همشهری آنلاین - بهاره خسروی : از شراکت در خرید روغن و گازوئیل، کارشان به شراکت در ایران‌ناسیونال رسید. کارخانه ایران ناسیونال به همت برداران خیامی نخستین نماد خودروسازی در ایران و زادگاه پیکان شد. پیکان خودرو خاطره‌های ملی خانواده‌های ایرانی ۵۰، ۶۰، ۷۰ و ۸۰ اردبیهشت ماه سال ۱۳۴۶ خط تولیدش در کارخانه ایران ناسیونال راه‌اندازی شد. پیکان با همه محبوبیتش میان خانواده‌های ایرانی ۴۰ سال بعد در ۲۵ اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ آخرین مدلش درکارخانه ایران‌خودرو به رنگ سفید و با شماره ۱۱۰۲۰۸۵۸ ثبت و بعد راهی موزه ایران‌خودرو شد. مسئولان شرکت ایران‌خودرو روی بدنه آخرین پیکان نوشته بودند: «پیکان ارابه‌ای بود که صنعت خودرو بر دوش آن شکل گرفت و امروز به موزه صنعت می‌رود تا نظاره‌گر توسعه این صنعت باشد.» به بهانه سالروز تولید و توقف پیکان به تاریخچه راه‌اندازی و فراز فرود این خودرو ایرانی نگاهی انداخته‌ایم.
تولید اتوبوس‌های نیمه آلمانی در جاده مخصوص کرج
پیکان اتومبیلی که امکان ماشین‌دار شدن را برای هزاران هزار ایرانی ممکن کرد و لحظه‌های طلایی بسیاری را برای ایرانی‌ها رقم زد قبل از ورود به ایران، ۱۲ سال در انگستان تولید می‌شد. تولیدکنندگان پیکان پول زیادی برای تغییر آن نداشتند و سعی می‌کردند با تغییر چهره‌اش مشتری جذب کنند. اما چه شد پای این سوغات انگلیسی کارخانه تالبوت به خاورمیانه و ایران باز شد. تقریباً در مهر ماه سال ۱۳۴۱ بود که دو برادر مشهدی احمد و محمود خیامی با ۱۰ میلیون تومان سرمایه شرکت ایران ناسیونال و با هدف مونتاژ و تولید انواع خودرو در خیابان اکباتان تهران راه‌اندازی کردند. از ۲۸ اسفندماه ۱۳۴۲ با تولید اتوبوس کارش را شروع کرد. برادران خیامی برای توسعه کارشان یک قطعه زمین در جاده مخصوص کرج را به قیمت ده ریال خریداری می‌کنند تا کارخانه‌ای را برای تولید یک اتوبوس در هفته راه‌اندازی کنند. برای تولید این اتوبوس‌ها شرکت ایران ناسیونال که بعد از انقلاب به ایران‌خودرو تغییر نام داد با شرکت مرسدس‌بنز آلمان برای تولید اتوبوس قرار داد بسته بودند. کارخانه ایران ناسیو نال موتور، جعبه‌دنده و شاسی از اروپا وارد می‌کرد و اتاق اتوبوس هم که در داخل ایران تولید می‌شد.
پیکان ناجی شرکت وررشکسته تالبوت
به مرور زمان با پیشرفت صنعت خودروسازی برادران خیامی کم‌کم به فکر تولید محصولی متناسب با جیب طبقه متوسط افتادند. قشر متوسطی که توانایی خرید خودروهای گران‌قیمت و لوکس واردتی آلمان و امریکا را نداشتند. به همین بهانه بعد از بررسی فراوان در نهایت به شرکت انگلیسی تالبوت که زیر مجموعه روتس بود، به توافق رسیدند. شرکتی در آستانه ورشکستگی بود خودرویی سدان در محصولات خود داشت که با نام‌های هیلمن‌هانتر و روتس آرو به بازار عرضه می‌شد. اما تلفظ این نام‌ها چندان برای ایرانی‌ها جالب یا شاید هم راحت نبود. تا اینکه این دوبردار به واژه پیکان می‌رسند. اردیبهشت سال ۱۳۴۶ خط تولید پیکان راه‌اندازی شد. در این سال دو مدل پیکان روی خط تولید قرار داشتند که یکی لوکس و دیگری دولوکس نام داشت. هر دوی این مدل‌ها دارای موتور ۱۷۲۵ سی‌سی بودند و با قیمت ۱۷ هزار تومان به بازار عرضه می‌شدند.
تغییر چهره پیکان تا کاهش تولید
پیکان با تیپ‌های دولوکس و کارلوکس در ایران متولد شد. مدل لوکوس از زه‌های کناری کروم بهره‌می‌برد ولی کارلوکس فاقد آن بود. سپر این دو مدل هم به سپر شمشیری معروف بود. پیکان در نمای جلو و عقب در دوران تولید تغییراتی زیادی داشته است. برای مثال نمای پشت تیپ کارلوکس، مدل سال ۱۳۶۳ با تیپ‌های دولوکس و کارلوکس تولیدی سال ۱۳۵۵ یکسان بود. اما دولوکس در مدت ۱۰ سال سه مدل تغییر شکل ظاهری داشبورد را به خودش دید. نخستین مدلش با دولوکس یکسان بود. بعد از انقلاب حوالی سال ۱۳۵۹ پیکان حسابی چهره عوض کرد و با ظاهری جدید به‌عنوان چراغ بنزی رخ نمایی کرد.
در واقع بانی این تغییر شرکت خودروسازی کارکرایسلر مالک شرکت تابلوت بود. مونتاژ خودرو در ایران‌خودرو به همین‌ترتیب تا سال ۱۳۶۴ ادامه یافت و تا این سال کماکان قطعات اصلی از خارج وارد و شرکت ایران‌خودرو آنها را مونتاژ می‌کرد و درکنار آن قسمت‌هایی چون بدنه، رادیاتور، شیشه و کمک فنر عقب و جلو در ایران ساخته می‌شدند. در این سال با توقف خط تولید پیکان در انگلستان ایران‌خودرو با کاهش واحد انتقال قدرت اصلی مواجه شد و تولید پیکان از سقف بیش از ۷۰ هزار دستگاه در سال ۱۳۶۳ به سه هزار دستگاه در سال ۱۳۶۸ سقوط کرد.
پیکان محبوب جوانان
پیکان در طول چهار دهه تولیدش همواره سعی داشت تا با معرفی محصولات جدید و پرمخاطب نبض بازار را دست داشته باشد. یکی از محبوب‌ترین تولیدات کارخانه کارخانه ایران‌خودرو یا همان ایران ناسیونال سابق تولید پیکان جوانان به‌ویژه با رنگ قرمز در اوایل دهه پنجاه بود. این پیکان محبوب‌ترین خودردر ایران برای چندین سال بود و حتی از نشانه‌های لاکچری بودن هم داشتن پیکان قرمز گوجه‌ای جوانان بود. تفاوت این تیپ با تیپ‌های دولوکس و کارلوکس، در نمای جلو و رینگ‌ها است. در نمای جلو، جلو پنجره تغییر کرده و چراغ‌ها از مستطیلی یک تکه، به دو چراغ گرد در هر طرف تغییر کرده بود. در داخل اتاق هم تغییراتی مانند داشتن آمپر باطری و فشار روغن درکنار درجه بنزین و دمای موتور بود.
پیکان استیشن محبوب خانواده‌های ایرانی
شاید یکی از نخستین نمونه خودروهای کوچکی که همه اهل خانواده می‌توانست دور هم جمع کند پیکان استیشن بود. خودرویی در طول یک قرن صنعت خودروسازی در ایران حسابی مورد توجه خانواده‌های پر جمعیت دهه ۴۰ و ۵۰ قرار گرفت. پیکان استیشن در دوران تولید قیمتی کمتر از پیکان جوانان داشت.
در نمای ظاهری تفاوت اصلی این تیپ با سایر تیپ‌ها حذف صندوق عقب طرح سدان و اضافه شدن صندوق عقب طرح استیشن و در پنجم است که با این کار ستون D هم به خودرو اضافه شد و طول سقفش بیشتر شده است. اضافه شدن برف پاک‌کن شیشه عقب و تغییر چراغ‌های عقب هم از دیگر تغییرات است.
نخستین نمونه ماشین‌های ایرانی دنده اتوماتیک
یکی از لوکس‌ترین مدل‌های پیکان جعبه دنده اتوماتیک بود. این پیکان‌ها در واقع نخستین نمونه ماشین‌های ایرانی دنده اتوماتیک بودند که به دلیل گرانی مشتری چندانی نداشتند. این خودرو در طراحی خارجی با دولوکس یکی بود و در داخل نیز از یکی از زیباترین داشبوردها بین تیپ‌های مختلف پیکان بود. داشبورد چوبی و فرمان سه شاخه فلزی و دسته دنده اتوماتیک از اصلی‌ترین تفاوت‌ها بود.
نخستین صفحه «تولدت مبارک» برای پیکان
ملودی و ترانه معروف تولدت مبارک یکی از نوستالژی‌ترین آهنگ‌های ایرانی است. آهنگی که ابتدا برای سالگرد تولید پیکان سفارش داده شد. وقتی پیکان این خودرو خاطره‌انگیز تاریخ صنعت ایرانی به سه سالگی رسیده برادران خیامی برای تبلیغات و معرفی این سوغات انگلیسی سفارش ساخت ترانه تولدت مبارک را برای نخستین بار به «انوشیروان روحانی» دادند. در آن زمان که بیشتر آهنگ بر روی صفحه‌های کائوچویی ضبط و منتشر می‌شد. نخستین صفحه تولیدی این آهنگ هم از سوی مؤسسه موسیقی بتهوون تولید شد.
خداحافظی با فرزند ارشد خودروسازی در چلچلی
پیکان این مهمان انگلیسی که سال‌ها در جاده مخصوص کرج زندگی کرد و از آن به‌عنوان فرزند ارشد صنعت خودروسازی ایران یاد می‌شود درست وقتی به چهل سالگی که رسید به دلایل مختلفی از حرکت و تولید بازماند و به موزه پیوست. هر چند که این روزها محصولات پر رنگ و لعاب با قابلیت‌های جدید، جای خالی این خودرو نوستالژیک را پر کردند. اما هنوز هم آسفالت‌ها، جدول‌ها و خیابان شهر تهران پر از خاطرات پیکان‌های گوجه‌ای قرمز هستند.