر همه بزرگسالان باید تلاش کنند شاخص توده بدن خود را در محدوده زیر 25 نگه دارند.
دور کمر پس مهم نیست؟
اندازه‌گیری دور کمر از این رو مهم است که تقریباً با میزان چربی موجود در تنه و دور قلب نسبت مستقیم دارد. به ویژه شاید برخی از آقایان اضافه وزن زیادی نداشته باشند ولی دور کمر آنها بسیار بزرگ باشد. این هم خطرناک است. در واقع،اندازه دور کمر به‌طور مستقل از چاقی می‌تواند یکی از عوامل خطرزا به شمار رود که استعداد بالای فرد را در ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق، دیابت نوع دوم، چربی بالای خون و پرفشاری خون نشان می‌دهد. برای‌اندازه‌گیری دور کمر باید نوار‌اندازه‌گیری را کمی بالاتر از ناف و زیر دنده‌های قفسه سینه قرار دهیم.اگر دور کمر آقایان بیش از102 سانتیمتر و دور کمر بانوان بیش از 89 سانتیمتر باشد، باید به آنها توصیه کرد، تغییراتی را در شیوه زندگی خود ایجاد کنند.
پژوهشگران چه می‌گویند؟
پژوهش‌های موجود به‌طور کاملاً واضح تایید می‌کنند که اضافه وزن بر احتمال مرگ و میر می‌افزاید و احتمال مشکلات ناشی از سایر بیماری‌ها را هم افزایش می‌دهد و در مقابل کاهش وزن مانند سدی، از تاثیر عوامل خطرزای بیماری‌های مهم جلوگیری می‌کند.
در بزرگسالان چاقی و بزرگی شکم دو عاملی هستند که جدا از هم خطر آفرین هستند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد همین طور که شاخص توده بدن از 25 بیشتر می‌شود، احتمال مرگ و میر هم افزایش می‌یابد. با فراتر رفتن این شاخص از مرز 30 ، سیر صعودی احتمال مرگ شتاب بیشتری می‌گیرد. همین امر درباره دور کمر بیش از 102 سانتیمتر در آقایان و بیش از 89 سانتیمتر در بانوان صادق است.
کودکان را دریابیم
امروزه اغلب کودکان بیشتر از آنچه می‌سوزانند، کالری دریافت می‌کنند. متأسفانه تغییراتی که در محیط‌های زندگی ما رخ داده است به این وضع بیشتر دامن می‌زند. در خانه، تمام کارها با انواع ماشین‌های برقی قابل انجام است. فاصله خانه تا مدرسه با خودرو طی می‌شود. اغلب مواد و لوازم مورد نیاز در فروشگاه‌های بزرگ تهیه می‌شود و مسیر آنها با خودرو طی می‌شود. برنامه ورزشی منظمی‌به ویژه در فصل‌های سرد وجود ندارد.
بازاریابی خوراکی‌های کم ارزش هم که با اراده قبلی، کودکان را هدف قرار داده‌اند. چون می‌دانند بچه‌ها هنوز کوچکتر از آن هستند که بتوانند تبلیغات را از واقعیت تشخیص دهند.
کافی است که روی بسته‌های این خوراکی‌های کم ارزش ولی پرکالری تصویرهای مورد علاقه کودکان را چاپ کنند. برای موفقیت بیشتر خود به قیمت به خطر‌انداختن سلامت کودکان، تبلیغات خود را ابتدا، انتها و لا به لای برنامه‌های مورد علاقه کودکان جا می‌دهند. روی بازاریابی محصولات خود در مدارس سرمایه گذاری می‌کنند و برای اجرا نشدن قوانین مربوط به محدودیت تبلیغات یا سایر موارد دیگر همه تلاش و روابط خود را به کار می‌گیرند. آیا ما درباره برچسب‌ها و شکل‌های چاپ شده روی بسته بندی این خوراکی‌های کم ارزش قانونی داریم؟ آیا اجرا می‌شود؟ آیا تبلیغات گسترده این خوراکی‌های کم ارزش نباید طبق قانون محدود یا محو شود؟
ما می‌توانیم معلومات غذایی و دانش عمومی‌درباره ارزش غذاها را افزایش دهیم. همه تلاش خود را به‌کار گیریم که مدارس بچه‌های ما از خوراکی‌های کم ارزش پاک شود. کودکان‌مان را آموزش دهیم که به مصرف سبزیجات و میوه‌جات اعم از میوه‌های خشک شده (خشکبار) روی آورند. به کودکان باید بیاموزیم که تبلیغات خوراکی‌های کم ارزش را به‌عنوان یک نوع فریبکاری تلقی کنند و از این که گول این ریاکاری را نخورده‌اند، آنها را تشویق کنیم. خودمان ورزش کنیم و کودکان را با خود به باشگاه‌ها و اماکن ورزشی ببریم.
نشانگان متابولیک یا اختلال سوخت و ساز بدن
اگر از 5 معیار زیر، 3 تای آن در یک فرد به چشم بخورد یعنی وی به نشانگان متابولیک مبتلاست:
شکم بزرگ یعنی دور کمر بیش از 102 سانتیمتر برای آقایان و بیش از 89 سانتیمتر برای بانوان
تری گلیسرید خون بیش از 150 میلیگرم در دسی لیتر
کلسترول خوب(HDL) در آقایان کمتر از 40 و در بانوان کمتر از 50 میلیگرم در دسی لیتر
فشار خون بیش از85/130 میلیمتر جیوه
قند خون ناشتای بیش از 110 میلیگرم در دسی لیتر
کسانی که به نشانگان متابولیک دچار هستند باید تحت نظر پزشک نسبت به قطع استعمال دخانیات، افزایش تحرک بدنی، تغییر عادات غذایی و روی آوردن به رفتارهای سالم اقدام کنند.