فینیکس، مریخ‌نورد، آزمایشگاه پیشرفته‌ای است که روی قطب شمال مریخ فرود آمد تا با آنالیز دقیق شرایط فیزیکی، جوی و زمین‌شناختی سطح قطب مریخ، جواب نهایی این سؤال را بدهد که وضعیت آب در سطح مریخ چگونه بوده‌است؟
اما پس‌از موفقیت مریخ‌نشین در ماموریت خود، حالا با آغاز زمستان مریخ، این فضاپیما، آخرین نفس‌های خود را می‌کشد.
در اواسط تابستان 2007 سازمان هوانوردی و فضانوردی آمریکا (ناسا) در تکمیل طرح‌های پژوهشی خود درباره سطح مریخ، فضاپیمای رباتیکی با نام فینیکس (به معنی ققنوس) محصول شرکت لایکهید مارتین را به سمت این سیاره پرتاب کرد.
علت این نامگذاری این بود که طرح فینیکس، از دل یک ماموریت کنارگذاشته‌شده چند سال قبل برخاسته‌بود؛ همانند پرنده افسانه‌ای ققنوس که پس از مرگش، آتش می‌‌گیرد تا از دل خاکسترش، دوباره تخمی جدید برآید.
فینیکس در خردادماه امسال به مریخ رسید. عملیات فرود این فضاپیما به‌روی سطح مریخ، بسیار حساس بود، چون این فضاپیما برخلاف مریخ‌نوردهای قبلی (اسپریت و اپورتونیتی) توان حرکت نداشت تا اگر در جای نامناسبی برای تحقیقات فرود آمده‌باشد، خود را به‌جای بهتری انتقال دهد.
برای‌همین محل دقیق فرود از پیش مشخص شده‌بود، اما زمان بخش حساس عملیات فرود، کوتاه‌تر از فاصله زمانی ارتباطی بین زمین و مریخ بود.
فینیکس باید در دشتی با پهنای کم (دره سبز) در نزدیکی قطب شمال مریخ فرود می‌آمد، درحالی که پایگاه هدایت زمینی ناسا در دانشگاه آریزونا، توان کنترل فرود را به‌دلیل فاصله زمانی نداشت.
فینیکس، پس از ورود به جو مریخ و کاهش سرعتش، با کم‌شدن اصطکاک و حرارت ناشی از آن، باید سپر حرارتی را از خود جدا می‌کرد.
بعد با استفاده از چتر نجات، سرعتش کمتر می‌شد تا اینکه از چتر نجات هم جدا شود و با استفاده از بوسترهایی که در آن نصب شده‌بود، باید در محل دقیق، فرود می‌آمد.
این پیچیده‌ترین عملیات رباتیک و بدون دخالت مستقیم انسان در تاریخ فضانوردی دنیا تا به امروز بود.
اما عملیات از پیش‌برنامه‌ریزی شده، با موفقیت کامل پایان یافت و 3 مدارگرد مریخ، عکس‌هایی را به آزمایشگاه پیشرانه موشکی ناسا (JPL) در دانشگاه کلتک مخابره کردند که نشان‌دهنده سلامت فرود سطح‌نشین بود.
چند ساعت پس از فرود و با فرونشستن گرد و غبار برخاسته، دوربین مریخ‌نشین به‌کار افتاد، عکس‌های دقیقی که فینیکس به مدارگردهای مریخ می‌فرستاد تا آنها به زمین مخابره کنند، نشان از صحت همه‌چیز می‌داد.
روی سکوی فینیکس، دکلی نصب شده که بالای آن2 دوربین در کنار هم قرار دارد، یک علت این کار این بود که فینیکس بتواند عکس‌های 3بعدی به زمین بفرستد.
این عکس‌ها هم‌اکنون در سایت اصلی این فضاپیما موجود است و با یک عینک3بعدی می‌توانید عمق و پرسپکتیو این عکس‌ها را ببینید.
2 روز پس از فرود فینیکس و بعد از یک روز تاخیر، بازوی رباتیک فینیکس به‌کار افتاد.
در نوک این بازو یک بیل مکانیکی ظریف با قدرت بالا قرار داشت که با استفاده از سمباده‌ای از جنس کوارتز، ابتدا خاک سطح مریخ را که در آن‌ناحیه بسیار سفت است، خراش می‌داد و بعد قطعات کنده‌شده را به آزمایشگاه کوچک طیف‌سنجی که روی سکو نصب‌شده بود منتقل می‌کرد تا آنها را آزمایش کند.
در این آزمایشگاه؛ ابتدا مواد در کوره‌ای حرارت داده می‌شدند تا موادی مثل آب، کربن و اجزای اصلی سازنده مولکولی حیات (درصورت وجود) آشکار شود. این آزمایشگاه الکتروشیمی، مکا نام دارد.
مهم‌ترین کشف این دستگاه این بود که دریافت که خاک مریخ (در ناحیه فرود فینیکس) خاصیتی غذایی شبیه باغچه‌های زمین دارد.
فینیکس موادی شامل منیزیم، سدیم، پتاسیم و کلر کشف کرد و از آن جالب‌تر اینکه آزمایش نشان داد که این مواد که تا عمق چند سانتی‌متری سطح خاک مریخ یافت می‌شود، توانایی حل‌شدن در آب را دارد و به این ترتیب، می‌توانست برای حیات ساده احتمالی در گذشته‌های دور مریخ، منبع غذایی خوبی باشد.
مریخ‌نشین، همچنین به ابزارهای مجهز است که می‌تواند شرایط آب‌و‌هوایی را بررسی و نتایج را به زمین مخابره کند. درحقیقت این ابزار، فینیکس را به یک ایستگاه هواشناسی در قطب شمال مریخ تبدیل می‌کند.
این ابزار، مجهز به یک فرستنده نور لیزری است که پرتوی سبز رنگ آن می‌تواند در اعماق ابرها و غبارهای قطب شمال مریخ نفوذ کرده و علایم دریافتی را که نشان‌دهنده بارش یا بارداربودن ابرهاست، دریافت کرده و به پایگاه زمینی ارسال کند.
این دستگاه لیدار نام دارد.مهم‌ترین کشف لیدار هم بارش برف در مریخ بود. این وسیله با تاباندن لیزر به ابری در 5 کیلومتری محل استقرار فینیکس و بررسی بازتابش آن، دریافت که کریستال‌های ریزی از یخ آب (برف) در عمق این ابر تشکیل شده و درحال فرود روی سطح مریخ است.
اما فینیکس با بررسی بیشتر نشان داد که برفی روی سطح فرود نمی‌آید بلکه این ذرات کریستال، پیش از رسیدن به سطح مریخ، بخار می‌شود. به این‌ترتیب، فینیکس نشان داد که در مریخ، چرخه هیدرولیکی درجریان است.
ماموریت فینیکس برای 3 ماه تنظیم شده‌بود ولی اکنون در ششمین ماه ماموریت خود به‌سر می‌برد. اما در قطب شمال مریخ، روزها در حال کوتاه‌شدن هستند و انرژی دریافتی توسط پنل‌های خورشیدی، کمتر و کمتر می‌شود؛
طوری که دیروز سایت رسمی فینیکس اعلام کرد که انرژی دریافتی، کفاف شب‌ها را نمی‌دهد. برای همین فینیکس، ساعاتی پس از غروب، خاموش می‌شود و پس از طلوع خورشید، دوباره به‌کار می‌افتد.
این بود که مهندسان ناسا تصمیم گرفتند با رسیدن فصل زمستان و شب‌های بلند در قطب شمال مریخ، برای همیشه به این ماموریت 420 میلیون‌دلاری پردستاورد و شگفت‌انگیز، پایان دهند.
در روزهای آینده آخرین هیترهای مریخ‌نشین هم خاموش می‌شود و فینیکس به خواب ابدی می‌رود تا از دل این ماموریت موفقیت آمیز، در آینده‌ای نه‌چندان دور ققنوسی دیگر برخیزد و این‌بار بشر را به سطح سیاره سرخ برساند.