پیش از این برای اولین بار در ایران، معاملات طلا براساس قراردادهای آتی آغاز شده بود. آغاز معاملات آتی سکه در این بورس موج امیدواری را در بین مشتریان این بورس و همچنین فعالان بازار ایجاد کرد. این موضوع با استقبال صنف‌فروشندگان طلا و جواهر نیز مواجه شد به‌طوری که نائب رئیس اتحادیه طلافروشان تهران اعلام کرد: معاملات آتی سکه در بورس کالا تبعات مثبتی از جمله کنترل قیمت و کاهش ریسک اقتصادی خواهد داشت.کارشناسان امیدوارند معاملات آتی در بورس کالا بتواند قیمت‌ها را به تعادل برساند.
همه متقاضیان حقیقی و حقوقی می‌توانند با افتتاح حساب در یکی از شعب بانک سامان، معاملات سکه طلا را در بورس کالای ایران انجام دهند.معامله‌گرانی که برای شرکت در معاملات آتی سکه طلا آستین‌ها را بالا زده‌اند قادر خواهند بود با پرداخت درصدی از ارزش معامله به جمع مشتریان بورس کالا بپیوندند. به‌معنای دیگر، خریدار با پرداخت درصدی از قیمت سکه به‌منظور تضمین از انجام کامل معامله و تحویل کالا در زمان مقرر اطمینان می‌یابد، در سوی دیگر فروشنده هم مابقی وجه را هنگام تحویل دریافت می‌کند. در این معاملات سکه‌های استاندارد شده از سوی بانک مرکزی خرید و فروش خواهد شد. مشتریان بورس کالا و معاملات آتی سکه این امکان را دارند که تا 10 برابر سرمایه خود در این بازار اقدام به خرید کنند.
پس از آنکه طلسم مبادلات آتی در بورس کالا توسط طلا شکسته شد، بورس کالای ایران توانست در قدم‌های بعدی زمینه انجام معاملات آتی را روی محصولات دیگری مانند مس فراهم کند تا اینکه هفته گذشته بورس کالای ایران موفق شد برای اولین بار آغاز معاملات آتی سکه طلا را در بورس کلید بزند.
معاملات قرارداد آتی سکه بهار‌آزادی، طرح امام خمینی ساعت 10 صبح دوشنبه هفته قبل با قیمت پایه 2 میلیون و 9 هزار و 800ریال (10سکه) آغاز شد که نخستین معامله با قیمت 200 هزار تومان توسط کارگزاری مفید (فروشنده) و فولاد مبنا (خریدار) انجام شد. دومین معامله را کارگزاری مشاوران سهام با قیمت 203 هزار و 700 تومان انجام داد که کارگزاری مفید خریدار آن بود. براساس اعلام، تحویل سکه‌های طلای این معاملات دی ماه امسال خواهد بود.پیش از این بانک مرکزی با عرضه سکه طلا در بورس کالا مخالفت کرده بود اما بعد از آنکه طهماسب مظاهری رئیس‌کل وقت بانک مرکزی دست از مخالفت برداشت و اعلام کرد بانک مرکزی مخالفتی با عرضه سکه طلا در بورس کالا ندارد زمینه عرضه این محصول مهم در بورس کالای ایران فراهم شد.
پیش از آغاز معاملات آتی روی طلا، بحث راه‌اندازی معاملات آتی از مدت‌ها پیش مورد بررسی قرار گرفته بود اما هر بار بنا به دلایلی زمینه انجام معاملات آتی فراهم نشده بود تا اینکه بالاخره با انجام معامله روی شمش طلا برای اولین بار سناریوی مبادلات آتی در ایران کلید خورد و با آغازمعاملات آتی روی فلز گران‌بهای طلا، درهای بورس کالا روی سرمایه‌گذاران کوچک نیز باز شد.تا پیش از این معاملات بورس کالا به خریداران، فروشندگان و معامله گران بزرگ اختصاص داشت اما با آغاز این معاملات، انحصار خریداران بزرگ در بورس کالا شکسته شد و زمینه برای حضور سرمایه‌گذاران کوچک فراهم شد.
قرارداد آتی حالت تکامل یافته قرارداد سلف است که از طرفین قرارداد، سپرده‌ای به‌عنوان حاشیه اطمینان گرفته می‌شود تا ملزم به اجرای تعهدات خود شوند. بدین ترتیب، پس از امضای قرارداد، خریدار موظف است تا بخشی از قیمت نهایی را به‌صورت پیش پرداخت بپردازد. فروشنده نیز در تاریخ موعد، نسبت به تحویل تمام کالا اقدام می‌کند.
خریدار مابقی تعهدات خود را هم در زمان موعد نهایی پرداخت می‌کند.در مبادلات آتی، برخلاف نوع سلف، تنها درصدی از ارزش معامله، بسته به ماهیت کالای خریداری شده، پرداخت می‌شود.در این مبادلات 5 تا 15 درصد از قیمت کالاهای خریداری شده، برای تضمین پرداخت می‌شود و مابقی وجه در هنگام تحویل به دست فروشنده می‌رسد، به این ترتیب خریدار براساس قیمت توافقی و از طریق کارگزار اقدام به خرید می‌کند در حالی که از انجام معامله و تحقق آن کاملاً اطمینان دارد.
مبادلات سلف معامله بین یک خریدار و یک فروشنده است که از طریق یک کارگزار در محیطی خارج از بورس صورت می‌گیرد، بنابراین احتمال کارشکنی وجود دارد اما در مبادلات آتی، داد و ستد براساس نظام هماهنگی تحت نظارت بورس صورت می‌گیرد، دقیقاً به مثابه اینکه فروشنده و خریدار مستقیماً با بورس وارد معامله شده و این یعنی تضمین صحت و سلامت معامله.کشور هند نیز از 3 ماه پیش معاملات آتی سکه طلا را با وزن 8 گرم آغاز کرد و تا‌کنون 8 هزارو 900 سکه به وزن تقریبی 72 کیلو در بورس ان‌سی ایکس هندوستان مبادله شده است. پاکستان نیز درصدد است معاملات سکه طلا را با وزن 10 گرم آغاز کند.معاملات آتی سکه طلادر ایران با وزن 133/8 انجام می‌شود.
نحوه انجام معاملات سکه
بورس کالا به مشتریانش این امکان را می‌دهد که تا چند برابر ارزش سرمایه خود به روش معامله آتی سکه طلا بخرند و البته از وصول خرید خود در زمان موعود مطمئن باشند.
در این نوع معامله که به معاملات اهرمی هم معروف است 10 درصد ارزش معامله به‌عنوان سپرده اولیه پرداخت می‌شود و بر این اساس هر فرد حقیقی مجاز است حداکثر 10قرارداد
10 سکه‌ای را با مهلت 2 ماهه به نام خود ثبت کند.اشخاص حقوقی هم می‌توانند با اتخاذ موقعیت معاملاتی باز حداکثر به میزان 10 درصد سرمایه ثبت شده خود دستورخرید صادر کنند.به ازای این معاملات هم یک‌هزار تومان کارمزد به بورس و 10 هزار تومان کارمزد به کارگزار بابت معامله هر قرارداد تعلق می‌گیرد.براین اساس کارمزد تسویه نقدی در دوره تحویل هم 50هزار ریال بابت هر قرارداد در نظر گرفته شده است.به جز این، ساعات انجام معامله هم 10 تا 17 هر روز و متناسب با شرایط بازار خواهد بود.
نوسان قیمت سکه روزانه 3درصد است و مدت انقضاء قرارداد هم 2 ماه تعیین شده البته خریدار درصورت درخواست می‌تواند نسبت به تحویل سکه‌ها در سررسید موعود اقدام کند.اما نکته مهم‌تر اینکه تاریخ تحویل از اولین روزکاری پس ازآخرین روزمعاملات تا پایان ماه قرارداد تعیین شده و محل تحویل هم اتاق پایاپای بورس یا هر محلی خواهد بود که بورس مناسب ارزیابی می‌کند.
اما آنچه بیش از همه می‌تواند اقبال خریداران را از معاملات آتی سکه طلا افزایش دهد اطمینان از صحت به سرانجام رسیدن آن است.به عبارت دیگر خریدار می‌داند که عدم‌ارائه گواهی آمادگی تحویل از سوی فروشنده، به بهای پرداخت یک درصد ارزش قرارداد به‌عنوان جریمه تمام خواهد شد. علاوه بر این در صورتی که قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه روزانه قرار داد آتی بیشتر باشد تفاوت این 2 نرخ به نفع خریدار از فروشنده اخذ می‌شود. البته این اطمینان خاطر تنها شامل خریداران نمی‌شود. چون جریمه عدم‌واریز پیش‌پرداخت تحویل توسط خریدار هم یک درصد ارزش قرارداد در نظر گرفته شده است، درصورتی که قیمت دارایی پایه در بازار نقدی پایین‌تر از قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی باشد، تفاوت این 2 قیمت به نفع فروشنده از خریدار اخذ می‌شود.به جز این جریمه واریزنکردن باقیمانده مبلغ قرارداد برای تحویل نیز یک درصد ارزش قرارداد است.
در این معاملات، مبنای تحویل کالا، سکه باید ضرب آخرین سال باشد، امکان تحویل کالا برای سکه‌های ضرب شده سایر سال‌ها به غیر ازسکه ضرب آخرین سال، براساس پرمیوم تعیین شده توسط بورس وجود دارد.براساس قوانین مجموع موقعیت‌های معاملاتی باز کل بازار برای این قرارداد هم حداکثر به میزان مجموع سکه‌های تمام بهار آزادی طرح امام خمینی مضروب تعیین شده است.
مشخصات سکه
در هر قرارداد آتی، 10 سکه طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی براساس استاندارد بانک مرکزی با عیار 900 در هزار با وزن 133/8 گرم وجود دارد که زمان تحویلی یکی از ماه‌های اردیبهشت، تیر، شهریور، آبان، دی و اسفند (دوره قراردادها یک‌ساله است) است و حد نوسان قیمت روزانه تا 3درصد با توجه به قیمت تسویه روز قبل خواهد بود. دوره معاملات از تاریخ مندرج در اطلاعیه معاملاتی قرارداد تا 5 روز قبل از تاریخ انقضای قرارداد بوده و زمان تحویل نیز از اولین روز کاری پس از آخرین روز معاملات تا پایان ماه قرارداد است. با توجه به اینکه حداقل تغییر قیمت سفارش هزار ریال برای هر سکه و10 هزار ریال برای هر قرارداد است، وجه تضمین اولیه قراردادها 2 میلیون ریال و حداقل وجه تضمین 60 درصد آن است و از بابت معامله هر قرارداد10 هزار ریال کارمزد بورس و 10 هزار ریال کارمزد کارگزاری است و این رقم بابت تسویه نقدی در دوره تحویل معادل 50 هزار ریال است.
براساس این گزارش، 25 درصد ارزش دارایی تعهد شده به‌عنوان پیش‌پرداخت تحویل است. مبنای تحویل کالا سکه ضرب آخرین سال بوده و امکان تحویل کالا برای سکه‌های ضرب شده سایر سال‌ها به غیر از سکه ضرب آخرین سال، براساس پرمیوم تعیین شده توسط بورس وجود دارد. مجموع موقعیت‌های معاملاتی باز کل بازار برای این قرارداد حداکثر به میزان مجموع سکه‌های طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی ضرب شده است.
تاریخچه شروع معاملات آتی
در سال 1848 در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند؛ یعنی گندم بدهند و پول آن‌را دریافت کنند. به‌تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه‌ریزی کردند بدین معنی که تولیدکننده موافقت کند که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد.در این راستا کشاورز از قبل می‌داند که وجه خود را دریافت می‌کند و دلال نیز از قیمت کالا با خبر می‌شود و این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است.
این نوع قراردادها به سرعت رایج شد و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست به دست چرخاند.اگر دلالی احساس می‌کرد نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می‌فروخت. مشابه آن نیز، تولیدکننده که قصد عدم‌تحویل گندم را داشت مسئولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می‌کرد. قیمت قرارداد بستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت. این قراردادها با اندکی تغییرات به سرعت به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله که بازار بر خلاف نظر آنها حرکت می‌کرد، تبدیل شد. مثلاً در شرایط بد آب و هوا، افرادی که قرارداد فروش گندم منعقد کرده‌اند، علاقه‌مند هستند، قراردادهای ارزشمند خود را به‌دلیل کاهش عرضه گندم، نگه‌دارند، برخلاف آن، چنانچه تولید مازاد بر تقاضا باشد، ارزش قراردادهای فروش نیز کاهش می‌یابد .
به‌علاوه، این وضعیت معامله‌گرانی را که قصد خرید و فروش گندم را نداشته و صرفاً به‌عنوان پذیرش ریسک قیمت گندم و تحصیل سود وارد معامله شده‌اند را نیز ترغیب می‌کند.در نتیجه معامله در قراردادهای آتی حالتی بسیار سودمند در سرمایه‌گذاری داشته و باعث ورود کالاهای دیگر به بازار آتی می‌شود و زمینه‌ای را ایجاد می‌کند که شکل قراردادهای آتی منظم و قانونمند می‌شوند و به‌دنبال آن بورس CBOT در سال 1848 در آمریکا شکل گرفت. بنابراین به‌طور اساسی و زیربنایی محلی عمومی برای خریداران و فروشندگان ایجاد شد تا برای قراردادهای سلف و آینده خود مذاکره کنند.