همشهری آنلاین - مریم قاسمی: ایمنی مفهومی جامع است که از پیشگیری تا آموزش و رعایت الزامات فنی و فرهنگی را دربرمیگیرد و تا حوزه امدادرسانی و نحوه آن امتداد مییابد. امداد و نجات بخشی از ایمنی هر شهر محسوب میشود و بالطبع پیش و پس از آنکه در میدان عمل به بوته آزمایش گذاشته شود با محدودیتها و موانعی مواجه است. در این میان گاهی به دلایل کاملاً بیربط و بیاهمیت موانعی پیشروی امدادرسانی ظاهر میشود و ثانیههای حیاتی را از کسی که خود یا نزدیکانش در معرض خطر قرار گرفتهاند، میرباید. از اینرو، تجهیزات امدادرسانی و مهیا بودن برای آن در کنار غلبه بر موانعی که هنگام حادثه و در تنگی وقت ناگهان رخ مینماید، اهمیتی حیاتی مییابد و با ایمنی، سلامت و رفاه شهروندان گره میخورد. وضعیت امدادرسانی در شهر و حواشی متعدد و گاه تلخ آن موضوع گزارش ماست و البته یافتن پاسخ سؤالاتی مثل امدادرسانان با چه مشکلاتی مواجهاند؟ چه نوع حوادثی و به چه دلیل در منطقه رخ میدهند؟ این حوادث کجاها اتفاق میافتند؟
اینها سؤالاتی هستند که پاسخ آنها را در گفتوگو با مسئولان نهادهای امدادی منطقه جستوجو کردیم. حسن این کار این است که آگاهی و احتیاط را به ارمغان میآورد که گام نخست ایمنی و گسترش فرهنگ پیشگیری از حوادث محسوب میشود.
خواندنیهای بیشتر را اینجا دنبال کنید
بسیاری از حوادث در بدو امر رنگ و بویی از یک حادثه ندارند. آنها ناخواسته هستند و از بیاحتیاطیهای کوچکی ناشی میشوند که برای مرتکبانشان ناشناختهاند. از صحبتهای مسئولان و امدادرسانان نیز آنچه معلوم میشود مشقتهایی است که هر روز و هر ساعت برای انجام کارشان بر خود هموار میکنند و با این حال هر لحظه آماده و گوش به زنگند؛ چراکه حادثه هیچگاه خبر نمیکند.
همه مشکلات امدادگران در خدمترسانی بهموقع
هنگامی که از آتشنشانی سخن به میان میآید، بیشتر ما یاد آتشسوزی میافتیم، اما سازمان آتشنشانی که نامش پسوند خدمات ایمنی را هم به دنبال دارد از طریق ایستگاههای آتشنشانی خدماتی گسترده و فراگیر به شهروندان ارائه میدهد. در حقیقت هر آنچه با ایمنی مرتبط است جزو شرح وظایف این سازمان قرار میگیرد که خود زیرمجموعهای بزرگ و ارزشمند از شهرداری تهران است و اطفای حریق معروفترین خدمت آن محسوب میشود. آتشسوزی، محبوس شدن، ماندن زیر آوار، تصادفات، سقوط اجسام، حوادث شغلی و خانگی فقط بخشی از شرح وظایف این نهاد خدماتی است. تعریف عام وظایف آتشنشانان نیز چنین میشود: اقدام فوری و بهموقع برای رفع هر خطری که جان و مال شهروندان را تهدید کند. علاوه بر آن، ارائه خدمات مشاورهای و ایمنی و پاسخگویی به سؤالات شهروندان برای بهبود فرهنگ ایمنی به روشهای مختلف در دستور کار آتشنشانان قرار دارد.
«ابوتراب غیاثی»، رئیس ایستگاه ۳۸ آتشنشانی منطقه ۱۸ تهران، گسترش آموزشهای ایمنی در حوزههای مختلف را دلیل کاهش سوانح به نسبت سنوات گذشته میداند و در این باره توضیح میدهد: «آموزشهای ایمنی که در مدارس، مجتمعهای مسکونی، ادارات و اماکن عمومی ارائه میشود با افزایش آگاهی و اقدام به وقع شهروندان به کاهش کمیت حوادث و کیفیت خسارات ناشی از آنها منجر شده است. ارائه آموزشهای حرفهای در قالب طرح آتشنشان داوطلب به شهروندان نیز بهصورت دائمی پیگیری میشود. این آموزشها طی یک دوره ۲۱روزه و در حوزههای مختلفی ارائه میشود و در پایان شرکتکنندگان گواهینامه رسمی دریافت میکنند. این افراد تجهیزات ایمنی میگیرند و ساماندهی میشوند و در مواقع ضروری به کمک ناوگان آتشنشانی میآیند.»
فعالیتهای سازمان آتشنشانی در حوزه ایمنسازی پایتخت به صدور و ابلاغ دستورالعملهای ایمنی برای تصرفات دهگانه ملکی نظیر مسکونی، تجاری، اداری و صنعتی منجر شده است. در منطقه ۱۸ تهران که با تعدد و تراکم مراکز صنعتی و صنفی مواجه است، صدور و پیگیری اجرای این دستورالعمل با جدیت در دستور کار قرار دارد و «غیاثی» در این باره میافزاید: «صدور دستورالعملها از سالها قبل شروع شده و همچنان ادامه دارد. این دستورالعمل برای هر واحد ملکی بهصورت جداگانه و از طریق بازدید میدانی کارشناسان ایستگاههای آتشنشانی تدوین و ابلاغ میشود. در محدوده منطقه ۱۸، بیش از ۳۱۷ واحد صنفی، تجاری و صنعتی و همچنین انبارها، کارگاهها و مجتمعهای مسکونی دستورالعمل ایمنی را دریافت کردهاند. پس از ابلاغ آنها نیز بازبینی صورت میگیرد تا اطمینان حاصل شود، دستورالعملها اجرایی شدهاند. بالطبع پشتیبانی ضوابط قانونی نیز در این طرح پیشبینی شده است و صاحبان املاک مختلف و واحدهای صنعتی و شغلی ملزم به رعایت مفاد دستورالعملها هستند.»
او درباره یکی از مشکلات اصلی امدادرسانها در زمان عزیمت به محل حادثه میگوید: «متاسفانه آمار معابر و خیابانهایی که نامهای مشابه دارند فراوانند و این مشکل در بیشتر مناطق تهران هست. مثلا خیابان سجاد در مناطق ۱۷ و ۱۸ در نقاط مختلف قرار گرفتهاند و ممکن است در زمان حوادث باعث سردرگمی و اتلاف وقت شود.»
رئیس ایستگاه ۳۸ آتش نشانی منطقه ۱۸ تهران با سالها سابقه کار در حوزههای امدادی، فهرستی از عوامل خطرساز در منطقه و دشواریهای پیشروی امدادرسانی به ساکنان ارائه میدهد که بخشی از آن به شرح زیر است:
- همنام بودن برخی خیابانهای اصلی میان مناطق ۱۷ و ۱۸ نظیر خیابانهای طالقانی و سجاد جنوبی و شمالی که نشانیدهی و یافتن نشانی محل حادثه را دشوار میکند
- گرچه جنس سطلهای زباله مکانیزه قابل احتراق نیست، اما همچنین زمانبندی تخلیه آنها باید به گونهای باشد که سطلهای حاوی مواد قابل احتراق به مدت طولانی پر نمانند
- هرس نکردن کامل و بهموقع درختان بهویژه شاخههایی که جلو تابلو شناسایی خیابان را میگیرند و خواندن نام معبر را دشوار و گاه ناممکن میسازند. در مواقع بروز حادثه همین تأخیرها برای یافتن نشانی نیز ممکن است فاجعهبار باشد
- بالا بودن آمار حوادث در بافت فرسوده و تنگی معابر که ورود خودروهای امدادی را دشوار میسازد
- وجود کارگاههای کوچک یا انبارهایی که در آنها مواد قابلاحتراق نگهداری میشود، بهویژه در پارکینگ منازل مسکونی ودر محله ولیعصر(عج) جنوبی، خیابان سپیده و معابر منتهی به آن
- نگهداری مواد شیمیایی قابلاشتعال و مواد صنعتی مختلف در کارگاهها یا انبارها؛ برای مثال انواع چسب با قابلیت اشتعال بالا در تولیدیهای کفش
- آتش زدن شاخههای هرسشده درختان در پارکها توسط پیمانکاران برای صرفهجویی در هزینههای انتقال که امکان سرایت شعله به سایر قسمتها را در پی دارد
- انجام نشدن بازدید دورهای آسانسورها و نداشتن برق اضطراری در منازل مسکونی حداقل برای آسانسور و همچنین عدم دسترسی مأموران امدادی به کلید آسانسور هنگام حادثه
- نبود سیستم الگو در بافت فرسوده و همچنین ریزش آوار به دلیل گودبرداری
- پارک کردن خودروها در کوچهها عرض گذری معابر را کاهش میدهد
- فعالیت کارگاههای متعدد تولید مبلمان در بلوار الغدیر و خیابانهای نسترن یک، ۲ و ۳ که میزان حوادث حریق را بالا میبرد
- افزایش حوادث گازگرفتگی در فصل زمستان به دلیل کمبود اطلاعات و آموزشها درباره نحوه صحیح استفاده از وسایل گرمایشی و همچنین به کارگیری وسایل گازسوز نامناسب
- بالطبع وجود چنین مشکلاتی در مجموع هم کار امدادرسانان را دشوار میکند و هم تأخیر در زمان رسیدن به محل حادثه را افزایش میدهد. برای ناوگان آتشنشانی میانگین رسیدن به محل حادثه در شرایط فعلی بهطور میانگین ۳ الی ۵ دقیقه است
حوادث اورژانسی و دردسرهای امدادی
در منطقه ۱۸ از ۸ هزار و ۲۱۸ اعزام فوریتی اورژانس برای امدادرسانی به ساکنان طی ۹ ماه گذشته انجام شده که نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته دچار تغییر چندانی نشده است.
«محمد احمدی»، رئیس اورژانس منطقه ۱۸، درباره کیفیت این حوادث اورژانسی نیز توضیح میدهد: «از کل مأموریتهای اورژانس در منطقه ۱۸ حدود ۲۵درصد به تصادفات رانندگی و ۱۳درصد به بیماریهای قلبی و عروقی اختصاص دارد. بیش از ۷۰درصد تصادفات جرحی و فوتی در جاده ساوه، بزرگراه آزادگان و بلوار یافتآباد رخ میدهد و حدود ۶۰درصد تصادفات اعزام مجروحان به بیمارستان و مراکز درمانی را در پی دارد. تعداد تصادفات در ۹ ماه اول سال جاری به ۲ هزار و ۱۶ رسیده است.»
درباره اقدامات و برنامههای پیشرو برای افزایش توانایی امدادرسانی در منطقه نیز میافزاید: «۸ پایگاه اورژانس در بوستان ولیعصر(عج) پارک قائم(عج) و خیابان مدائن، انتهای خروجی فتح، بلوار خلیجفارس و... داریم که در هریک ۲ کارشناس پرستاری و ۲ آمبولانس به ارائه خدمات میپردازند. با توجه به وسعت منطقه و میزان حوادث به پایگاههای بیشتری نیاز است و با شهرداری تعامل داریم تا اراضی جدید برای راهاندازی پایگاه در اختیارمان بگذارد. ناهمواری آسفالت بزرگراه آزادگان و ضعیف بودن نور در مسیر آن، ضعف فرهنگ رانندگی و عدم رعایت مقررات فنی و ایمنی، اشکالات مهندسی در معابر پرترافیک بهویژه در بزرگراه سعیدی و محسوس نبودن حضور پلیس مهمترین دلایل بروز تصادفات رانندگی هستند که باید برای رفع آنها اقدام شود. ترافیک معابر، ارائه نشانی اشتباه و تعدد مأموریتها نیز دلایل اصلی تأخیر احتمالی در رسیدن به محل حادثه محسوب میشود.»
نکته آخر به مسائل فرهنگی بازمیگردد. سازمان آتشنشانی و اورژانس تهران هریک روزانه بهترتیب با ۷ هزار و ۹ هزار تماس نادرست شامل مزاحمت، درخواستهای نامعقول و تقاضاهای خارج از محدوده وظایفشان مواجه هستند که بالطبع امدادرسانی را مخدوش میکند و از انرژی و توانایی امدادرسانان میکاهد.
حوادث منطقه در آمار ناوگان آتشنشانی
در ۹ ماه گذشته حدود ۷۵۰ حادثه حریق در منطقه ۴ آتشنشانی و بهترتیب اولویت در اماکن زیر رخ داده است:
۱ ـ معابر و گذرگاهها
۲ ـ فضای سبز
۳ ـ وسایل نقلیه
۴ ـ مسکونی
۵ ـ تجاری و کسبی
۶ ـ صنعتی
۷ ـ انباری
۸ ـ سایر اماکن مخاطرهآمیز
۹ ـ دولتی و اداری
۱۰ ـ خدماتی
اولویتبندی حدود ۴۵۰ حادثه مختلف در منطقه طی همین بازه زمانی به شرح زیر است:
۱ ـ تصادفات خودرو
۲ ـ مشاهده و مزاحمت جانوران
۳ ـگیر کردن حلقه انگشتری
۴ ـ حوادث آسانسور
۵ ـ محبوس شدن افراد
۶ ـ نشت آب
۷ ـ فروکش کردن زمین
۸ ـ سقوط درختان
۹ ـ گیر کردن دست و پا و سایر اعضای بدن
۱۰ ـ بسته شدن درب
۱۱ ـ نشت گازهای سمی
۱۲ ـ سقوط اجسام
دشواریهای پیش روی امدادرسانان
ایستگاه ۶۵ آتشنشانی (بهاران)، روبهروی ساختمان شهرداری منطقه ۱۸، در بزرگراه آیتالله سعیدی قرار دارد. این ایستگاه زیر نظر منطقه ۴ عملیات آتشنشانی، امدادرسانی حوادث در محله ولیعصر(عج) را پوشش میدهد و در مواقع بحرانی یا نیاز به کمک، به تمامی محلههای منطقه دسترسی دارد. از تعدادی از کارکنان ایستگاه ۶۵ درباره مهمترین مشکلات امدادرسانی سؤال کردیم و آنان نیز در چند جمله اولویتها را بیان کردند.
دردسر پارک خودروها در معابر و کوچهها
بالا بودن آمار حوادث، پارک خودروها در معابر که دسترسی به محل حادثه را دشوار میکند و تراکم منازل مسکونی و تجاری در برخی محلهها که احتمال سرایت حریق به املاک مجاور را بالا میبرد مهمترین معضلات امدادرسانی بهویژه در حوادث حریق است. وجود شاهراههای اصلی جنوبغرب تهران در منطقه ۱۸ نیز آمار حوادث رانندگی را افزایش میدهد.
کمکرسانی نادرست به مصدومان حوادث
در برخی معابر نظیر یاران و مسلمی حضور دستفروشها، چرخیها و وانتیها تردد خودروهای امدادی را دشوار میکند. هنگام امدادرسانی افرادی سر خود به اقدامات نادرست میپردازند. افراد اگر میخواهند کمک کنند باید گوش به فرمان آتشنشانان باشند. برای مثال برخی حاضران در صحنه، مصدومان حوادث رانندگی را از درون خودرو بیرون میکشند و امکان قطع نخاع یا آسیبهای عصبی و عضلانی را بالا میبرند.
مسابقه با خودرو امدادرسان برای رسیدن به سوژه
گاهی خبر میدهند که یک خانه دچار حریق شده ولی وقتی سر میرسیم با آتشسوزی گسترده یک انبار مواد شیمیایی در پارکینگ مواجه میشویم. با وجود آژیر خودروهای امدادی برخی رانندگان کنار نمیروند و حتی با خودرو آتشنشانی مسابقه میدهند تا خودشان زودتر به محل حادثه برسند.
همچنین اغلب نشانیها دقیق نیست یا با اسامی قدیمی ارائه میشود. به همین دلیل خودروهای امدادی مجبورند مدام توقف کنند تا مأموران نشانی را از زبان رهگذران بشنوند و بیابند. نگهداری مواد شیمیایی خطرناک در خانهها و تبدیل زیرزمین به کارگاه نجاری بهویژه در محله ولیعصر(عج) جنوبی، یک مشکل فراگیر است و ایمنی ساکنان را کاهش میدهد.
حتی انداختن تهسیگار میتواند حادثه بیافریند
انداختن تهسیگار یا کبریت روشن در سطلهای زباله آمار حوادث حریق در گذرگاهها را بالا میبرد. بدتر آنکه امکان سرایت این حریق کوچک به سایر مواد سوختنی و بروز یک فاجعه وجود دارد.
دیرکهای برق در کوچههای باریک و پارک خودرو در میان کوچه و معابر نیز تأخیر احتمالی در امدادرسانی را موجب میشود. گاهی پیش آمده که طی یک حادثه حریق، کنتور برق را قطع میکنیم، اما برق از جای دیگری آمده و هنوز سیمها برق دارند.
تجهیزاتی که فراهم آمدهاند
خودروهای امدادی آتشنشانی بسیار مجهز و البته گرانقیمت هستند. تنوع وسایل و تجهیزات آنها به قدری است که آتشنشانان برای آموختن چگونگی به کارگیری باید دورههای آموزشی عمومی و تخصصی مختلفی را بگذرانند. دستگاه زندهیاب، هوابرش، تجهیزات صعود، سنگ فرز، انواع آتل و تجهیزات کمکهای اولیه، پمپ هوا بخشی از این تجهیزات هستند که به گفته کارشناسان و آتشنشانان با تجربه، با آنها میتوان در هر نوع حادثهای به مجروحان و آسیبدیدگان امدادرسانی کرد. تا مدتها پیش نبود نردهبانهای بلند برای دسترسی به مجروحان و گرفتارآمدگان در ساختمانهای بلندمرتبه به دغدغهای برای شهروندان و مسئولان تبدیل شده بود، اما تجهیزات جدید از جمله خودروهای ویژه حمل نردهبان برقی این کمبود جدی را برطرف کرده است. این نردهبانها حدود ۳۲متر طول دارند.
تجهیز ایستگاهها به موتورسیکلتهای امدادی، راهاندازی نیروی واکنش سریع در مناطق عملیاتی که به تجهیزات ویژه مجهز شده و آموزشهای تخصصی را گذراندهاند، پیشبینی آمادگیهای لازم برای مقابله با بحرانهای احتمالی و بخشی دیگر از تمهیدات ناوگان آتشنشانی برای بهبود امدادرسانی و گسترش ایمنی در محلههای منطقه است. از تعداد کل ایستگاههای فعال در منطقه ۴۵ عملیات آتشنشانی، ۵ ایستگاه در منطقه ۱۸ واقع شدهاند. ایستگاههای ۸۷ در خیابان شهید زندیه، ۳۸ در یافتآباد، ۶۲ در شادآباد، ۵۹ در سهراه شهریار و ۱۶ درخیابان خلیجفارس.
امدادرسانی در مواقع بحران
امدادرسانی در مواقع عادی امری روزمره و وقفهناپذیر است. اما بروز بحران نیز همواره محتمل است. کشور ما بنا به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی، جزو مناطق بحرانخیز جهان محسوب میشود و همواره در معرض خطراتی نظیر سیل، زلزله، خشکسالی قرار دارد. قرارگیری پایتخت روی گسلهای زلزله نیز بر نگرانیهای پیشرو میافزاید. از اینرو، مدیریت شهری با تأسیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران در اوایل دهه هشتاد و تجهیز ستادی این نهاد در مناطق بیستودوگانه تهران آمادگی برای مقابله با آثار بحرانهای احتمالی را در دستور کار دارد.
ستادهای محلی مدیریت بحران برای خدمترسانی
ستاد مدیریتی بحران منطقه۱۸ شامل ۲ ستاد درون و برونسازمانی میشود. مسئولان بخشهای مختلف شهرداری منطقه۱۸، اعضای ستاد درونسازمانی هستند و ستاد برونسازمانی مسئولان یا نمایندگان نهادهای مرتبط با امدادرسانی و مدیریت بحران نظیر پلیس راهور، نیروی انتظامی، بسیج، مخابرات، اورژانس، آتشنشانی و ادارات آب، برق در بر میگیرد. شناسایی مشکلات حین وقوع بحران و برنامهریزی و هماهنگی برای رفع آنها نیز در شرح وظایف کارگروههای مختلفی قرار دارد که به فراخور و باتوجه به نیازهای منطقه تشکیل میشود.
«دوام» گروهی متشکل از حداقل ۵۵ داوطلب ساکن محله است که در دستههای ۱۱ نفری، دورههای امداد و نجات، جستوجو، روانشناسی بحران را آموزش میبینند. این گروهها هنگام وقوع بحران براساس ساماندهی قبلی به عملیات امدادی برای ساکنان محله و همسایگان خود میپردازند و کمک میکنند تا بازگشت به شرایط عادی سریعتر باشد. در محلههای تولیددارو، شهید رجایی و یافتآباد جنوبی گروههای دوام تمامی آموزشها را گذراندهاند و فعال شدهاند.
امداد و نجات در بافت فرسوده و کوچههای تنگ
امدادرسانی در بافت فرسوده با مشکلات ویژه مواجه است. طبق طرح جامع شهر تهران بیش از ۱۶۸ هکتار از اراضی منطقه ۱۸ جزو بافت فرسوده است و حدود ۱۰۳ هکتار آن در طرح مصوب نوسازی قرار دارد. محلههای یافتآباد و ولیعصر(عج) بیشترین وسعت بافت فرسوده و کوچههای تنگ و ترش را در خود جای دادهاند و بالطبع از نظر امدادرسانی هم حادثه سازند و هم برای امدادرسانان دردسرساز.
فرمانده حریق ایستگاه۳۸ آتشنشانی فهرستی از مشکلات ایمنی و امدادرسانی در بافت فرسوده را در اختیارمان میگذارد که بخشی از آن به شرح زیر است:
- تنگی معابر مانع از عبور خوردوهای امدادرسانی میشود و لولهکشی طولانی آبی برای خاموش کردن حریق امری زمانبر است
- حریق در بافت فرسوده به سرعت به سایر املاک سرایت میکند. دیوار یا سقف برخی خانهها نیز با مصالح ابتدایی و دمدستی ساختهشدهاند که قابل اشتعال هستند
- فرسودگی بنا و مهندسیساز نبودن به همراه مرغوب نبودن مصالح، خطر ریزش آوار حین حریق را بالا میبرد و جان آتشنشانان را به خطر میاندازد
- استفاده ساکنان از وسایل گرمایشی غیراستاندارد و نامناسب، خطر جانی و مالی را به همراه دارد و آمار حوادث را بالا میبرد
- سست بودن پی ساختمانها با خطر ریزش حین گودبرداری یا ساختوساز ساختمان مجاور همراه است
- سیمکشی روکار در املاک بافت فرسوده بسیار مشاهده میشود و از بین رفتن روکش سیمها به دلایل مختلف از جمله عوامل محیطی و تابش آفتاب خطر اتصالی، برقگرفتگی و آتشسوزی را به همراه دارد
- انبارهای مخفی در املاک بافت فرسوده که در آنها وسایل و کالاهای قابلاشتعال یا مواد صنعتی خطرناک نگهداری میشود جان ساکنان و امدادرسانان را پیش و پس از وقوع حوادث به خطر میاندازد
- شرایط فرهنگی و کالبدی در بافت فرسوده، ایمنی پایین و آمار حوادث بالا برای آن را رقم میزند