همشهری آنلاین- سحر رمضانعلی‌پور: ساختمان موزه قرآن کریم در تقاطع خیابان‌های امام خمینی(ره) و ولی‌عصر(عج) در بخش جنوبی محوطه کاخ مرمر واقع شده است. با حجت‌الاسلام صابری راهی بازدید از موزه می‌شویم. این روزها موزه نخستین بار میزبان نسخه‌های خطی قرآن کریم مربوط به قرون چهارم، پنجم، ششم و هفتم هجری قمری تا اواخر دوره قاجار یعنی ۱۵۲ سال پیش و جالب است بدانید که از قرن چهارم به‌عنوان دوران طلایی نام برده می‌شود. آثاری که سیر تحول کتابت و تذهیب قرآن در آنها قابل شناسایی است. با تماشای این کتب می‌توان تأثیر ایرانیان را در روند کتابت و تذهیب قرآن مشاهده کرد. یکی دیگر از آثاری که این روزها می‌توانید در موزه تماشا کنید ۲۸جلد قرآنی است که «علیرضا اکرمی» به زبان انگلیسی، کتابت و سال ۱۳۸۴ به موزه اهدا کرده و برای نخستین مرتبه به نمایش درآمده است.
ابداع خط و ارتباط آن با قرآن
حجت‌الاسلام صابری می‌گوید که برای آشنایی بیشتر با انواع کتابت‌ها و خطوطی که در موزه قرآن به نمایش درآمده، ابتدا باید دانست که درباره خط نظریه‌های مختلفی وجود دارد. در یک نظریه اعتقاد بر این است که خط را خداوند متعال ایجاد کرد. در نخستین آیاتی که بر پیامبر(ص) نازل شد به خدایی که یاد داد با قلم چگونه باید نوشت قسم یاد شده. در آیه دیگری به قلم و آنچه که می‌نویسد سوگند یاد شده و در آیه دیگری خداوند متعال می‌فرماید ک همه اسما را به حضرت آدم یاد داد که یکی از آن اسما و حقایق، خط است. مدیر موزه توضیح می‌دهد: «در سرزمین نزول وحی، خط حجازی متداول بود. با توجه به اینکه پیامبر(ص) خواندن و نوشتن نمی‌دانستند، کاتبان، آیات نازل شده را تحت نظارت می‌نوشتند، جبرئیل امین گوش می‌کرد و در نهایت به‌صورت مصحف شریف با تأیید حضرت علی(ع) در قالب ۴ تا ۱۲ جلد جمع‌آوری شد. این نوشته‌های مدون در قالب کتاب قرآن کریم به شهرهای مختلف ارسال می‌شد و افراد معتبر از روی آن رونویسی می‌کردند.»
از طرف دیگر رونویسی قرآن با خط کوفی صورت می‌گرفت. این خط از ۲۰۰سال قبل از اسلام تا ۳۰۰ سال بعد از اسلام وجود داشت؛ خطی که نقطه نداشت و خواندن آن دشوار بود. به همین دلیل از آن زمان کم‌کم حرفه کتابت به وجود آمد و ایرانیان مسلمان، خطوط نسخ، ریحان و نستعلیق را ابداع کردند. پس از ابداع خط نسخ به دلیل زیباتر و خوانا بودن، خط کوفی منسوخ شد. از این نسخه‌های خطی ۱۵۹ نسخه در موزه وجود دارد. ۷۷جلد چاپ سنگی قرآن نیز در موزه هست.
آنچه در موزه خواهید دید
مدیر موزه قرآن درباره آثاری که در موزه هست توضیح می‌دهد: «۷۰۸ اثر در موزه قرآن کریم وجود دارد که از این تعداد، ۱۹۱ اثر در فضای نمایشگاهی و ۵۱۷ اثر در مخزن موزه قرار دارد و دوره‌ای جابه‌جا می‌شود تا همه آثار به‌ترتیب در معرض دید قرار بگیرند. ۵۷ نسخه خطی موجود در موزه، دعاست؛ مانند زادالمعاد، صحیفه سجادیه، دعای صباح و...» نسخه‌های خطی دیگر شامل ۱۵ دیوان شعر کلیات سعدی، خمسه نظامی، مثنوی معنوی و دیوان حافظ است که قدمت چند صد ساله دارند. حجت‌الاسلام صابری اضافه می‌کند: «۶ جلد قباله ازدواج با خوشنویسی و متون عالی هم در موزه وجود دارد که نوشته‌های آنها نشاندهنده مبانی فکری و عالی و ازدواج‌های پایدار بود.» ۲۲۳ تابلو هم در موزه هست؛ شامل ۷۰ تابلوی رنگ روغن، ۵تابلوی آبرنگ، ۱۵ تابلوی تذهیب، ۱۲ تابلوی نگارگری و ۱۲۱ تابلوی خوشنویسی.
مدیر موزه کشکول و محفظه هشت ضلعی کوچکی را نشان می‌دهد و می‌گوید: »بخشی از آثاری که در موزه به نمایش درآمده فلزی است؛ مانند کشکول، محفظه هشت ضلعی بازوبندی، جعبه‌های قرآنی، دشنه و... آثار شیشه‌ای، گلدان، شمشیر، آینه کاری، ... اشیای چوبی هم رحل، ماکت قرآن و جعبه‌های قرآنی، ... را شامل می‌شود.» بخشی از آثار موزه کاغذی است؛ شامل نسخه‌های خطی قرآن، کتاب و دیوان اشعار، تابلو، مرقعات و طومار و... یکسری آثار هم از سنگ، مرمر، فیروزه و عقیق است. تابلوی ارزشمندی در موزه هست که سوره مبارکه حمد را به خط نستعلیق و با فیروزه روی زمینه عقیق نوشته‌اند.
تن‌پوش‌های قرآنی با حروف ابجد
تن‌پوش‌های قرآنی در موزه متعلق به اوایل دوره صفویه و تقریباً ۴۸۰سال پیش است. جنس این تن‌پوش‌ها از کتان و مزین به سوره‌های کوچک قرآن و آیت‌الکرسی است. حجت‌الاسلام صابری توضیح می‌دهد: «جدول‌هایی از اعداد ابجد با مفهوم واژه‌های قرآنی هم روی تن‌پوش‌ها به چشم می‌آید. این تن‌پوش‌ها در گذشته از قداست خاصی برخوردار بودند. به نحوی که برای تهیه این لباس‌ها ۴۰ دوشیزه فعالیت می‌کردند. این تن‌پوش‌ها ۲ کاربرد داشتند. نخست اینکه رزمندگان در میادین جنگ می‌پوشیدند که در امان و پناه قرآن و از جراحت در امان باشند. دومین کاربردش این بود که مجرمان و متهمان، آنها را در برابر قاضی به تن می‌کردند و به قرآن پناهنده می‌شدند. به این معنا که متنبه و پشیمان هستند و تقاضای بخشش یا کاهش مجازات می‌کردند.»
مدیر موزه قرآن با اشاره به تن پوش دیگری می گوید: «روی این پیراهن که متعلق به دوره قاجار است ماه های دوازده گانه ثبت شده که افراد در ایام نوروز بر تن می کردند.»
مسجدجامعی به‌عنوان افتتاح‌کننده و مؤسس، موزه قرآن کریم را با ۴۹ اثر خطی تاریخی و ۱۵۱ تابلوی معاصر با مضامین قرآنی تجهیز کرد. موزه سال ۱۳۸۴ شروع به فعالیت کرد و به مرور زمان تعداد آثار به ۷۰۸ رسید.