همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: همین دوربرگردان را رد کنید خانه‌اش معلوم است.» برای یدالله عمارت ۴۰۰ ساله بادگیر ری فقط «خانه احمدآقا» است. یدالله چند سال پیش از افغانستان به ایران آمده و بعد از مدت‌ها این در و آن در زدن برای پیدا کردن کار و سرپناه، از عمادآور ری سر درآورده است. یدالله در عمادآور غریب نیست و در همین چند سال بسیاری از هم‌ولایتی‌هایش از غزنی به عمادآور آمده‌اند و با احتساب هم‌ولایتی‌های او و دیگر افغانستانی‌های ساکن عمادآور، جمعیت این روستا از ۸۴۲ نفر در سال ۱۳۸۵ به هزار و ۲۰۰ نفر در سال ۱۴۰۰ رسیده است. هموطنان مهاجر یدالله فقط در عمادآور نیستند و در بسیاری از روستاها و محله‌های ری شمار آنها از جمعیت بومی محل بیشتر شده است. گزارش زیر شرح اما و اگرهایی است که در این مهمان‌پذیری بی‌حساب و کتاب ری پیش آمده است.
گذر تاریخ‌شناسان و اسلام‌شناسان ایرانی و خارجی بسیاری به محله نفرآباد ری افتاده است. آنها به دنبال رد و نشانی از بازماندگان اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین اهالی ری باستان به این محله تاریخی سر می‌زنند، اما با محله نیمه ویرانی روبه‌رو می‌شوند که بیشتر از نیمی از جمعیت آن را افغانستانی‌های بی‌خبر از پیشینه ری تشکیل می‌دهند. محله نفرآباد با اجرای طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) از چرخه آبادانی شهرری وامانده و ساکنان آن به محله‌های دیگر کوچ کرده‌اند.
- بومی‌ها می‌روند
«محسن تقوی‌راد» نوه یکی از ملاکان و افراد سرشناس محله نفرآباد به نام «ارباب سیف‌الله» است. او که چند دهه بلاتکلیفی و مشکلات این محله را تاب آورده، می‌گوید: «نفرآباد قدیمی‌ترین محله شهر تهران محسوب می‌شود، اما از امکانات ابتدایی مانند مدرسه و درمانگاه، عابربانک و... محروم است. تعداد زیادی از اهالی قدیمی محل خانه‌های خود را خالی رها کرده یا به اتباع مهاجر اجاره داده و به محله‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند. تعداد جمعیت غیربومی محله نفرآباد به شمار اهالی بومی آن کاملاً می‌چربد و در کوچه‌های محله به زحمت می‌توان چهره‌ای آشنا پیدا کرد.» محله نفرآباد تنها محله ری نیست که مورد بی‌مهری مسئولان قرار گرفته و در محله‌های ظهیرآباد، قلعه گبری، عباس‌آباد، حمزه‌آباد و جوانمرد قصاب هم پاورچینی و کندی حرکت قطار آبادانی محله باعث شده تعداد قابل توجهی از اهالی، سایر مناطق شهر تهران را برای سکونت انتخاب کنند. در این محله‌ها تعداد اتباع مهاجر افغانستانی هر روز بیشتر می‌شود.
«نرگس لشکری» از اهالی قلعه گبری است. او می‌گوید: «تعداد اتباع افغانستانی قلعه گبری آنقدر زیاد شده که در کوچه و خیابان به زحمت همزبان خودت را پیدا می‌کنی. تا وقتی اهالی در محله زندگی می‌کردند، برایش دل می‌سوزاندند و مشکلات آن را پیگیری می‌کردند، ولی وقتی خانه‌های خود را اجاره می‌دهند و به محلی دیگر می‌روند، دیگر برایشان مهم نیست محله به چه روزی می‌افتد.»
- روستاهای ری غریب افتاده‌اند
حال و روز روستاهای ری از محله‌های آن نگران‌کننده‌تر است و مشکلات و کمبودها بر بافت جمعیتی آنها اثری عمیق باقی گذاشته که بدون تردید تا سال‌ها دامنگیر ری خواهد بود. در بعضی از روستاها نسبت اتباع ساکن از اهالی ایرانی آن بیشتر و بافت جمعیتی روستا کاملاً تغییر کرده است. در سرشماری که دهیاری روستای «درسن‌آباد» در سال ۱۳۹۹ انجام داده، جمعیت روستا هزار و ۳۱۸ نفر بوده که بخش قابل توجهی از آنها اتباع مهاجر بوده‌اند. «وحید حاتم‌زاده» دهیار این روستا می‌گوید: «سال ۱۳۹۵ جمعیت درسن‌آباد هزار و ۱۸ نفر بود، اما در طول این سال‌ها تعداد زیادی ازجمعیت بومی روستا مهاجرت کرده‌اند که اغلب آنها جوانان هستند.
این افراد خانه‌های خود را به اتباع مهاجر اجاره داده و اکنون غیرایرانی‌ها جزو جمعیت روستا به شمار می‌آیند.» روستای درسن‌آباد از امکانات زندگی بهره‌چندانی ندارد و با وجود قدمت چندین ساله خود حتی از نعمت آب آشامیدنی کافی و سالم برخوردار نیست. روستای صالح‌آباد شرقی مجموعه کاملی از مشکلات روستاهای ری است و با مسائلی مانند وجود حوضچه زباله‌گیر، بافت فرسوده، دکل‌های برق و صدها مشکل‌ریز و درشت دیگر دست و پنجه نرم می‌کند.
«امیرمحمد قلی‌پور» دهیار روستای صالح‌آباد شرقی می‌گوید: «مراکز صنعتی متعدد مانند بازار آهن‌مکان که کنار روستا فعالیت می‌کند، سیل کارگران را به طرف صالح‌آباد شرقی روانه کرده است.
این کارگران ایرانی و غیرایرانی برای اجاره خانه‌های قدیمی و فرسوده روستا اجاره‌بهای مناسبی می‌پردازند و بسیاری از اهالی ترجیح می‌دهند به جای تحمل مشکلات و کمبودها، خانه‌های خود را به کارگران اجاره دهند و به محلی دیگر نقل مکان کنند.» درسرشماری سال ۱۳۹۰جمعیت روستای صالح‌آباد شرقی ۵هزار و۵۷۳نفر بود. در طول دهه اخیر جمعیت بومی روستا به زیر۴هزار نفر کاهش پیدا کرده، اما جمعیت کلی روستا با محاسبه اتباع و کارگران غیربومی به حدود دو برابر افزایش پیدا کرده است.
عضو شورای‌شهر:
روستاها جذاب شوند بومی‌ها بر می‌گردند
«جعفربندی شربیانی» این اقبال را داشته که به‌عنوان فرزند ری به شورای‌شهر ششم راه پیدا کند و حضور او در جمع اعضای شورای‌شهر این امید را در دل اهالی ری روشن کرده که شاید در دوره تازه مدیریت شهر تهران برای پیشگیری از تغییر بافت جمعیتی ری چاره‌ای اندیشیده شود. در گفت‌وگوی با همشهری محله زیر شربیانی درباره دلایل افزایش تعداد اتباع مهاجر در ری و راه‌های پیشگیری از تغییر بافت جمعیتی این شهر توضیح داده است.
بالا بودن جمعیت اتباع افغانستانی در روستاها و محله‌های ری چه آثاری دارد؟
بیشتر از ۱۰درصد جمعیت شهرستان ری را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند. این آمار فقط شامل اتباع قانونی است و از تعداد مهاجرانی که غیرمجاز در ری ساکن شده‌اند، آمار دقیقی نداریم. وجود این افراد در حوزه‌های مختلف آموزشی، امنیتی، اجتماعی و... آثار منفی دارد. مثلاً در بحث واکسیناسیون بیشتر از ۸۰۰ هزار نفر از اتباع مهاجر در ری واکسن کرونا دریافت کرده‌اند، همین خدمت‌رسانی در سایر حوزه‌ها هم وجود دارد و اتباع در خدمات و امکانات محدود ری سهم قابل توجهی دارند.
شهرستان ری در ازای خدمت‌رسانی به اتباع تسهیلات مناسبی دریافت می‌کند؟
متأسفانه مهاجرپذیری و ده‌ها مشکل دیگر از شهر تهران به ری تحمیل می‌شود، ولی برای ری سرانه و تسهیلات مناسبی در نظر گرفته نمی‌شود. دولت باید برای رفع پیامدهای این مشکلات سرانه ویژه‌ای به شهرستان ری اختصاص دهد.
توزیع و تراکم جمعیت درشهرستان ری نشان می‌دهد محله‌ها و روستاهایی که از شرایط سکونتی مناسبی برخوردار نیستند، برای اتباع مهاجر جاذبه بیشتری دارند.
به دلیل آسیب دیدن بخش کشاورزی ری روستاها برای روستاییان جذابیت خود را از دست داده و به خوابگاه ارزان کارگران صنایع اطراف ری تبدیل شده‌اند که بخش قابل توجهی از آنها غیرایرانی هستند. تنها راه بازگرداندن مردم ری به روستاها و محله‌ها احیای بخش کشاورزی و افزایش امکانات زندگی این سکونتگاه‌هاست. در شورای‌شهر ششم تلاش می‌کنیم برای حل این مشکلات بین نهادها و سازمان‌های مختلف مانند شهرداری و فرمانداری همگرایی و همکاری به وجودآوریم.
- فرمانده انتظامی شهرستان ری:
مهاجرپذیری ری قانونمند شود
با وجود آنکه اغلب جرائم حوزه استحفاظی ری توسط ساکنان ایرانی و بومی این شهرستان اتفاق افتاده، فرمانده انتظامی ری معتقد است مهاجرپذیری این شهر در افزایش جرائم و ناامنی آن تأثیر زیادی دارد. سرهنگ «دوستعلی جلیلیان» می‌گوید: «بخش عمده جرائم ارتکابی حوزه استحفاظی شهرستان ری توسط بومیان ساکن حوزه رخ داده و جمعیت مهاجری که در اطراف و حاشیه‌های شهرستان ری ساکنند، درصد کمی از جرائم را مرتکب شده‌اند، اما فراوانی جمعیت اتباع غیرمجاز باعث ناامنی و رشد آسیب‌ها در این حوزه می‌شود.» فرمانده انتظامی ری به شناسایی و توقیف ۸ دستگاه خودرو حامل ۹۱ نفر از اتباع خارجی غیرمجاز (شوتی) که از مبدأ شهرهای جنوب‌شرقی وارد ری شده بودند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «تعداد اتباع افغانستانی که غیرمجاز وارد شهرستان ری می‌شوند رو به افزایش است و باید به موازات اجرای طرح‌های انتظامی جمع‌آوری اتباع غیرمجاز، برای پیشگیری از ورود غیرقانونی این افراد هم برنامه‌ریزی شود.»
- کار و خانه ارزان فراهم است
«انسیه اسماعیلی» دهیار روستای عمادآور می‌گوید: «در عمادآور و بسیاری از روستاهای ری که در طرح کمربند سبز قرار گرفته‌اند، حتی پس از اجرای طرح هادی روستایی برای صدور مجوز ساخت‌وساز املاک سختگیری زیادی می‌شود و اهالی از سر ناچاری و به دلیل فرسوده بودن خانه‌های‌شان از روستا مهاجرت می‌کنند.» بسیاری از اتباع افغانستانی حریم ری در کارگاه‌های صنعتی مجاز یا غیرمجاز و زمین‌های کشاورزی کار می‌کنند. اسماعیلی می‌گوید: «وجود کارگاه‌های جمع‌آوری ضایعات، کوره‌های آجرپزی ومراکز صنعتی‌ریز و درشت در اطراف ری باعث شده جمعیت زیادی از اتباع مهاجر روستاهای ری را برای سکونت انتخاب کنند.» در روستای نسوز و هفت‌دستگاه که شرایط و امکانات مناسبی دارد فقط ۵ درصد ساکنان روستا افغانستانی هستند، ولی در عمادآور که کشدار و طولانی شدن طرح کمربند سبز، آن را نیمه ویران کرده بیش از نیمی از جمعیت هزار و ۲۰۰ نفری روستا را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند.
«یدالله سلطان‌زهی» از اتباع افغانستان است و در یکی از خانه‌های قدیمی روستای عمادآور زندگی می‌کند. او در یکی از کوره‌های زغال‌گیری اطراف ری کار می‌کند. یدالله می‌گوید: «اجاره خانه در روستاها و محله‌های ری از محله‌های دیگر تهران کمتر است. در بعضی از خانه‌های روستای عمادآور ۲ یا چند خانواده افغانستانی در کنار هم زندگی می‌کنند.» یدالله از قدمت تاریخی و پیشینه عمادآور اطلاع ندارد، اما دوست دارد در این روستا که ملک ارزان است و تعداد زیادی از خانه‌ها به‌صورت قولنامه‌ای معامله می‌شود، خانه بخرد.
- تعداد دانش‌آموزان شهرری در حال کاهش
در حالی که کمبود امکانات زندگی اهالی ری را روانه تهران کرده و جاذبه‌های زیارتی، مسکن ارزان و امکانات اشتغال سیل اتباع و مهاجران غیربومی را به طرف شهرری سرازیر می‌کند، کاهش فرزندآوری و پایین آمدن نرخ زاد و ولد هم به تهدیدی برای جمعیت این شهر اصیل و تاریخی تبدیل شده است. «شهلا کاظمی‌پور» هیچ یک از مناطق شهر تهران را از خطر کاهش جمعیت در امان نمی‌داند. این جمعیت‌شناس و استاد دانشگاه تهران می‌گوید: «در دهه‌های اخیر زوج‌های جوان به دلایلی مانند افزایش هزینه‌های زندگی و بالارفتن مخارج فرزندآوری به داشتن فرزند رغبت نشان نمی‌دهند و بسیاری از آنها به تک فرزندی قناعت می‌کنند.» سیر جمعیت منطقه ۲۰ در چند دهه گذشته کاهش تعداد کودکان بومی و ایرانی زیر ۱۵ سال را نشان می‌دهد.
بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۹۵ شهرری با داشتن ۱۱۶ هزار و ۴۹۲ خانوار، ۷۷ هزار و ۳۴۴ کودک زیر ۱۵ سال داشته که با نیازهای جمعیتی این شهر تناسبی ندارد. «مریم عبدی» از معلمان باسابقه پایه اول است که در مدارس ابتدایی محله‌های مختلف شهرری خدمت کرده است. او می‌گوید: «تا حدود ۵ سال پیش آمار دانش‌آموزان ایرانی ورودی پایه اول هر سال افزایش داشت، اما در سال‌های اخیر تعداد دانش‌آموزان ایرانی شهرری در حال کاهش و دانش‌آموزان اتباع در حال افزایش است.» بسیاری از کودکان افغانستانی که در ری متولد و بزرگ می‌شوند، در بزرگسالی و بعد از تشکیل خانواده هم در این شهر ماندگار می‌شوند.