به گزارش همشهری آنلاین، تظاهرات ۱۵ خرداد مجموعه وقایعی است که در خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی به دنبال بازداشت امام خمینی(ره) در انتقاد به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید رخ داد. تظاهرات در شهرهای تهران و قم علیه دولت اسدالله علم برگزار شد. این تظاهرات به زدوخورد بین ماموران شهربانی و تظاهرکنندگان انجامید.
مردم منطقه پیشوا که سومین روز شهادت امام حسین(ع) را به سوگ نشسته بودند با شنیدن خبر دستگیری مرجع تقلیدشان حاج آقا روح‌الله(ره)، اولین نقش‌آفرینان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شدند. ماموران نظامی که در نقاط مرکزی و حساس شهرهای قم و تهران مستقر بودند به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند.
مردم نیز با چوب و سنگ به دفاع از خود برخاستند. تظاهرات در آن روز و دو روز بعد نیز ادامه یافت و هزاران نفر از مردم کشته و مجروح شدند. فجیع‌ترین حادثه، قتل عام دهقانان کفن‌پوش ورامینی بود که در پشتیبانی از امام(ره) راهی تهران شده بودند. ماموران نظامی در سر پل باقرآباد با آن‌ها روبرو شده و با سلاح‌های سنگین آن‌ها را قتل عام کردند.
قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نقطه عطفی در آغاز انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. امام خمینی (ره) روز ۱۵ خرداد را چون عاشورا روز عزای عمومی ملت مظلوم دانست و روز حماسه و تولد جدید اسلام و مسلمانان نامید. بعد از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ این روز در تقویم رسمی ایران تعطیل اعلام شد.
کتاب‌های متعددی با رویکرد این قیام و وقایع قبل و بعد از آن نوشته و منتشر شده است؛ در ادامه ۲۰ اثر که در این باره به نگارش درآمده‌اند را بشناسید:
۱-مجموعه «تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد» نوشته جواد منصوری
۲-«نقش روحانیت در قیام ۱۵ خرداد» نوشته فریبا جعفری
۳-«نقش بازار در قیام ۱۵ خرداد» نوشته رحیم روحبخش
۴-«سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران» حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان
۵-«اصلاحات آمریکایی و قیام ۱۵ خرداد» نوشته عباس خلجی
۶-«روزی مردی برخاست» نوشته محمدرضا محمدی‌پاشاک
۷-«خاطرات مرضیه حدیدچی(دباغ)» به‌کوشش محسن کاظمی
۸-«بهار بیداری: خاطرات بازماندگان حماسه ۱۵ خرداد دشت ورامین»
۹-«پنجاه و هفت سال اسارت» نوشته علی‌محمد بشارتی
۱۰-«خرداد ۴۲ چرا و چگونه؟» مولفان علیرضا مهدی‌زاده و فاطمه قره‌چایی
۱۱-مجموعه سه جلدی «روزشمار ۱۵ خرداد» به کوشش احمد گودرزیانی
۱۲-«خاطرات ۱۵ خرداد» نوشته علی باقری
۱۳-«قیام ۱۵ خرداد طلیعه نهضت امام خمینی» مجموعه مقالاتی از مظفر نامدار به اهتمام سهراب مقدمی
۱۴-«نامه نیمه خرداد» به‌مناسبت سال‌روز قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نوشته مجتبی سلطانی‌احمدی و رحیم نیکبخت‌میرکوهی
۱۵-«خاطرات حجه‌الاسلام و المسلمین سیدعلی‌اکبرمحتشمی‌پور» نویسنده سیدعلی‌اکبر محتشمی‌پور
۱۶-«خاطرات ۱۵ خرداد شیراز» به‌کوشش جلیل عرفان‌منش
۱۷-«متن کامل مذاکرات هیات دولت طاغوت در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲»
۱۸-«درباره امام خمینی (ره)، خرداد و مسئله انقلاب» خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی
۱۹-«بهار بیداری: خاطرات بازماندگان حماسه ۱۵ خرداد دشت ورامین»
۲۰-«کتاب‌شناسی ۱۵ خرداد مرکز اسناد انقلاب اسلامی ۱۳۷۵»
با محوریت قیام خونین ۱۵ خرداد اشعاری سروده شده است؛
بخش‌هایی از چند شعر:
افق امروز چرا سرخ‌تر است
سینه‌اش خونین است
می‌خراشد رخ و خون می‌ریزد
دامنش رنگین است
یارب این منظره چیست؟
راستی این بر و این بوم سیه، ایران است؟
پس چرا ویران است
این همان کشور آباد کهن‌سال بود؟
راستی بیشه شیران است این؟
پرورشگاه دلیران است این؟
نه، نه، نه!
کو شکوه جمشید؟
کو جلال ابدیت که بر آن می‌زد موج؟
چه شد آن کاخ که زنجیر عدالت می‌داد
زینت ایوانش؟
صبح می‌تافت به هر کنگره آن خورشید
بوسه می‌داد به خاک در آن نور امید
چه شد آن فر و شکوه؟
دیگر آن ایران نیست
محبسی ویران است
وین سیه سقف سپهر
سقف بشکسته این زندان است
ملتی پای به زنجیر و اسیر
اندر آن می‌نالند
این افق نیست که بینی از دور
گرد این حبس، حصاریست بلند
که ز خون شهدا
جابجا قرمز و خون‌آلود است
وه که این صحنه چه درداندود است
دیگر این ایران نیست
کوره‌ای سوزان است
که در این کوره شب و روز هزاران مظلوم
بی‌گنه می‌سوزند
بام این کوره و دیوار و درش شده چون قیر سیاه
بس که آه
از دل سوخته برمی‌خیزد
این یکی دره پرفریاد است
مرکز بیداد است
یا که کشتار گهی خونبار است
که در آن نسل جوان قربانی است
نه... بخشید مرا
که در این کشور ما آزادیست!
همه جا آبادیست!
می‌زند موج ببام و در و دیوارش عدل
این شرف او را بس!!
دیگر آزادی از این بالاتر؟!
که شوند آن همه استاد، اسیر
یا شود رهبر آزاد و دلیر
گاه زندانی و گاهی تبعید
نازم آزادی را!
که کند حکم به اعدام گروهی دیندار!
کار از این بهتر چیست؟
این عدالت نبود؟
کاین همه مردم بی‌اسلحه را در یک روز
به مسلسل بندند
این تمدن نبود؟!
که هزاران نفر از دست ستم بی‌تقصیر
همه در خون غلطند
الحق انصاف این است!
قابل تحسین است!
افق امروز ملال‌انگیز است
می‌خراشد رخ و خون می‌ریزد
در غم پانزده خرداد است
تا ابد ننگ از این حادثه برمی‌خیزد
نرود هیچ ز یاد
خون زند جوش هنوز
در تن پاک شهیدان غیور
خون آن مردم آزاد نیفتد از جوش
آری این شعله نگردد خاموش
هرگز آرام نگیرد این موج
تا ز بن برنکند ریشه بیداد سیاه
به امید آن روز...
حجت‌الاسلام محمدحسین بهجتی‌یزدی(شفق)
.....
قسم به جان خمینی، زعیم شرع‌مدار
به رهروان حقیقت، به حرمت احرار
به خون پاک شهیدان راه آزادی
به حق هر که کند با ستمگران، پیکار
به مادری که، جگرگوشه‌اش به خون غلتید
به کودکی که فکندش، مسلسل اشرار
که شاه خائن بیدادگر، اگر از کین،
هزار مرتبه کشتار را کند تکرار
ز دودمان وی و جمله جیره‌خوارانش
به انتقام شهیدان برآوریم دمار
(محمدعلی صاعدی)
.....
شکفت از دل شب مهر نیمه خرداد
برآمد از شب و مهر امیدواران بود
(سپیده کاشانی)
.....
سخن ز لعل گهرآفرین پیرمراد
فروغ زندگی از نو به ملک هستی داد
که انقلاب جهانگیر ما تراوش یافت
ز جوش چشمه خونرنگ نیمه خرداد
(صائم کاشانی)
......
آفتاب عشق در زنجیر بود
آسمان زندگی دلگیر بود
در سکوت ظلمت، آوایی اگر
می‌شنیدی ناله شبگیر بود
(علی مرادی غیاث‌آبادی)
صد آفرین به روح خمینی و نهضتش
کاینگونه خلق را به جهادی گران کشید
خشم مقدس همه آزادگان شرق
از جان پرخروش تو این سان زبان کشید
ای بت شکن که شور تو این خلق خفته را
بیرون ز خواب خویش چو سیل دمان کشید
کو تا تو را زمانه شناسد که کار تو
یک‌باره ره به جرگه پیغمبران کشید
(محمدرضا حکیمی)
....
ز بعد فصل خزان تا که نو بهار آید
به باغ سرو صنوبر بروید و شمشاد
وجود پاک تو ای نایب امام زمان
ز هر گزند مصون در پناه یزدان باد
(صفا لاهوتی)