هشهری آنلاین _راحله عبدالحسینی: محله گیشا از شمال به بزرگراه همت، از جنوب به بزرگراه جلال آل احمد، از شرق به بزرگراه چمران و از غرب به بزرگراه شیخ فضل‌الله‌محدود می‌شود. علاوه بر این ویژگی منحصربه‌فرد، شهرسازی و خیابان‌کشی هم در این محله خاص است و با محوریت ۲ خیابان به‌صورت چلیپا ساخته شده‌است. در گفت‌وگو با «داریوش شهبازی» نویسنده و تاریخ‌نگار از تاریخچه شکل‌گیری این محله بیشتر خواهیم دانست.
ویژگی خاص محله گیشا از دیدگاه شهبازی، تاریخ‌نگار دسترسی بسیار آسان به محله است که از طریق شریان‌های اصلی پایتخت به خیابان اصلی گیشا می‌رسد. او می‌گوید: «محله گیشا از این نظر که بین ۴ بزرگراه اصلی تهران محصور شده، حائز اهمیت و به همین دلیل از این منظر استثنا شده است.»
- محله‌ای بین ۲ مسیل
برای بررسی هویت محله و تاریخچه شکل‌گیری آن باید به نیم قرن پیش برویم؛ اوایل دهه ۵۰. شهبازی این‌طور توضیح می‌دهد: «اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ سکونت در این محله آغاز شد. پیش از آن یعنی اگر به اواخر دهه ۳۰ برگردیم می‌بینیم که این محله مثل دیگر اراضی اطراف تهران، تپه ماهور بود. اراضی گیشا بین ۲ مسیل از سمت شرق و غرب واقع شده. این اراضی در ابتدا میدان تیر ارتش بود. بعد از مسیل غربی هم اراضی دیگری متعلق به شهربانی بود. شهربانی از دهه ۴۰ تا حدود دهه ۶۰ هم آزمون گواهینامه رانندگی پایه یک را در تپه آزمایش در این اراضی برگزار می‌کرد. برای گرفتن گواهینامه پایه یک نیاز بود که توانایی راننده در کنترل ماشین‌های سنگین در سربالایی تپه مانند مورد امتحان قرار بگیرد و در بازگشت در سراشیبی بتواند این کار مشکل را انجام دهد.
افسران خبره‌ای بودند که گواهینامه پایه یک می‌دادند و هر کسی قابلیت قبولی در این آزمون را نداشت.» شهبازی از نقشه‌های قدیمی پایتخت قبل از ساخت‌وساز و شکل‌گیری محله گیشا می‌گوید و ادامه می‌دهد: «نقشه‌های این گستره نشان می‌دهد که در سمت شرق مسیل قل‌قلی یا مسیل ونک بود. در سمت چپ این اراضی نیز یک مسیل بود. در شمال شرقی هم اراضی ونک بود که بخش کوچکی خانه‌سازی شده و در بخش جنوب‌شرقی اراضی یوسف‌آباد و امیرآباد بود. دیگر در اطراف این اراضی هیچ خانه‌سازی و تأسیساتی وجود نداشت. در قسمت جنوب غربی هم طبق نقشه‌های قدیمی تهران فقط مختصری از تأسیسات و ساختمان‌سازی محله دریان نو وجود داشت. در جنوب‌شرقی هم یک تأسیسات مختصری بود که مرکز اتمی دانشگاه تهران فعالیت می‌کرد.»
- تفرج در تپه‌های گیشا
«همان اوایل که انتقال مالکیت اراضی انجام شد، اراضی را شرکتی متعلق به ۲ نفر به نام‌های کی‌نژاد و شاپوریان که ابتدای اسم خود به نام کیشا را بر شرکت می‌گذارند که در طول زمان تبدیل به گیشا می‌شود و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به محله کوی نصر معرف شد. گیشا تا اوایل دهه ۵۰ تعداد معدودی ساختمان داشت. در میان خاطرات خودم به یاد می‌آورم که سال ۱۳۵۵ در انتهای محله، تپه‌های گیشا بود که مختصری درختکاری شده بود و ماشین هم می‌توانست تا بالای تپه برود. مردم هم آنجا را به‌عنوان تفرجگاه می‌شناختند. نه اینکه مانند اراضی اطراف رودخانه کرج که بخواهند روز جمعه یا تعطیلات را بگذرانند ولی با ماشین می‌رفتند و نیم یا یک ساعت را کنار خانواده می‌گذراندند. زیرا تپه‌های گیشا در ارتفاع واقع شده بود و هوای بسیار خوبی داشت.»
- انتخاب زوج‌های جوان
اواخر دهه ۴۰ ساخت‌وساز در محله گیشا از سوی شرکت و طبق نقشه آغاز شد. آن روزگار هیچ تأسیساتی در این اراضی دیده نمی‌شد. شهبازی می‌گوید: «اواخر دهه ۴۰ براساس نقشه‌ای که شرکت تعیین کرده بود ساخت‌وساز شروع شد. ابتدا جنوب اراضی ساخته شد. یادم است که معمارها و بناهای یزدی در پروژه ساخت‌وساز فعالیت کردند.» خیابان‌های گیشا با شماره نامگذاری شد. شهبازی می‌گوید: «بعد از اینکه خیابان دوازدهم ساخته شد، دیگر آوازه این محله بین شهروندان پیچیده بود. قشر جوان از سکونت در این محله استقبال کردند. به این صورت که زوج‌های جوان برای زندگی این محله را انتخاب کردند. به‌خصوص جوانانی که می‌خواستند سکونت در محله‌های جدید را به جای زندگی در بافت قدیمی و سنتی پایتخت تجربه کنند. به این‌ترتیب گیشا از دهه ۵۰ سر و شکل محله گرفت.»
- شهرسازی و خیابان‌کشی در محله گیشا
نویسنده کتاب «تهران نامه» درباره اصول شهرسازی و خیابان‌کشی در محله گیشا می‌گوید: «شهرسازی محله گیشا با توجه به نقشه‌ای که دارد، مثل محله‌های تهران‌نو، شهران‌نو، دریان‌نو و شهرآرا ساخته شد. محله شکل شطرنجی و خیابان‌کشی منظم دارد. این سیستم در سبک شهرسازی تهران حصار صفوی و حصار ناصری وجود نداشت و چشم شهروندان به این سبک شهرسازی آشنا نبود و این نوع شهرسازی برای محله گیشا امتیاز به حساب می‌آمد. از سال ۱۳۴۹ به بعد بزرگراه‌های اطراف محله گیشا و در ابتدا هم بزرگراه چمران ساخته شد و بعد از آن بزرگراه‌های دیگر شکل گرفت. در تپه‌های گیشا هم تأسیسات مهمی مثل ساختمان انتقال خون، دانشگاه علوم پزشکی، برج میلاد، سالن همایش‌ها و قسمت‌های دیگر ساخته شد. در شمال اراضی هم شهرآرا و از سمت شرق یوسف‌آباد ساخته شد.»