همشهری آنلاین _ زهرا بلندی: بلافاصله گره چارقدش را محکم‌تر می‌کند و با جاروی حصیری که در دست دارد گل و لایی که حین پر کردن ظرف‌های آب، در کوچه جمع شده را سر و سامان می‌دهد. بیشتر اهالی کوچه جلو در ایستاده‌اند تا به نوبت آب دریافت کنند. کامیون به سختی در ناهمواری‌های کوچه حرکت می‌کند و مقابل خانه‌ای دیگر دوباره می‌ایستد. راننده به چالاکی از کامیون بیرون می‌آید. درپوش منبع آب آلومینیومی خانه بعدی را به راحتی برمی‌دارد و شیلنگ را داخل آن می‌گذارد. هنوز هم آب یکی از مهم‌ترین مشکلات اهالی روستای ۴۰ هزار نفری «مرتضی گرد» است و برخی ساکنان آن مانند اهالی کوچه قائم به دلیل نداشتن آب لوله‌کشی به ناچار از تانکرهایی که در کوچه‌ها می‌چرخند آب دریافت می‌کنند. اما مشکلات پرجمعیت‌ترین روستای شهر تهران که در حریم منطقه ۱۹ قرار گرفته است به این موضوع خلاصه نمی‌شود و معضلات‌ریز و درشت بسیاری از تراکم بالای جمعیت، نبود انشعاب گاز برخی خانه‌ها، آسفالت نامناسب، امنیت محدود، کمبود مراکز رفاهی، آموزشی، فرهنگی و... در آن جریان دارد.
ساعت از ۴ عصر گذشته که به روستای ۴۰ هزار نفری مرتضی گرد می‌رسم که این روزها به پرجمعیت‌ترین و بزرگ‌ترین روستای کشور شهرت یافته است. فاصله این روستای بخش آفتاب از محدوده شهری منطقه ۱۹ به اندازه عرض بزرگراه آزادگان است. اما درباره تفاوت‌های مرتضی گرد و بافت شهری می‌توان صفحه‌ها نوشت. شلوغی و ترافیک بی‌حد و اندازه در ابتدای ورودی این روستا بیشتر از هر چیزی به ذوق می‌زند. سرتاسر خیابان کم‌عرض اصلی در قرق خودروهای شخصی و باربری است که در حال ورود و خروج به مرتضی گرد هستند.
روستایی که اکنون بیشتر به شهرک شباهت دارد تا همین چند سال پیش روستایی کوچک با جمعیت حدود ۴ هزار نفری در حریم منطقه ۱۹ بود و کمتر کسی از وجود آن خبر داشت. اما با آغاز ساخت‌وسازهای غیرمجاز از سال ۱۳۸۷ و رشد بی‌رویه جمعیت، اکنون بیش از ۴۰ هزار نفر در آن ساکن هستند و با شکل‌گیری واحدهای متعدد تجاری بیش از ۲۰ هزار نفر جمعیت شناور روزانه در کارگاه‌های آن مشغول به کار هستند. آخرین بار اواخر شهریور، روز افتتاح طرح آبرسانی و اتصال روستای مرتضی گرد به شبکه سراسری آب تهران و آغاز ساخت مخزن جدید ۴ هزارمترمربعی به اینجا آمده بودم اما هنوز هم لوله‌کشی آب یکی از مهم‌ترین مطالبات اهالی این روستاست.
«سینا حسن پور» می‌گوید: «مخازن برای توزیع همگانی آب ایجاد شده اما هنوز حدود ۴۰ درصد از اهالی روستا آب لوله‌کشی ندارند. بخش‌هایی از محله ترک‌آباد کوچه‌های منتهی به خیابان شمس، گلبرگ و ولی‌عصر(عج) هنوز از آب لوله‌کشی بهره‌مند نیستند و روزانه با تانکر به آنها آبرسانی می‌شود.» او رئیس شورای اسلامی روستای مرتضی گرد است و به خوبی در جریان مشکلات اهالی روستا در تأمین ابتدایی‌ترین نیازهای انسانی مانند آب، برق، گاز و تلفن و... قرار دارد. حسن‌پور توضیح می‌دهد: «متأسفانه هنوز عده‌ای در مرتضی‌گرد از کپسول گاز استفاده می‌کنند و تانکر ذخیره آب دارند. ۴۰ درصد از ساکنان روستا کنتور برق ندارند. اتوبوس‌های خط واحد در اینجا فرسوده است و مدت انتظار مسافران پایانه اتوبوسرانی به ۴۰ دقیقه هم می‌رسد.»
- ایمنی محدود و حوادث پی در پی
عزمم را جزم کرده‌ام که از بالا تا پایین روستا را گز کنم. برای رسیدن به انتهای خیابان پیروزی که از دل مرتضی گرد رد شده است باید از کوچه‌های ۳۵ گانه ولی‌عصر(عج) و محله‌هایی از جمله پیامبر اعظم(ص)، ترک‌آباد و... عبور کنم. این خیابان نه تنها برای تردد به مرتضی گرد بلکه برای ورود و خروج به روستاهای بالادست آن مانند پلائین، کاشانک، شهرک صنعتی چهاردانگه و... هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخش قابل توجهی از پیاده‌رو توسط دستفروشان و بساطی‌ها، مسدود و بخشی هم به انباری وسایل مازاد مبل‌فروشان تبدیل شده است. حین عبور از خیابان‌ها و کوچه‌های فرعی کابل‌های برق معلق در آسمان و ساختمان‌های نامتوازن و بیرون زده میخکوبم می‌کند.
دچار سردرگمی شده‌ام. نمی‌دانم مرتضی گرد را با خانه‌های کلنگی و فرسوده بدقواره و ساختمان‌های ۹ طبقه در کوچه‌های ۶ متری به خاطر بسپارم یا نمایشگاه‌های لوکس مبلمان که به گفته اهالی قدیمی روستا طی سال‌های اخیر تعدادشان رشد قارچ‌گونه‌ای داشته است. «وجود کارگاه‌های چوب در طبقات زیرین ساختمان‌ها بارها موجب حوادث آتش‌سوزی و تخریب شده. نمونه‌اش همین یک ماه پیش که در خیابان ولی‌عصر(عج) ۱۴ اتفاق افتاد.» «محمدرضا سوختانلو» یکی از اهالی قدیمی است که با بیان این جمله از ایمنی پایین محله‌اش ابراز نگرانی می‌کند: «خیابان‌هایی مانند عرش و نرگس کاملاً بافت صنعتی پیدا کرده‌اند و طبقات همکف و زیرزمین برخی ساختمان‌های مسکونی هم به کارگاه‌های تولیدی و انبار چوب اجاره داده شده که متأسفانه در هیچ‌کدام از آنها ضوابط ایمنی آتش‌نشانی به درستی رعایت نشده است.
جذابیت‌هایی مثل بازار کار و قیمت نسبتاً پایین مسکن در اینجا به‌طور میانگین متری ۷، ۸ میلیون تومان مهاجرپذیری را افزایش داده و سکونت و اشتغال بیش از ۱۰ هزار اتباع بیگانه بدون اوراق هویتی معتبر را به همراه داشته است.» ساخت‌وساز زیر دکل‌های فشار قوی برق منظره دیگری است که نگاهم را خیره می‌کند. مردی میانسال که متوجه تعجبم شده است می‌گوید: «اینجا با برق‌گرفتگی کشته هم داده‌ایم. چند وقت پیش یک نفر روی پشت‌بام خانه‌اش دچار برق گرفتگی شد.»
- ساخت‌وساز غیرمجاز هنوز ادامه دارد
هرچه به انتها و ضلع جنوبی روستا نزدیک می‌شوم تعداد خانه‌ها کمتر می‌شود و گستردگی زمین‌های بایر بیشتر خودنمایی می‌کند. در این گشت به ۳ کانکس می‌رسم که به بررسی محتویات کامیون‌ها و خودروهای باری کوچک اختصاص داده شده‌اند. مردی چهارشانه با کاپشنی مشکی رنگ مقابل آخرین کانکس ایستاده تا از ورود مصالح برای ساختمان‌هایی که مجوز ساخت ندارند جلوگیری کند. در حال صحبت با یک راننده کامیون است که به سمتش می‌روم. «علی» می‌گوید: «روزانه بارهای زیادی را برگشت می‌زنم. اما بعضی اوقات برخی راننده‌های کامیون با سلاح‌های سرد تهدیدم می‌کنند و کار به نزاع و درگیری ختم می‌شود. در چنین مواقعی از دست من هم‌کاری ساخته نیست.»
مالک شریعتی، نماینده مجلس
اتفاقات شاخصی در مرتضی گرد رقم می‌خورد
«مرتضی‌گرد» تا سال ۱۳۸۷ فقط ۲۵۰۰ نفر (حدود ۴۰۰ الی ۵۰۰ خانوار) جمعیت داشت، ولی اکنون به‌رغم اینکه هنوز روستا نامیده می‌شود، رشد افسارگسیخته با ساخت‌وسازهای غیرمجاز، غیراصولی و ناایمن، جمعیت این روستا را نزدیک به ۴۰ هزار نفر(حدود ۵۰۰۰ خانوار) رسانده که عمدتاً نیز از طبقات مهاجر و محرومند که آن را به یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین روستاهای کشور تبدیل و درگیر معضلات جدی حاشیه‌نشینی، آسیب‌های فرهنگی اجتماعی و فقدان یا کمبود زیرساخت‌های شهری لازم همچون آب لوله‌کشی، فاضلاب، برق، گازرسانی و... کرده است.
از سال گذشته طی بازدیدهای متعدد از این روستا و جلسات مختلف، اقداماتی برای رفع چالش‌های موجود در نظر گرفته شده است. در جلسه مجمع نمایندگان تهران با مسئولان استانی جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در منطقه‌ای که گنجایش اضافه شدن جمعیت جدیدی را ندارد، تأکید شد. پیرو جلسه، شورای تأمین شهرستان نیز مصوبه ممنوعیت ورود مصالح و ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ارجاع متخلفان به کمیسیون ماده ۹۹ و قلع و قمع بناهای غیرمجاز را صادر کرد. اما با دهیاری عملاً توان برخورد جدی با متخلفان و اجرای احکام صادره را تاکنون نداشته که موجب سوءاستفاده متخلفان و سودجویان از این خلأ شده است.
همچنین پیرو مصوبات جلسه مجمع نمایندگان، برای تغییر ساختار مدیریت منطقه رایزنی‌های خوبی با شهرداری و استانداری صورت گرفته که امیدواریم به‌زودی به نتیجه برسد. نکته دیگر مربوط به واحدهای مسکونی ناایمن و غیرمقاوم است که متأسفانه حدود دوسوم ساختمان‌ها را شامل می‌شود و یک زلزله کوچک بروز یک فاجعه انسانی را در پی خواهد داشت. باید طبق زمان‌بندی و برنامه‌ریزی دقیق، در اسرع وقت مقاوم‌سازی یا تخلیه و تخریب با انتقال ساکنان به خانه‌های ایمن انجام شودکه نیازمند بسیج همگانی و همیاری مردم، خیّران و نهادهای مختلف است. به موازات پیگیری موارد یادشده، وضع موجود نیز باید ساماندهی شود و ضعف‌ها و کمبودهای خدمت‌رسانی به سرعت برطرف شود. طی بازدیدها و جلسات مکرر، جدولی از اقداماتی که باید در دستور کار قرار بگیرد تهیه شده و اقدامات خوبی در حوزه آبرسانی، گازرسانی، ساماندهی شبکه برق، آسفالت معابر و... در حال انجام و پیمودن روند قانونی است تا اتفاقات شاخصی به‌زودی در مرتضی‌گرد رقم بخورد.