همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: مصرف سیگار و دلایل گرایش افراد به آن سوال برانگیز است. اما نیکوتین در این میان نقش زیادی دارد چون تاثیرات فیزیکی در افراد وابسته به آن ایجاد می‌کند و باعث تغییر خلق و خو در مغز می‌شود که به‌طور موقت لذتبخش است. همین موضوع باعث ترغیب افراد به استفاده از دخانیات و منجر به وابستگی به آن می‌شود. به این ترتیب، توقف مصرف دخانیات باعث تحریک‌پذیری و اضطراب در فرد می‌شود.
شروع مصرف سیگار
دکتر شیوا ثریا روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در مورد دلایل اعتیاد به سیگارمی‌گوید: «با توجه به اینکه تهیه سیگار آسان و قیمت آن هم نسبت به دیگر مواد مخدر مناسب است، مصرف آن در سطح جوامع مختلف بسیار بالاست. به همین دلیل هم شناسایی علل گرایش اعتیاد به سیگار و راه‌های پیشگیری از آن اهمیت زیادی دارد. »
بسیاری افراد با وجود اینکه با آسیب‌های سیگار و مشکلات و بیماری‌های ناشی از مصرف آن آشنا هستند؛ بازهم به مصرف آن ادامه می‌دهند. البته شروع مصرف سیگار معمولا به صورت تفننی است. اما خیلی زود تبدیل به عادتی می‌شود که ترک آن چندان ساده به نظر نمی‌رسد.
به عقیده دکتر ثریا، شاید علت این باشد که در این افراد به ریشه‌های روانی و علل اصلی گرایش به سیگار به‌درستی پرداخته نمی‌شود. درصورتی که می‌توان با آگاهی از دلایل گرایش به مصرف سیگار به افراد کمک کنیم بتوانند آن را ترک کنند.
اعتیاد به سیگار
این روانپزشک می‌گوید گرایش به سیگار و مصرف طولانی‌مدت آن درنهایت منجر به اعتیاد به سیگار می‌شود که مشکلات فراوانی رابه‌همراه دارد. درواقع سیگارهم مثل بقیه دخانیات، جزء مواد اعتیادآور به حساب می‌آید. بنابراین به هیچ عنوان نباید مصرف آن را دست کم و ساده گرفت.
دلایل گرایش به سیگار
دکتر ثریا در مورد دلایل گرایش به مصرف سیگار می‌گوید عوامل متعددی دراین خصوص دخیل هستند و به‌اصطلاح اعتیاد به سیگار چند فاکتوری یا چندعاملی است. عوامل اجتماعی، خانوادگی، تاثیر گروه دوستان؛ خصوصا در دوره نوجوانی و انواع عوامل فردی و شخصیتی و غیره می‌توانند از دلایل گرایش به مصرف سیگار به حساب بیایند.
البته همه این عوامل با همدیگر ارتباط تنگاتنگ و چندجانبه‌ای دارند. مثلا در مورد عوامل خانوادگی باید گفت به طور کلی خانواده در شکل‌گیری شخصیت، ایجاد اعتمادبه‌نفس و امنیت و سبک‌های رفتاری فرد نقش مهمی دارند.
نقش خانواده
به گفته این روانپزشک، حمایت، توجه و حساسیت کافی پدر و مادر و خانواده می‌تواند باعث سازگاری بهتر نوجوان با محیط شود. همچنین می‌تواند خطرات رفتارهای ناسالم و پرخطر را کاهش دهد. به همین‌دلیل نیز خانواده همان‌قدر که می‌تواند به نوجوان احساس امنیت بدهد می‌تواند باعث بروز ناسازگاری یا انواع اختلالات روانی نیز در او بشود.
نادیده گرفتن نوجوان باعث می‌شود او در برابر محیط و اجتماع آسیب‌پذیرتر شود. بنابراین ممکن است با شکست‌های متعددی که در زمینه تحصیلی و اجتماعی حاصل می‌کند و با دور شدن از خانواده رو به مصرف مواد مختلف از جمله علف، گل یا شیشه بیاورد. اما با توجه به‌اینکه انگ اجتماعی سیگار کمتر است، افراد کمتر هم به دلایل گرایش به مصرف و همچنین ترک آن فکر می‌کنند.
ضمن آنکه امکان سیگاری شدن بچه‌هایی که یک یا هر دو والدین آنها سیگاری هستند، نیز بیشتر است.
عوامل فردی
دکترثریا می‌گوید عوامل فردی، ژنتیکی و شخصیتی از جمله عوامل مهم در گرایش و مصرف به سیگار به حساب می‌آیند. تنوع‌طلبی، هیجان‌خواهی زیاد و ویژگی‌های اضطرابی و تمایل به انجام رفتارهای پرخطر نیز می‌توانند تا حدود زیادی از دلایل گرایش به مصرف موادی مانند سیگار به حساب بیایند.
همچنین افراد حساس، زودرنج یا کسانی که اختلالات روانی مثل بیماری‌های اضطرابی و افسردگی دارند هم اغلب گرایش بیشتری به مصرف سیگار دارند. به علاوه اینکه در اغلب موارد، شروع مصرف مواد از روی کنجکاوی و گرایش به تجربیات جدید در دوران نوجوانی است. چون نوجوان قصد دارد به دیگران ثابت کند بزرگ شده است.
عوامل اجتماعی
به گفته این روانپزشک، عوامل اجتماعی نیز در گرایش افراد به مصرف سیگار اهمیت زیادی دارد که نخستین جرقه‌های آن با فشار گروه دوستان در نوجوانی شکل می‌گیرد و اینکه نوجوان می‌خواهد به اصطلاحا هم‌رنگ با جماعت دوستان خود شود. چون این موضوع اهمیت زیادی برای نوجوانان دارد چون فکر می‌کنند به این ترتیب می‌توانند هویت جدید اجتماعی برای خودقائل شوند.
یکی از عوامل دیگری که می‌تواند فرد را به مصرف سیگار تشویق کند؛ جذابیت‌های اجتماعی و تبلیغاتی است که در جوامع برای سیگار وجوددارد.
در واقع جامعه از یک طرف سعی در آگاه سازی افراد نسبت به پرخطر بودن مصرف سیگار دارد؛ اما از طرف دیگر نیز با تبلیغات گسترده و جذابیت‌های مصرف سیگار با شکل‌ها، رنگ‌ها و طعم‌های مختلف و بسته‌بندی‌های زیبا یا نمایش صحنه‌های جذاب فیلم‌ها که در آنها هنرپیشه‌های معروف خصوصا سلبریتی‌های محبوب جوانان از سیگار استفاده می‌کنند باعث می‌شود افراد به خصوص نوجوانان و جوانان بیشتر به مصرف سیگار ترغیب شوند.
در جامعه و رسانه‌ها نیز تبلیغات لازم و درست و کاملی برای آگاهی جوانان از مشکلات سیگار و مضرات همه جانبه آن وجود ندارد. البته دادن آمار و اطلاعات دقیق از تعداد مبتلایان به بیماری‌های سخت یا مرگ و میر ناشی از مصرف سیگار هم در این زمینه موثر است.
باورهای اشتباه
دکتر ثریا می‌گوید یکی دیگر از دلایل گرایش به سیگار، شکل‌گیری باورهای غلط در مورد مصرف سیگار، قلیان و انواع تنباکوست که بیشتر آن را جنبه تفریحی و آرامش بخش جلوه می‌دهد. ضمن‌آنکه براساس چنین باوری، افراد عوارض مصرف آن را جدی نمی‌گیرند یا مثلا فکر می‌کنند نمی‌تواند نقشی در بروز بیماری‌هایی مثل سرطان ریه یا انواع دیگر سرطان و بیماری‌های جدی دیگر داشته باشد. در صورتی که سیگار در بعضی بیماری‌ها، مهم‌ترین عامل بروز مشکل به شمار می‌آید.
بنابراین حتما باید برنامه‌های تبلیغاتی و آگاهی‌رسانی در مطبوعات و رسانه ها وجود داشته باشند تا باور افراد به ویژه نوجوانان و جوانان را در مورد مصرف سیگار تغییر دهند و به آنها خاطرنشان کنند که سیگار در واقع عامل خطرساز بسیار مهمی در بروز بیماری‌های سخت و خطرناکی مانند سرطان است.
ضمن آنکه مصرف سیگار اغلب مقدمه‌ای برای روآوردن افراد به دیگر مواد مخدر هم هست.
عوامل روانی و فیزیولوژیک
این روانپزشک می‌گوید با وجود اینکه متخصصان سلامت همیشه در مورد عوارض مصرف سیگار اطلاعاتی می‌دهند؛ اما عواملی هستند که باعث ادامه دادن مصرف سیگار می شوند که از جمله مهم‌ترین آنها می توان به عوامل روانی و فیزیولوژیک اشاره کرد.
این عوامل همچنین باعث ادامه دادن و طولانی شدن مصرف سیگار هم می‌شوند. سیگار هم مانند هر ماده اعتیادآور دیگری بعد از مدتی حالت وابستگی به فرد می‌دهد و به‌تدریج نیز نیکوتینی که وارد بدن می‌شود افراد را وابسته می‌کند.
همین موضوع نی باعث می‌شود دوز مصرفی سیگار به تدریج افزایش پیدا کند. یعنی اگر فردی صبح با یک سیگار، حال بهتری را تجربه می‌کند؛ در نویت‌های بعدی به مرور آن را افزایش می‌دهد؛ به اندازه‌ای که گاهی اوقات می‌بینیم بعضی افراد درطول شبانه‌روز کمتر از نیم‌ساعت، یک سیگار می‌کشند.
به گفته دکتر ثریا، نیکوتین واکنش‌های فیزیولوژیک متعددی در بدن ایجاد می‌کند که در نهایت، حس آرامشی در فرد به وجود می آورد. ولی توجه داشته باشیم این آثار فقط مخصوص زمانی است که نیکوتین هنوز در خون وجود داشته باشد؛ در صورتی که وقتی نیکوتین از خون خارج شود، آثار آرامش بخش آن هم از بین خواهد رفت.
با توجه به اینکه افراد اغلب وقتی عصبی و ناآرام هستند رو به مصرف سیگار می‌آورند و با مصرف آن، تاحدودی آرامش پیدا می‌کنند به‌تدریج شرطی می‌شوند و برای رسیدن به آرامش بیشتر سیگار بیشتری هم مصرف می کنند. به همین دلیل ترک آن حالتی از ناآرامی و افسردگی در فرد ایجاد می‌کند. همین موضوع نیز باعث رو آوردن چندین باره افراد به مصرف سیگار می‌شود. سیگار همچنین بر مرکز پاداش در مغز هم اثر می گذارد و همین موضوع ترک آن را نیز سخت‌تر می‌کند.
ترک سیگار
دکتر ثریا می‌گوید راه‌های بسیار زیادی برای ترک سیگار وجود دارد. اما بهتر است این موضوع با مراجعه به متخصص انجام شود تا او علل گرایش فرد به سیگار و پیشینه خانوادگی، شخصیتی و اجتماعی اش را بررسی کند تا فرد در صورت ترک، بار دیگر به مصرف آن روی نیاورد.
توجه داشته باشیم درمان‌های متعددی برای ترک سیگار وجود دارد؛ روش‌های دارویی و غیردارویی که البته برای هرشخص با توجه به مشکلاتی که دارد روش خاصی تجویز خواهد شد. اما درمان‌های گروهی معمولا در زمینه ترک موثرتر واقع می شوند. چون تجربه دیگران، انگیزه خوبی در افراد دیگر ایجاد خواهد کرد.
درمان‌های روان‌شناختی یا درمان‌های شناختی رفتاری نیز برای ترک سیگار وجود دارند که در جلسات متعدد به موضوعات مرتبط با اعتیاد به سیگار پرداخته می‌شود و به بیمار کمک می‌کند تا بتواند وسوسه‌های مصرف سیگار و استرس ناشی از آن را کنترل کند. البته درمان‌های مشاوره‌ای و شناختی رفتاری نیز برای ترک سیگار می‌تواند به شکل روان‌درمانی فردی یا گروه‌درمانی مفید واقع شود .
همچنین افراد می‌توانند بعد از ترک سیگار در گروهی حضور داشته باشند که دیگران را هم با تجربیات خود آشنا و آنها را نسبت به ترک سیگار ترغیب کنند و به آنها انگیزه کافی برای این کار بدهند.