امام سجاد(ع) این ماه مبارک را عید اولیاء‌الله میداند. در صحیفه سجادیه دعایی هستبه نام دعای وداع ماه مبارک رمضان.فرازهایی از این دعا را که امام سجاد(ع) در آخر ماه رمضان ایراد فرموده‌اند، به تفسیر و توضیح آیت آلله جوادی آملی با هم می خوانیم:
در مقدمه این دعا، حضرت سجاد(ع) نعمتهای الهی را میشمارد و اینکه بخششهای خدای سبحان ابتدایی است، نه از روی استحقاق. بعد از آن مقدمه میفرماید: یکی از بهترین بخششهای خداوند سبحان، ماه مبارک رمضان و روزه در این ماه است: «و انت جعلت من صفایا تلک الوظائف و خصائص تلک الفروض شهر رمضان... و قد اقام فینا هذا الشهر مقام حمد و صحبنا صحبه مبرور.»
خدایا، نعمتهای فراوانی به ما دادی؛ یکی از آن برجستهترین نعمتها ماه مبارک رمضان است و یکی از بهترین فضیلتها روزه این ماه است که نصیب ما کردی. و هیچ زمانی به عظمت زمان ماه مبارک رمضان نیست، گذشته از آنکه شب قدر را در آن قرار دادی، این ماه را ظرف نزول قرآن کریم قرار دادی که این فیض در این ماه نازل شده است، اگر کسی با قرآن باشد همراه قرآن بالا می‌رود، و این را بر ملت مسلمان منت نهادی، زیرا دیگر ملل در ماه مبارک رمضان روزه نمیگرفتند و این نعمت را مخصوص مسلمین کردی. و این ماه مبارک در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خودش رحمت آورد و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبتبا او به فضایل و نعمتهایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد.
«و اربحنا افضل ارباح العالمین»؛«ماه رمضان» برترین سودهای جهانیان را به ما ارزانی داشت که هیچ تاجری در هیچ گوشه دنیا نبرده است. هیچ کسی در سراسر عالم به اندازه ما از این ماه مبارک رمضان استفاده نکرد. اگر انسان مسافری است که سفر ابد در پیش دارد، رهتوشه آن سفر ابد را باید همین چند روز تهیه کند و اگر درهای آسمان به چهره مؤمن باز می‌شود و اگر مؤمن میتواند با وارستگی به باطن عالم راه پیدا کند و اگر بهترین فرصت ماه مبارک رمضان است؛ پس بهترین سود را ماه مبارک رمضان و اهلش دارند.
آنها که اهل سیر و سلوکاند، اول سالشان ماه مبارک رمضان است؛حسابها را از ماه مبارک تا ماه مبارک بررسی میکنند که ماه مبارک رمضان گذشته، چه درجهای داشته و امسال چه درجهای دارند؟ چقدر مطلب فهمیده و چقدر مسائل برای آنها حل شده است؟ چقدر در برابر گناه قدرت تمکین داشته و چقدر در برابر دشمن، قدرت تصمیم دارند؟ ماه مبارک رمضان برای سالکان الی‌الله، ماه محاسبه است؛ لذا امام سجاد(ع) فرمود: هیچ کس در سراسر جهان به اندازه ما در این ماه استفاده نکرد.
«ثم قد فارقنا عند تمام وقته و انقطاع مدته و وفاء عدده و نحن مودعوه»؛ این ماه بعد از آنکه پایانش فرا رسید، از ما مفارقت و هجرت کرد و ما را تنها گذاشت و ما الان این ماه را وداع میکنیم. چه وداعی؟ وداع تشریفاتی؟ نه، وداع با دوست عزیزی که مفارقتش برای ما توانفرساست. آنکه اهل معنا بود خیرش در این ماه بیشتر شد؛ آنکه گرفتار گناه بود گناهش در این ماه کمتر شد. فرمود: ما کسی را وداع میکنیم که رفتنش برای ما عظیم و سخت است و ما را غمگین کرد؛ این ماهی بود که شب و روزش رحمتبود.
بزرگان فقه ما همچون «مرحوم صاحب جواهر» و «سید محمد کاظم» صاحب «عروه الوثقی» و دیگران در کتابهایشان هست که در فضیلت روزه گرفتن، همین بس که انسان از نظر ترک بسیاری از کارها شبیه فرشته می‌شود. همین که انسان از شکم رها شد، یک مقدار به فرشته شدن نزدیک می‌شود. «و اوحشنا انصرافه عنا» و از اینکه منصرف شد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت. ما دوست رئوف و مهربان و پربرکتی را از دست میدهیم، لذا ما به وحشت افتادیم؛ آخر ماه مبارک رمضان که میشد احساس غربت میکردند. سلام بر تو‌ای عید اولیای خدا.
«و لزمنا له الذمام المحفوظ و الحرمه المرعیه و الحق المقضی»؛ ما باید حقی که او به عهده ما دارد رعایت کنیم؛ حرمتی که در پیش ما دارد باید ارج بنهیم، باید به تعهدی که بین ما و اوست وفا کنیم.
«فنحن قائلون السلام علیک یا شهر‌الله الاکبر یا عید اولیائه»، آن گاه چون این دوست عزیز از ما مفارقت می‌کند، ما در آخر ماه مبارک این چنین میگوییم: سلام بر تو‌ای بزرگترین ماه که به خدا انتساب داری و سلام بر تو‌ای عید اولیای الهی. این سلام تودیع است، چون تنها ماهی که اسمش در قرآن کریم است ماه مبارک رمضان است.
«السلام علیک من شهر قربت فیه الامال و نشرت فیه الاعمال»؛ سلام بر ماه آرزوهای مشروع و اعمال مرفوع. سلام ما بر تو‌ای ماهی که آرزوها در این ماه نزدیک شد و ما فهمیدیم که چه بخواهیم، لذا آرزوهای طولانی نمیطلبیم. و از طول امل آزاد شدیم و بر آمدن آرزوهای مشروع ما نزدیک شد. در همین دعای سحر ماه مبارک رمضان، امام سجاد(ع) به ما آموخته که به خدا عرض کنیم: خدایا، آنها که تو را نمیشناسند و عبادت نمیکنند، آنها را روزی میدهی و این همه مار و عقربها را خدا تأمین می‌کند، پس حیف است که انسان تمام حاجتها را در محور ماده و مادیات خلاصه کند. امام میفرماید: سلام بر این ماه که فهمیدیم در این ماه از خدا چه بخواهیم.
آرزوهای طولانی نداشته باشیم، بلکه چیزی بخواهیم که برای ما بماند. این چنین نیست که اگر انسان روح بلند نداشته باشد، به او خوش بگذرد یا اگر روح بلند و عظیم داشت در جهان تلخکام باشد. انسان اگر ذهن و جانش را به چیز درستی مشغول نکند، او آدم را به چیز نادرستی مشغول می‌کند؛ تا آدم این نفس و ذهن و مرکز اندیشه را مشغول نکند او آدم را مشغول می‌کند.
«السلام علیک من قرین جل قدره موجودا و افجع فقده مفقودا»؛ سلام بر تو‌ای نزدیکی که وقتی بودی گرامی بودی و حال که در آستانه رفتن هستی، رفتنت فاجعه است و ما را غمگین می‌کند همچون کسی که عزیزترین عضو خانوادهاش را از دستبدهد. «و مرجو آلم فراقه»؛ سلام بر تو‌ای تکیهگاه امید که در هنگام مفارقت، ما را متالم و رنجور کردی. آن ماه که در جان انسان رسوخ داشت، وقتی از جان فاصله میگیرد جایش را غم پر می‌کند. آن فهمیدنها و صفای ضمیر دیگر نیست. آن نشاطی را که انسان در ماه مبارک رمضان برای نثار و ایثار دارد در غیرماه مبارک رمضان ندارد. اگر انسان در این ضیافتحق از خدا، غنا و بینیازی طلب کند، چیزی او را به خود متوجه و مشغول نمی‌کند؛ نه از کسی میترسد و نه از بذل جان دریغ می‌کند.
«السلام علیک من الیف آنس مقبلا فسر و اوحش منقضیا فمض»؛ سلام بر تو‌ای دوستبا الفت که وقتی آمدی، ما را مسرور کردی و وقتی رفتی، ما را گداختی و رفتی، داغ زدی و رفتی! این حرف، حرف یک انسانی است که با باطن روزه این ماه و با باطن لیله قدر در تماس بوده است.