همشهری آنلاین - فاطمه عسگری‌نیا : باغ قلهک یکی از رازآلودترین باغ‌های تهران است که به گفته تاریخ‌نگاران و تهران‌شناسان، هر کدام از این رازها می‌تواند گرهی از گره‌های تاریخی را باز کند. سال ۱۲۵۱ قمری بود که محمدشاه قاجار باغ قلهک را که جزء تیول شاهی بود به دولت انگلستان اجاره داد و در ازای آن ماهی ۳۰ تومان یا ۱۵ لیره دریافت می‌کرد. آن سال‌ها «سرجان کمپبل» وزیر مختار انگلیس در ایران بود. با این کار انگلیسی‌ها ییلاق خود را در قلهک بنا کردند. درست است اجاره‌ای که ابتدا شاه قاجار از انگلیسی‌ها دریافت می‌کرد خیلی دندان‌گیر نبود، اما این باغ اعتبار فراوانی برای سرجان کمپبل به ارمغان آورد و باعث شد او یک سر و گردن بالاتر از سایر عوامل کشورهای خارجی در ایران باشد.
مرحمت شاهانه‌ای که به ضرر ایران تمام شد
گرچه این مرحمت شاهانه بعدها با بخشش همان اجاره‌بهای اندک تکمیل شد، اما باعث نشد تا این جماعت انگلیسی قدردان باشند، بلکه آنها خیلی زود مرحمت شاه را فراموش کردند و کم‌کم خود را مالک این باغ زیبا دانستند تا جایی که پا را از حد و حدود مستأجری فراتر گذاشتند و شروع کردند به دخل و تصرف باغ قلهک. این باغ، انگلیسی‌ها را حسابی قدرتمند کرد تا جایی که در عمل حاکمیت خود را در سراسر قریه قلهک گسترش دادند و خود را حاکم این منطقه اعلام کردند و این، آغاز سیطره انگلیسی‌ها بر قلهک بود؛ انگلیسی‌ها بدین‌ترتیب، تمام اداره امور قلهک را به دست گرفتند و حتی کدخدای قلهک را هم خودشان انتخاب می‌کردند.
به‌تدریج باغ قلهک پاتوق انگلیسی‌ها و به همین علت خیلی از دورهمی‌ها و جلسات‌کاری سفارت نیز در فصل گرم سال به این مکان منتقل شد؛ جلساتی که اغلب در آنها تصمیماتی گرفته می‌شد که نقش بسزایی در تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران داشت. این باغ هنوز هم در تملک انگلیسی‌ها باقی‌مانده است.
آزادی‌خواهان مشروطه‌خواه در پناه باغ قلهک
شاید یکی از ماندگارترین خاطرات این باغ برگردد به قصه به توپ بستن مجلس توسط «لیاخوف روسی». انگلیسی‌هایی که مخالف سیاست‌های روسیه در ایران بودند در این زمان با پناه دادن آزادی‌خواهانی که از مجلس جان سالم به در برده بودند مثل «معاضدالملک»، «دهخدا» و... در باغ قلهک از خود چهره حامی مشروطه ساختند. مرحوم بهبهانی در این‌باره می‌گوید که شمار زیادی از روحانیون، بازاریان و مردم دیگر در باغ قلهک بست نشستند و درخواست کردند تا سفیر انگلیس به آنها امان دهد و در حمایت از آنان و تحقق خواسته‌هایشان اقدام کنند.
سال‌های تاریک دو قریه قلهک و زرگنده
نبض سیاست ایران در دوران قاجار و پهلوی در باغ قلهک می‌تپید. از دیگر ارتباطات این باغ با پیشینه تاریخی ایران، حضور سفیر و عوامل سفارت انگلیس در ماه‌های گرم سال در این باغ سبز و خرم و به رسمیت شناختن حکومت و ولیعهد ایران بود. در دوره عباس میرزا، ۲ دولت روسیه تزاری و انگلستان، سلطنت ایران را به دست اولاد عباس میرزا، نایب‌السلطنه، به رسمیت شناختند و آن را تضمین کردند. به همین دلیل چه در زمان فوت فتحعلی‌شاه و چه در زمان مرگ محمدشاه و همین‌طور پس از درگذشت ناصرالدین‌شاه و متعاقب آن درگذشت مظفرالدین شاه، در هر زمان، تنها اعلام حمایت این دو دولت از ولیعهد رسمی کشور موجبات صعود او را به تخت سلطنت میسر می‌کرد.
برکناری محمدعلی‌شاه از سلطنت نیز با تصمیم و حمایت ضمنی ۲ دولت انگلیس و روسیه انجام شد و در خصوص برکناری احمدشاه نیز به دلیل بیرون رفتن دولت شوروی از صحنه سیاست ایران، موافقت انگلیسی‌ها جلب شد و آنان از این جایگزینی حمایت کردند. دولت ایران در این سال‌های تاریک، قدرت و سلطه‌ای بر ۲ قریه قلهک و زرگنده نداشت و در باغ ۲ سفارتخانه، نبض سیاست ایران البته در فصل تابستان می‌تپید و هیچ اقدامی در ایران نبود که بدون جلب موافقت و هماهنگی ساکنان تحمیلی این ۲ محل ییلاقی به سرانجام برسد.
جلسات مرموز در باغ قلهک
از بین تمامی جلسات برپاشده در این باغ، مرموزترین جلسات، برپایی نشست‌های فراماسون‌ها بود. در دوره پهلوی اول با آنکه در پی اختلاف بین رضاخان و محمدعلی فروغی، او از کار برکنار و خانه‌نشین شده بود، اما دست‌های خوفناک، پرقدرت و نامریی فراماسون‌ها از فراموش‌خانه انگیسی‌ها در باغ قلهک بیرون آمد و رضاشاه را مجبور به بازگرداندن فروغی کرد. در ادامه، فروغی به دفعات به همراه نمایندگانی از آمریکا و انگلیس و از جمله شخص سفیر انگلیس در فراموش‌خانه باغ قلهک گرد هم جمع شدند و سعی کردند تاریخ ایران را رقم بزنند. پادشاهی محمدرضا پهلوی یکی از نتایج همین جلسات مرموز بود.
زیبایی‌های باغ قلهک
قلهک زیبایی روح‌افزایی در گذشته داشت. آب قلهک به‌عنوان یکی از‌آبادی‌های توابع شمیران از ۷ رشته قنات تأمین می‌شد که مهم‌ترین آنها ۲ قنات موجود در باغ سفارت انگلستان و دیگری قنات جاری در باغ قوام‌السلطنه بود. آب قنات جاری در باغ سفارت که بسیار پرحجم و همچنان در جریان است، درختان چنار کهنسال منطقه را سیراب می‌کند. در این باغ انواع گل‌های زیبا می‌روید. اندکی پیش از آنکه برف‌ها ذوب شوند، نهر آبی که جویبارهای کوچکی از آن منشعب می‌شود با گل‌های بنفشه پوشیده می‌شود. بعد از آنکه بهار دل‌انگیز فرامی‌رسد، صدها زنبق سفید و سوسن‌های بلند خودنمایی می‌کنند. آنگاه گل‌های سرخ می‌شکفند و بلبل‌ها و پرنده‌های خوش‌الحان در کنارشان جا می‌گیرند، طوری که در اواسط خرداد، باغ سفارت آن‌چنان فرح‌انگیز می‌شود که هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد آنجا را ترک کند. امروزه اقامتگاه تابستانی (رزیدانس) سفارت انگلیس در قلهک به‌صورت باغی باشکوه با عمارتی زیبا و بهارخواب‌های خاطره‌انگیز به‌صورت باشگاهی محلی برای انگلیسی‌ها درآمده است.
«سرهیو نجیبول هیوگسن» در کتاب خاطرات خود از رزیدانس سفارت انگلیس در قلهک بسیار تعریف کرده و روزهایی را که در تابستان سال‌های پیش از جنگ جهانی دوم در آن باغ گذرانده، از دلپذیرترین و شیرین‌ترین ایام زندگی خود برشمرده است. در ضلع شمالی این باغ، مؤسسه ایران‌شناسی و مرکز فرهنگی و آموزشی بریتانیا واقع شده است.