همشهری آنلاین -یکتا فراهانی : عملکرد مغز و حافظه به قدری شگفت انگیز است که همواره سوالات زیادی در مورد آن برای بشر مطرح است. مثلا گاهی واقعا دوست داریم بتوانیم خاطرات آزار دهنده را از خاطرمان پاک کنیم. اما فراموش کردن این خاطرات تلخ چندان کار ساده ای نیست. در صورتی که بسیاری از مطالب مهم خیلی زود از خاطر ما پاک می شوند.
البته شاید نتوانیم همه خاطرات بد مان را فراموش کنیم. درواقع هدف اصلی ما نیز فراموش کردن آنها نیست؛ بلکه باید ببینیم چطور می توانیم از آنها رها شویم؛ به گونه‌ای که باعث آزارمان نشوند.
.
آشنایی با عملکرد حافظه
دکتر موسی عطارزاده، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب (نورولوژیست) و عضو هیات علمی انجمن آلزایمر ایرا ن در مورد آشنایی با عملکرد حافظه می گوید : «ما چند حافظه به صورت حسی، کوتاه مدت و بلند مدت داریم. مثلا وقتی در یک روز آفتابی کنار دریا ایستاده باشیم و قایقی روی آب ببینیم با بستن چشمان خود، دقیقا تصویری ازآن بر کورتکس بینایی نقش می‌بندد که به آن حافظه سنسوری یا حافظه حسی گفته می‌شود.
این حافظه بر حافظه بینایی، شنوایی و بویایی نیز تاثیر دارد که چند ثانیه طول می‌کشد تا در صورت توجه در حافظه نقش ببندد.»
توجه؛ دروازه ورودی اطلاعات به حافظه
به گفته عطارزاده، ما درمحیط پیرامون خود محرک‌های بسیار زیادی داریم که به طور همزمان وارد حواس شنوایی، بینایی، بویایی وحواس پنج‌گانه ما می‌شوند؛ ولی به نسبت توجهی که خودمان به آنها داریم، بعضی از آنها را انتخاب می‌کنیم و بر آنها متمرکز می‌شویم.
بنابراین گام نخست و مهم برای نقش بستن یک خاطره در حافظه، توجه نشان دادن به آنهاست. پس می توان گفت دروازه ورودی حافظه، توجه است.
میزان توجه مغز همزمان مغز به موضوعات مختلف
عطارزاده در پاسخ به اینکه آیا مغز می‌تواند به طور همزمان به موضوعات مختلف توجه نشان دهد می گوید مغز چنین توانایی را دارد و این موضوع به خصوص در مورد خانم‌ها بیشتر مصداق پیدا می کند چون توانایی مغز آنها در این خصوص بیشتر است و می‌توانند به طور همزمان به چند موضوع توجه نشان دهند.
چگونگی به‌خاطر سپردن مطالب به حافظه
به گفته این نورولوژیست، نخستین گام در یادگیری هر موضوعی برخوردار بودن از انگیزه است. یعنی شخص باید برای به خاطر سپردن هر موضوعی انگیزه خاصی داشته باشد.
همچنین برای باز شدن دروازه ورودی حافظه نیز نیاز به توجه داریم که این موضوع نیز مستلزم داشتن انگیزه است.
البته شاید در اینجا این سوال به وجود بیاید که ما در بسیاری موارد به دلیل نداشتن علاقه، قادر به ایجاد انگیزه برای یادگیری یک مطلب نیستیم؛ درحالی که چاره‌ای جز یادگیری آن هم نداریم. دقیقا مثل مشکل به خاطرسپردن بسیاری ازمطالب درسی در مدرسه و دانشگاه.
دکترعطار زاده در پاسخ به این سوال می گوید باید توجه داشت که ایجاد علاقه نیز قابل تلقین و تمرین است. یعنی ممکن است هنگام مطالعه به نظرمان برسد موضوعی برای ما جذابیت ندارد. بنابراین همان چند خط اول را بخوانیم و آن را رها کنیم.
عوامل مهم شکست در یادگیری
به عقیده این متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب، ناتوانی ما در ایجاد علاقه نسبت به بعضی موضوعات آموزشی و مطالب درسی از عوامل مهم شکست ما در مطالعات جدی و به خاطر سپردن آنهاست.
در واقع ما با تمرین، ممارست، تلقین و همچنین گذشت زمان می‌توانیم بر این مواتع غلبه کنیم. توجه داشته باشیم بسیاری از کارهایی که ابتدا کسل کننده به نظر می‌رسند، وقتی پیگیری و ادامه داده شوند می توان در آنها دنبال جذابیت‌های نهفته گشت و به مرور به آنها علاقه‌مند شد.
دکتر عطارزاده می‌گوید فراموش نکنیم عنصر تلقین موضوع بسیار مهمی است که می تواند کارها و موضوعاتی راکه به آنها علاقه نداریم تبدیل به کارهایی جذاب یا حداقل قابل انجام دادن و به خاطر سپردن کند.
فرایند به خاطرسپاری حافظه
به گفته عضو هیات علمی انجمن آلزایمر ایران، فرایند به خاطرسپاری مطالب در حافظه عبارت است از تشکیل سیناپس‌های جدید بین نورون‌های کورتکس یا قشر مغز.
بنابراین دستیابی به چنین فرایندی نیاز به تمرین، ممارست و در اختیار داشتن زمان. یعنی با تشکیل سیناپس‌های جدید، به مرور جذابیت‌های جدید نیز در مغز شکل می گیرند.
نقش سخت و نامفهوم بودن مطالب
عطارزاده می‌گوید گاهی درک نکردن و نامفهموم بودن موضوع یا یک پاراگراف از یک متن و همچنین بی ارتباط بودن آن به بقیه مطالب، موجب کاهش جذابیت آن می شود.
به همین دلیل هنگام مطالعه، مرور کل موضوع و متن برای ایجاد درک کلی از آن توصیه می شود. در مرور اولیه مطلب، هدف درک جزئیات نیست. بلکه ایجاد یک طرح کلی از مطلب و نیز ترسیم نقشه کلی از مسیری است که نویسنده مطلب را با آن آغاز کرده، به پیش برده و خاتمه داده است.
گزینش مطالب توسط مغز
این نورولوژیست در پاسخ به چگونگی گزینش مطالب توسط مغز می‌گوید این موضوع به مکانیسم دفاعی از مغز برمی‌گردد؛ اینکه بداند چه چیزهایی ممکن است برای او خطرناک باشد.
توجه داشته باشیم حافظه ما از لحاظ تکاملی کاربردی است؛ یعنی می تواند در بقا به ما کمک کند. مهم‌ترین کاربرد آن نیز جلوگیری از مخاطرات است. مثلا خاطره سوختن دست در کودکی؛ خاطره‌ای است که نقش دفاعی برای ما دارد و به ما کمک می کند تا در آینده از خطر سوختگی دوری کنیم.
علت از یاد نبردن اتفاقات تلخ
دکتر عطار زاده در مورد علت به خاطر ماندن حوادث تلخ در مغز می گوید توجه داشته باشیم برای به خاطر سپردن مطالب در حافظه طولانی مدت، کورتکس‌های مختلف مغز یعنی بینایی، شنوایی و بویایی درگیر می‌شوند که در نقاط مختلف مغز قرار دارند؛ کورتکس‌های حسی شامل کورتکس‌های اولیه و همراه می شوند.
کورتکس اولیه فقط شکل ظاهری را بدون مفهوم آن دریافت می‌کند. اما هرچه کورتکس‌های بیشتری در یک اتفاق دخیل باشد؛ احتمال به خاطر سپردن آن موضوع هم بیشترخواهد شد.
بنابراین اگر هنگام وقوع اتفاقی، کورتکس‌های بینایی، بویایی و شنوایی همزمان با هم به کار گرفته شوند؛ احتمال به خاطر ماندن آن اتفاق بسیار بیشتر خواهدبود. در اتفاقات مهم و حوادث تلخ مثلا از دست دادن یک عزیز، کورتکس‌های زیادی درگیر شده و در ذهن شکل گرفته‌اند.
علت وفاداری خاطرات دردناک و آزاردهنده
متأسفانه خاطرات تلخ بسیار وفادارند و به سادگی ما را رها نمی کنند؛ یعنی حتی وقتی مایل نیستیم ناگهان به ذهن ما خطور می‌کنند و حتی پس از مدت‌ها به گونه‌ای مارا آزارمی دهند که مرور آنها می تواند اشک ما را درآورد.
به عقیده عطارزاده، علت پایداری بیشتر خاطرات آزاردهنده آن است که با هیجانات منفی ما در آمیخته می‌شوند. در بررسی‌ها و تصویربرداری‌های دانشمندان از مغز تیجه گرفته شد که کدگذاری و بازیابی خاطرات بد در نقاطی از مغز صورت می گیرد که هیجانات را پردازش می‌کنند؛ یعنی آمیگدال (بادامه) و کورتکس اربیتوفرونتال (قشر حدقه‌ای‌پیشانی).
به همین دلیل هرچه یک اتفاق، بعد فراگیرتری از هیجانات ما را درگیر کرده باشد خاطرات بیشتری هم در ذهن ما شکل خواهند گرفت که پاک کردن‌شان را سخت‌تر خواهد کرد.