همشهری آنلاین - راحله عبدالحسینی: موزه دائمی نقشه‌های تهران سال ۱۳۷۹ در محله اقدسیه شمیران آغاز به کار کرد. بعد از مدتی برای مرمت نقشه‌ها و ساخت مخزن استاندارد نگهداری نقشه‌ها و اسناد تعطیل شد تا دوباره سال ۱۳۹۶ میزبان علاقه‌مندان و شهروندان شد. در این موزه علاوه بر نقشه‌های قدیمی از سال ۱۲۷۰، تجهیزات نقشه‌برداری نقشه‌های جهان نما، نقشه‌های قاره‌ای، نقشه‌های ایران، نقشه‌های شهرستان‌ها، اسناد و کتاب‌ها و اطلس‌های تهران و ایران نیز در معرض بازدید قرار گرفته‌است.
تاریخ نخستین نقشه‌های مدرن ایرانی به دوران فتحعلیشاه قاجار بازمی‌گردد. البته نقشه‌هایی که نه توسط ما، ایرانیان بلکه از سوی نقشه برداران خارجی تهیه شد. مثل نقشه ناسکوف که نقشه‌ای بسیار قدیمی است و یک افسر روسی به نام ناسکوف برای اهداف جاسوسی در سال ۱۸۲۶ میلادی و زمان فتحعلیشاه تهیه کرد. بعد از آن نیکلا برزین از راه‌ها و شهرهای ایران نقشه تهیه کرد. سومین نقشه هم کار مسیو کرشیش فرانسوی بود. برخی از نقشه‌ها فقط کروکی بودند و استانداردهای نقشه را نداشتند. برخی از نقشه‌های قدیمی به جای دوربین با گام اسب یا انسان اندازه‌گیری شد.
ارزش و اهمیت این نقشه‌ها به اسامی و موقعیت‌های نوشته شده روی آن است؛ هرچند دقت نقشه‌ها حائز اهمیت نیست. در این موزه نقشه کامل عبدالغفارخان نجم‌الدوله از تهران با دقت و جزئیات کامل به نمایش گذاشته شده است. عبدالغفارخان نجم‌الدوله، معلم ریاضی و هندسه دارالفنون بود که به دستور ناصرالدین شاه همراه با ۲۰ نفر از شاگردانش نقشه‌ای دقیق از تهران تهیه کرد. شروع این کار سال ۱۲۸۵ خورشیدی بوده و ترسیم این نقشه ۴ سال طول کشید. سرانجام سال ۱۳۰۹ چاپ شد.
مجموعه‌ای از عکس‌ها و اسناد تهران قدیم
در موزه دائمی نقشه تهران تاریخ پایتخت با نقشه و سند و عکس نشان داده شده است. بازدیدکنندگان درست در ابتدای ورود به موزه با یک مجموعه عکس از تهران قدیم از مجموعه فتو تهامی به قدمت ۸۰ سال روبه‌رو می‌شوند. سردرباغ ملی، میدان بهارستان، بانک ملی، دروازه شمیران، دروازه دوشان‌تپه، دروازه قزوین، لاله زار، زندان قصر، دروازه دولت، بلوار کشاورز، میدان امام حسین(ع) و به‌طور کلی شکل و شمایل و زندگی روزمره در تهران قدیم برای بازدیدکنندگان روایت می‌شود. نقشه‌های این موزه از سال ۱۲۷۰ خورشیدی تاکنون در این موزه به نمایش درآمده است. نقشه محله‌های سنگلج، عودلاجان، چاله میدان، بازار، یافت‌آباد، کن، تجریش، گلندوئک و محله‌های دیگر نشان می‌دهد که بخش اعظم تهران زمین کشاورزی و باغ بود.
آموزش نقشه‌خوانی برای دانش‌آموزان
نقشه‌های این موزه سعی دارند هویت پایتخت ۲۳۰ ساله را به ما نشان دهند. این موزه علاوه بر جمع‌آوری، احیا و نگهداری نقشه‌ها و اسناد در شرایط استاندارد اهداف دیگری را هم دنبال می‌کند؛ از جمله فرهنگ نقشه‌خوانی و تهران شناسی. «حسین امیدوار» مدیر موزه می‌گوید: «از آنجا که دانش‌آموزان پای ثابت بازدیدکنندگان موزه هستند، نقشه‌خوانی را به آنها توضیح می‌دهیم. معرفی تهران از روی نقشه برایشان جذاب است.» اکنون در مخزن موزه گنجینه‌ای شامل ۵ هزار قطعه (شیت) نقشه قدیمی از تهران و محله‌هایش، نقشه‌های جهان نما، قاره‌ای و شهرستان‌ها وجود دارد که به تناوب در سالن موزه به نمایش درمی‌آید. بخشی از نقشه‌ها و اسناد این موزه از مجموعه‌داران خریداری شده و بخشی را هم مهندس «عباس سحاب» به موزه اهدا کرده است.
تجهیزات عتیقه نقشه‌برداری
ادوات و تجهیزات نقشه‌برداری، اطلسها و کتاب‌های قدیمی و اسناد تاریخی بلدیه شهر تهران از بخش‌های دیگر موزه دائمی نقشه تهران است. برای بازدید از آنها راهی طبقه پایین موزه می‌شویم. بزرگ‌ترین دستگاه این بخش آ ۸ نام دارد که یکی از ابزارهای تبدیل عکس هوایی به نقشه محصول شرکت بیلد سوئیس بود. با کمک این دستگاه عکس‌ها را به‌صورت ۳بعدی می‌دیدند و نقشه را رسم می‌کردند. قدمت این دستگاه به یک قرن پیش می‌رسد. مجله‌های بلدیه شامل گزارش‌های روزانه و قراردادهای بلدیه در عهد ناصری یکی دیگر از بخش‌های جالب و دیدنی طبقه پایین موزه نقشه تهران است. در پایان تصاویر هوایی از روند توسعه و گسترش تهران در ۲ قرن اخیر به نمایش گذاشته شده که به خوبی سیر تحولات پایتخت را نشان می‌دهد. طراحی داخلی این موزه شبیه نیمکره زمین همراه با خطوط نصف النهار است. در پایان راه پله‌های طبقه پایین نقشه عبدالغفارخان نجم‌الدوله کف زمین کشیده شده و بازدیدکننده همین‌طور که پله‌ها را پایین می‌آید نام محله‌ها و خیابان‌ها و دروازه‌های تهران قدیم را مشاهده می‌کند.
بازدید از موزه نقشه تهران
مساحت این موزه ۲ طبقه ۸۰۰ مترمربع است. پژوهشگران می‌توانند کپی نقشه‌ها را از این موزه تهیه کنند. برای بازدید هم ساعت ۸ تا ۱۵ به میدان ارتش، به سمت سه‌راه اقدسیه، بعد از مسجد امام جعفر صادق(ع) مراجعه کنید. البته به علت شیوع کرونا بازدید در گروه‌های محدود است. پس حتماً برای هماهنگی با شماره ۸۴۱۶۹۱۰۹ تماس بگیرید. به گفته مدیر موزه، اپلیکیشن موزه نقشه هم در کافه بازار موجود است. اگر اهل بازدید مجازی هستید به کارتان می‌آید.