همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: روبه راه کردن اوضاع قلمرو عریض و طویل میل‌های خشتی چندان آسان نیست و اما و اگرهای بسیاری دارد. «سیدمهدی هدایت» شهردار منطقه ۱۹ معتقد است که مشارکت بخش خصوصی کلید حل این مشکل است و با ایجاد جاذبه و جلب مشارکت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌توان کوره‌پزخانه‌های پرمشکل و پردردسر را به محله‌هایی‌آباد و زیبا تبدیل کرد. در میزگردی کارشناسی با حضور خبرنگار همشهری محله، شهردار منطقه ۱۹ و جمعی از صاحب‌نظران درباره چند و چون ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها بحث و تبادل نظر شد. در این میزگرد «محمدرضا طالبی‌نژاد» پژوهشگر و جامعه شناس، «امیر بیک محمدی» رئیس اداره آسیب‌های اجتماعی منطقه ۱۹ و «امیر شیخی» فعال اجتماعی و عضو گروه جهادی «احیاء القلوب» حضور داشتند.
همشهری محله: حدود یک دهه از غیرفعال شدن کوره‌های آجرپزی می‌گذرد ولی تاکنون برای تغییر کاربری کوره‌ها اقدامی نشده است. برای ساماندهی این فضا چه چالش‌ها و موانعی وجود دارد؟
هدایت: معضل اصلی کوره‌پزخانه‌ها این است که سال‌ها رها شده‌اند. صاحبان کوره‌ها منتظر بودند که شهرداری برای تملک اقدام کند. مدیریت شهری هم انتظار داشت صاحبان کوره‌ها برای ساماندهی ملکشان پیشقدم شوند که هیچ یک از این حالت‌ها اتفاق نیفتاده و عملاً صورت مسئله پاک شده است. این شرایط و گذشت زمان باعث شده کوره‌پزخانه‌ها به پاتوق معتادان متجاهر تبدیل شود و علاوه بر منظر شهری نامناسبی که برای منطقه ایجاد کرده مشکلاتی مانند ناامنی و افزایش بزهکاری اجتماعی را به منطقه تحمیل کند. اما مدیریت شهری کنونی برای حل این مشکل عزم جدی دارد و پیشنهاداتی را هم به مدیریت شهر تهران ارائه کرده‌ایم. در این پیشنهادات تبدیل کوره‌پزخانه‌ها به محل انبوه‌سازی مسکن را دنبال می‌کنیم.
بیک محمدی: موضوع مهم در ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها دست تنها ماندن شهرداری است و نهادهایی مانند سازمان بهزیستی، کمیته امداد و پلیس مبارزه با موادمخدر حضور کمرنگی دارند.
طالبی‌نژاد: حل این مسئله به عزمی فرامنطقه‌ای نیاز دارد و باید دولت، شورای اجتماعی کشور، استانداری و سایر دستگاه‌های فرامنطقه‌ای پای کار بیایند و بودجه لازم برای حل این معضل از سوی دولت تأمین شود. در بخش اجرایی هم لازم است جامعه مدنی و کنشگران اجتماعی همکاری داشته باشند و مشارکت ذینفعان و صاحبان کوره‌ها جلب شود.
هدایت: برای جذب منابع مالی طرح ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها می‌توانیم از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم. برای جلب مشارکت این بخش لازم است جاذبه ایجاد شود. الان بحث جهش مسکن را در کشور داریم و می‌توانیم از این فضا برای ساخت مسکن ارزان‌قیمت برای دهک‌های پایین جامعه استفاده کنیم. ما مشوق‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در نظر گرفته‌ایم تا برای ساخت مسکن انبوه در کوره‌پزخانه‌ها پای کار بیایند.
همشهری محله: در این طرح تکلیف ساکنان کوره‌پزخانه‌ها چه می‌شود؟
هدایت: تعداد خانواده‌هایی که از گذشته در این کوره‌ها ساکن بوده‌اند زیاد نیست. ما سرمایه‌گذار را مکلف می‌کنیم که در ازای تسهیلاتی که از شهرداری دریافت می‌کند به شکل مالکیتی یا اجاره‌ای سرپناه این خانواده‌ها را تأمین کند. البته اکثر مالکان کوره‌ها در خارج از کشور زندگی می‌کنند و کارگرانی که سالیان زیادی در کوره‌ها کار کرده‌اند، بعد از تعطیلی کوره‌ها هم در آنجا ماندگار شده‌اند. حمایت شهرداری هم فقط شامل ۸۰ خانواده‌ای می‌شود که از گذشته اینجا ساکن بوده‌اند.
همشهری محله: اگر این طرح را به‌عنوان یک طرح بلندمدت در نظر بگیریم، در کوتاه‌مدت برای کاهش آسیب‌های اجتماعی کوره‌پزخانه‌ها چه باید کرد؟
بیک محمدی: تعدادی از کوره‌ها ملک خصوصی هستند و افرادی در آنها سکونت دارند. برای ورود به این کوره‌ها به مجوز قضایی نیاز داریم. در کوره‌های خالی که به فضای ناامن شهری تبدیل شده‌اند معتادان متجاهر رفت‌وآمد دارند که مرتب، جمع‌آوری و به گرمخانه‌ها انتقال داده می‌شوند.
هدایت: ما برای کنترل این فضاها از توان و ابزار و ظرفیت‌های قانونی برخوردار نیستیم و از طرف دیگر وظیفه ذاتی شهرداری هم نیست که به این موضوع ورود کند.
طالبی‌نژاد: برای شهرداری آسان است که پلیس را پای کار بیاورد و با برخورد قهری و ضربتی این افراد را جمع‌آوری کند ولی این، پاک کردن صورت مسئله است.
شیخی: چنین اقداماتی باعث می‌شود این کلونی‌ها در محلی دیگر شکل بگیرند و آسیب‌های اجتماعی به جای حل شدن در مناطق مختلف تهران منتشر شوند.
طالبی‌نژاد: بله. همان‌طور که در بحث ساماندهی خاک‌سفید این اتفاق افتاد. باید به موضوع کوره‌پزخانه‌ها نگاه موضعی‌ـ موضوعی داشته باشیم و با توجه به شرایط موجود برای ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها طرح‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت در نظر گرفته شود. در نگاه کوتاه‌مدت در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، مددکاری، مشاوره‌ای و روان‌شناسی به ساکنان کوره‌ها خدمات داده شود و با هدف کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی آنها را توانمند کنیم. در نگاه بلندمدت هم باید در فضای کوره‌پزخانه‌ها که از کارکرد اصلی خود دور افتاده و مستعد جرم شده‌اند تغییرات کالبدی ایجاد شود.
بیک محمدی: البته در حال حاضر هم این خدمات به ساکنان کوره‌پزخانه‌ها ارائه می‌شود و از طریق مجمع خیّران منطقه خدمات درمانی، کمک هزینه‌های اجاره مسکن و... دریافت کرده‌اند. در مناسبت‌های مختلف هم گروه‌های مختلف برنامه‌های اجتماعی، مددکاری و مشاوره‌ای در کوره‌پزخانه‌ها اجرا می‌شود.
شیخی: خدمت‌رسانی و بهبود بخشیدن به سطح زندگی این افراد بعد دیگری هم دارد و باعث افزایش جمعیت و ساکنان کوره‌پزخانه‌ها می‌شود. ما در میان ساکنان کوره‌ها رابط داریم. به گفته این رابط، تعدادی از ساکنان کوره‌ها افراد کم‌بضاعت و نیازمند نیستند. این افراد حتی خانه مسکونی را که در محلی دیگر خریده‌اند اجاره می‌دهند و برای بهره‌مندی از خدمات خیّران و گروه‌های مردمی و دولتی در کوره‌پزخانه‌ها زندگی می‌کنند.
طالبی‌نژاد: در این موضوع بومی گزینی اهمیت زیادی دارد و به شناخت صحیح از شرایط کوره‌پزخانه‌ها کمک می‌کند. در میان همین افراد آسیب دیده کوره‌پزخانه هم افراد قابل اعتماد و مطلعی وجود دارند که می‌توانند نقش حلقه واسط یا حلقه میانی را برعهده بگیرند و نه تنها در توزیع عادلانه خدمات بلکه در جلب مشارکت ساکنان و مالکان کوره‌ها برای ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها کمک کنند.
همشهری محله: در خدمت‌رسانی به کوره‌پزخانه‌ها میان عملکرد نهادهای خدمات‌رسان موازی‌کاری و ناهماهنگی وجود دارد. طوری که چند خانواده بیشتر از نیاز خود از خدمات و کمک‌ها استفاده می‌کنند و بعضی از ساکنان کوره‌ها از همه چیز محروم می‌مانند. این شرایط حتی مافیایی را به وجود آورده که از توزیع عادلانه امکانات میان ساکنان کوره‌ها جلوگیری می‌کند.
شیخی: در توزیع کمک‌های خیریه‌ها این بی‌نظمی‌ها وجود دارد. یکی از خانم‌های ساکن کوره‌ها در تلاش برای دریافت بسته‌های مواد غذایی دچار شکستگی پا شد و حتی خانمی دیگر فوت کرد. اقدام ما برای تعیین رابط از بومیان کوره‌ها به شناسایی نیازمندان واقعی و نظم در کمک‌رسانی، کمک زیادی کرده است.
هدایت: باید مرجعی که برای ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها تکلیف قانونی دارد خدمت‌رسانی خیریه‌ها و گروه‌های مردم‌نهاد به کوره‌پزخانه‌ها را مدیریت کند و هدایا و نذری‌ها در یک محل متمرکز و توزیع شود تا به دست نیازمندان واقعی این محل برسد.
شیخی: گروه‌های جهادی زیر پرچم یکدیگر نمی‌روند و با هم یا زیر نظر یکدیگر کار نمی‌کنند. اما ما پیشنهاد کرده‌ایم در هریک از مناطقی که کوره‌پزخانه‌ها قرار دارند، قرارگاه جهادی خاص آن منطقه ایجاد شود تا برای فعالیت گروه‌های جهادی و خیّران مجوز صادر کند و بر محدوده خدمت‌رسانی نظارت داشته باشد.
طالبی‌نژاد: مناطقی که دارای کوره‌پزخانه هستند باید به‌عنوان محل استقرار قرارگاه‌های اجتماعی تعیین شوند. در قرارگاه اجتماعی همه دستگاه‌ها و نهادها مشارکت دارند و نقش هریک مشخص است. با زمان‌بندی و تقسیم وظایف نهادها در این قرارگاه، ترکیبی از مداخله‌های اجتماعی، کالبدی و فرهنگی شکل می‌گیرد و مشکل به‌صورت ریشه‌ای حل می‌شود.
- شرایط جذاب برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی
پیشنهادات مدیریت شهری منطقه ۱۹ را در صورت تصویب کارشناسان و رسیدن به مرحله اجرا می‌توان به همه کوره‌پزخانه‌های جنوب شهر تعمیم داد. به گفته شهردار منطقه ۱۹ تغییر پهنه شهرسازی کوره‌پزخانه‌ها به مدیریت شهر تهران پیشنهاد شده است. شهردار منطقه می‌گوید: «در این بسته پیشنهادی کاربری مسکونی، خدماتی، تجاری و گردشگری برای کوره‌ها تعریف شده است. در بخش مسکونی با توجه به گسترده بودن پهنه‌ها بلندمرتبه‌سازی وارد الگوی ساختمان‌سازی این گوشه شهر می‌شود.
در پهنه خدماتی سرانه‌های مورد نیاز ساکنان برج‌های تازه‌ساز تأمین می‌شود و با حفظ یکی از کوره‌ها و تبدیل آن به موزه آجر، جاذبه‌های گردشگری در محل به وجود می‌آید و فضای فعالیت برای اصنافی مانند رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها فراهم می‌شود.» هدایت به مردم منطقه ۱۹ نوید می‌دهد که پس از بازدید شهردار تهران از منطقه ۱۹ در قالب قرار خدمت و بررسی کارشناسی طرح‌ها توسط مدیران شهری، ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها به‌صورت قاطع و جدی آغاز می‌شود. او می‌گوید: «در طرح ساماندهی کوره‌پزخانه‌ها تغییر پهنه شهرسازی کوره‌پزخانه‌ها محرک و مشوقی برای جلب مشارکت بخش خصوصی به شمار می‌آید و سرمایه‌گذاری در این محل توجیه اقتصادی پیدا می‌کند.»