دکتر رسول دیناروند، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، گفت: تلاش وزارت بهداشت برای ارتقای سلامت مواد غذایی عمدتاً روی چند عامل مهم خطرساز متمرکز بوده که کاهش مصرف روغن و قندوشکر از مهم‌ترین آن است.
این درحالی است که بانک جهانی در گزارش اخیر خود ایران را بزرگ‌ترین پرداخت‌کننده یارانه مواد غذایی در منطقه خاورمیانه معرفی کرده است.
با این اوصاف، دکتر ربابه شیخ الاسلام، متخصص اپیدمیولوژی تغذیه که ریاست دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت را نیز در دولت‌های سابق به‌عهده داشته است، در این خصوص، با بیان اینکه هیچ جای دنیا یارانه‌های غذایی را حذف نمی‌کنند، به همشهری می‌گوید:
براساس تعریف جدید سازمان جهانی غذا (فائو) در گذشته فقرزدایی می‌شد برای کاهش گرسنگی ولی در شرایط فعلی زندگی باید با گرسنگی جنگید تا فقر را از بین ببریم، به همین علت هم در کشور آمریکا برنامه‌ای با این هدف اجرا می‌شود که زنان و کودکان را مورد حمایت قرار می‌دهد.
به گفته او، حذف یارانه راحت‌ترین کار است اما باید با شناسایی گروه‌های نیازمند و با اجرای برنامه‌های کامپیوتری و استاندارد، نقشه محرومیت و ناامنی غذایی کشور را تهیه کنیم و براساس این سامانه مراقب باشیم و گروه‌های هدف را تحت نظر داشته باشیم.
وی درخصوص هدفمند کردن یارانه‌ها می‌افزاید: هدفمند کردن یارانه‌ها با نقدی کردن آن فرق دارد؛ در هدفمند کردن ما باید گروه‌های هدف آسیب پذیر را شناسایی کنیم و برای آنها سبد کالایی تعریف کنیم و در اختیارشان بگذاریم.
شیخ‌الاسلام اضافه می‌کند: در تمام دنیا روش سامانه اطلاعاتی یا همان «نقشه آسیب پذیری کشور» با اطلاعات و ابزارموجود در کشورشان یک سامانه زنگ خطر ایجاد می‌کنند که هشدار می‌دهد به محض اینکه منطقه‌ای به لحاظ تغذیه‌ای دچار مشکل شد مداخلات لازم و ضروری برای مهار آن انجام شود.
توزیع یارانه‌ها در حوزه مواد غذایی صحیح نیست
آمارها نشان می‌دهد تنها ۲۰ درصد مردم از تغذیه مطلوب برخوردارند و به این ترتیب، ساده‌ترین نتیجه‌ای که می‌توان گرفت این است که توزیع یارانه‌ها در حوزه مواد غذایی صحیح نیست. از سوی دیگر، نگاهی به آمار‌های سوء تغذیه در ایران نشانگر این است که ۳۰ درصد از کودکان ایرانی دچار فقر تغذیه‌ای از نوع پروتئین و انرژی هستند و در ۱۱ درصد آنها این سوء‌تغذیه متوسط تا شدید است.
همچنان‌که ۱۳ تا ۵۳درصد از دختران و زنان، ۱۲تا ۳۰ درصد از کودکان و ۸ درصد از مردان دچار کم خونی ناشی از سوء تغذیه هستند، ۱۰ درصد کودکان زیر خط نرمال وزن و ۱۶درصد زیر خط قد نرمال هستند؛ و بالاخره اینکه در مجموع، فقط ۲۰درصد از مردم از لحاظ میزان و نوع تغذیه (پروتئین و انرژی) در حد مناسب هستند.
به همین دلیل است که دکتر دیناروند هم اذعان دارد، اصلاح عادات غذایی مردم فقط با سخت‌گیری در صدور پروانه تولید مواد غذایی، نظارت بر تولید این مواد و کنترل کیفی محصولات بسته‌بندی شده میسر نیست، بلکه مهم‌ترین اقدام افزایش آگاهی مردم و هوشیاری جامعه نسبت به مصرف مواد مضر سلامت است: «با وجود اقدامات انجام شده در 3 سال اخیر برای کاهش مصرف روغن‌های خوراکی جامد و کاهش اسید چرب ترانس، این روغن‌ها هنوز 55 درصد مردم روغن جامد مصرف می‌کنند و اسید چرب ترانس روغن‌ها نیز براساس آخرین مصوبه باید به زیر 10 درصد برسد اما این وضعیت با استانداردهای مطلوب هنوز فاصله زیادی دارد و از حد مجاز خیلی بالاتر است.»
معاون وزیر بهداشت روز گذشته در گفت‌وگو با فارس با بیان این مطلب، تاکید کرد: مصرف روغن جامد عامل مهم بروز بیماری‌های قلبی و عروقی است که درمان آنها مانند انجام عمل‌های جراحی قلب باز و خدمات وسیع درمانی برای این بیماری‌ها که در کشور ما آمار بالایی دارد، هزینه‌های زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند، در حالی که با اصلاح فرهنگ تغذیه و آگاهی بخشیدن به مردم می‌توان جلوی این هزینه‌ها و بیماری‌ها را گرفت. دیناروند مصرف بیش از حد نوشابه‌های قندی و قندوشکر در کشور را از جمله مخاطرات مهم سلامت مردم کشور عنوان کرد و افزود: ما فقط می‌توانیم مردم را نسبت به خطرات این مواد آگاه کنیم و البته وزارت بهداشت بارها مخالفت خود را با پرداخت یارانه به روغن و قندوشکر اعلام کرده که با عنایت به توجه دولت نهم به سلامت مردم، امیدواریم شاهد اصلاح این روند در این دولت باشیم.
دولت پول می‌دهد تا مردم بیمار شوند؟
در حالی که کارشناسان تغذیه معتقدند علت اصلی مصرف بالای روغن جامد ناآگاهی مصرف‌کنندگان از مضرات این نوع روغن و بهره‌مندی روغن‌های نباتی و جامد از یارانه دولتی و در نتیجه برخورداری از صرفه اقتصادی بیشتر نسبت به روغن‌های مایع است، حدود ۵۰ درصد از روغن‌های عرضه شده در بخش دولتی از یارانه مصرف استفاده می‌کنند.
۲۵ تا ۳۰ درصد انرژی دریافتی روزانه جمعیت ایران از محل چربی‌ها تامین می‌شود. با این اوصاف، کارشناسان بهبود تغذیه توصیه می‌کنند که تا حدامکان از روغن مایع که فاقد اسیدهای چرب اشباع شده و ایزومر ترانس است، استفاده شود یا درصورت اجبار به مصرف روغن جامد، مصرف‌کنندگان در هنگام خرید، به مشخصات درج شده روی برچسب کالا توجه کنند. در چنین شرایطی روغن‌های جامد یا نیمه جامدی که میزان اسید چرب اشباع شده آنها حداکثر ۲۵ درصد و اسید چرب ترانس آنها کمتر از ۱۰ درصد باشد برای مصارف خوراکی مناسب‌ترند و از زیان کمتری برخوردارند.
در حالی که هم‌اکنون در کشورهای پیشرفته صحبت از تولید محصولات غذایی بدون ترانس به میان آمده و ثابت شده است که کاهش 2 درصد ایزومر ترانس، در کاهش ۲۵درصدی بیماری‌های قلبی و عروقی مؤثر است. وزارت بازرگانی در سال‌های اخیر سعی کرده است که ۵۰ درصد از واردات روغن را به تولیدکنندگان روغن واگذار کند تا از این راه آنها روغن‌های مرغوب تری را در بازار جهانی خریداری کنند و کیفیت روغن تولید شده در داخل کشور نیز افزایش یابد. البته در حال حاضر کارخانه‌های داخلی، روغن‌های جامد با ترانس بسیار کم تولید می‌کنند و روغن مایع نیز فاقد ترانس است اما این روغن در مقابل حرارت مقاوم نبوده و صرفا برای مصارف سالاد و پخت با دمای کم مناسب است.
در حال حاضر ۹۰درصد از روغن مصرفی در روستاها و ۸۰ درصد آن در شهرها روغن جامد است. در حالی که مصرف روغن مایع در روستاها روزانه یک گرم و در شهرها روزانه 3گرم برآورد شده است، اعلام می‌شود که شهرنشینان در طول روز ۴۵ گرم و روستاییان در همین مدت ۴۶ گرم روغن مصرف می‌کنند. همچنین در حال حاضر ۶۵ درصد از ترکیبات چربی جمعیت ایران از منابع گیاهی و ۳۵ درصد باقیمانده از منابع حیوانی به دست می‌آید که با روند افزایش مصرف روغن در کشور، تغییرات اپیدمیولوژیک، افزایش شهرنشینی، بالارفتن نرخ اشتغال زنان و افزایش تمایل به مصرف غذاهای آماده، باعث افزایش دوباره مصرف روغن حیوانی خواهد شد.
برخلاف نگاه جامع کارشناسان در بخش صنایع غذایی به سمت کاهش مصرف روغن در سبد غذایی خانوار ایرانی، به‌نظر می‌رسد تا زمان برخورداری این ماده غذایی در عین حال مضر و مفید از یارانه دولتی، هیچ نهادی قادر به کنترل مصرف روغن نخواهد بود. کارشناسان غذایی همچنین معتقدند که روغن می‌تواند چربی و انرژی مورد نیاز اقشار آسیب‌پذیر جامعه را فراهم آورد و چنانچه یارانه از این ماده غذایی حذف شود اقشار آسیب پذیر در تامین آن با مشکل مواجه خواهند شد. اما باتوجه به ضرورت بحث پیشگیری در بین اقشار آسیب پذیر برای کاهش بار هزینه‌های درمانی این واقعیت هم باید در نظر گرفته شود که بیشترین نفع ناشی از حذف یارانه از روغن، متوجه اقشار آسیب پذیر جامعه خواهد شد.