همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: نخستین بار «امیرکبیر» در سال۱۲۲۸ با صدور فرمانی شکنجه دادن زندانیان را لغو کرد و به اوضاع زندان‌ها و زندانیان سروسامان داد. ولی به خاطر عزل او این اقدامات چندان دوامی نداشت. همچنین در دوران قاجار به تشویق برخی افراد مانند «میرزا حسین‌خان سپهسالار» اقداماتی برای انسانی کردن زندان‌ها انجام شد، اما در نهایت «کنت دومون‌فورت» نخستین رئیس‌پلیس‌تهران، توانست اقدامات عمده‌ای را در دوران انقلاب مشروطه اجرا کند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببنید
انبارشاهی؛قدیمی‌ترین زندان پایتخت
با روی کار آمدن حکومت قاجار قدیمی‌ترین زندان بزرگ در تهران ، زندانی به نام انبارشاهی بود که زیر نقاره‌خانه ارک یعنی محل فعلی بانک ملی بازار قرار داشت و زیر نظر «حاجب الدوله» رئیس تشریفات اداره می شد. فراشباشی، رئیس اجراییات و فراش‌ها نگهبان انبارشاهی بودند. غذای زندانیان بسیار ناچیز بود به طوری که مردم به عنوان نذر گاهی از سوراخ زندان غذا و خوراکی برای زندانیان می انداختند.
در سال ۱۲۹۲ شمسی برای سر و سامان دادن به وضع شهربانی کشور (نظمیه) عده‌ای مستشار سوئدی استخدام شدند. مستشاران سوئدی ابتدا نظام‌نامه محابس را تهیه کردند که در سال ۱۲۹۸ شمسی به تصویب هیات دولت رسید و این اولین آیین نامه و مقررات زندان‌ها شد. برای مثال در این آیین نامه زجر بدنی و زنجیر کردن زندانیان ممنوع بود.
در دوران سرتیپ «درگاهی» رئیس شهربانی وقت نظام‌نامه تشکیلات محابس، توقیف‌گاه‌ها، وظایف ماموران و مستخدمان آن‌ها تهیه شد و در ۳۱شهریور سال۱۳۰۷ شمسی به تصویب رسید. در همان سال نظام‌نامه اجرای حکم اعدام نیز تصویب و اجرایی شد. در ۲۱مهر ماه سال۱۳۴۷ اولین آیین‌نامه زندان‌ها با توجه به اصول علمی زندانی‌ها و کانون اصلاح و تربیت به تصویب رسید و در سال۱۳۵۴ آیین نامه مذکور اصلاح شد و به سایر زندان‌ها تعمیم داده شد ولی به علت نبود امکانات بیشتر مفادشان اجرا نشد.
نخستین زندان متمرکز تهران
زندان قصر نخستین زندان متمرکز تهران بود که اکنون تعطیل و به باغ موزه قصر تبدیل شده است. در زمان ریاست سوئدی‌ها بر شهربانی (نظمیه) تهران، زندان نظمیه در محل اداره شهربانی (بخشی از وزارت خارجه فعلی) در میدان توپخانه قرار داشت. این زندان مرکب از ۲یا ۳اتاقک کوچک معروف به حبس نمره یک و چند اتاق و یک زیرزمین برای زندانیان عمومی بود.
زندان قصر در تاریخ ۱۱آذرماه ۱۳۰۸ افتتاح شد. فاز اولیه زندان ۱۹۲ اتاق با گنجایش ۸۰۰زندانی داشت. به مرور زمان و تا ساخت زندان اوین در دهه۴۰، اینجا تنها زندان پایتخت بود.