همشهری آنلاین- یاور یگانه: نه فقط به‌نظر منتقدان مجله فیلم در سال۱۳۸۴بلکه به عقیده بسیاری از سینمادوستان و دوبله‌بازان حرفه‌ای- که سینما با دوبله برایشان معنا دارد- منوچهر اسماعیلی بی‌همتاترین دوبلور تاریخ سینما و تلویزیون ایران بود و احتمالا همینطور هم خواهد ماند. در آن رأی‌گیری، در جایگاه دوم نام مرحوم چنگیز جلیلوند آمده بود که هرگز قبول نداشت نفر دوم باشد و در همان کتاب سال هم در مصاحبه‌ای گفته بود: «من «نامبر وان» هستم؛ هنوز و همیشه».
اسماعیلی و جلیلوند سال‌ها با هم پشت میکروفن نشستند و صدایشان را به ستاره‌های بزرگ سینما وام دادند و همیشه هم رقیب بودند. شاید همین رقابت باعث می‌شد از همه تبحر و استعدادشان برای کاری مایه بگذارند که به آن از صمیم قلب عشق می‌ورزیدند. با درگذشت منوچهر اسماعیلی، دوبله ایران بزرگ‌ترین دوبلور خود را از دست داد، ولی فوت او به‌معنای فراموش‌شدنش نیست؛ گنجینه‌ای از دوبله‌های درخشان او در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی، میراث ارزنده‌ای است که از او به جا مانده است.
آغاز یک اسطوره
منوچهر اسماعیلی متولد سال۱۳۱۸ در کرمانشاه بود. از ۱۳، ۱۴سالگی به فراخور آن دوران که اولاد ذکور در این سن و سال به‌دنبال کسب درآمد و استقلال از خانواده می‌رفتند، با توجه به علاقه‌ای که به تئاتر داشت، سعی کرد روزنه‌ای به دنیای پر زرق و برق نمایش پیدا کند. دست بر قضا، به‌عنوان پلاکاردنویس در سینمایی در نزدیکی شهربانی اهواز کار پیدا کرد.
خوش‌خوشانش بود که او هم جزو «فامیل سینما» به‌حساب می‌آید. آن روزها روحش هم خبر نداشت که روزی جزو بزرگان و نامداران سینمای ایران خواهد شد. در آن ایام، آنقدر جذاب و شنیدنی داستان فیلم‌ها را برای بقیه تعریف می‌کرد که دست آخر بعد از چندبار به در بسته خوردن، در تهران در مؤسسه‌ای تست دوبله داد و قرار شد برای دوبله راهی ایتالیا شود که در نهایت با کارشکنی کسی که هیچ‌وقت نامش را به زبان نیاورد، از سفر جاماند. همان‌جا با خودش عهد بست به جای اینکه برای دوبله به ایتالیا برود، دوبله را از ایتالیا به ایران بیاورد. واقعا هم چنین کرد.
البته نه به‌تنهایی بلکه با هدایت و تلاش استادش علی کسمایی و جمعی از مستعدترین دوبلوران زن و مرد ایرانی. بالاخره سال۱۳۳۸ در فیلم «دروازه‌های پاریس» با مدیریت دوبلاژ علی کسمایی نقش اصلی گفت و بعد در «قایقرانان ولگا» دوباره نقش اصلی را به او دادند و دوره پربار کار حرفه‌ای یکی از اسطوره‌های دوبله ایران آغاز شد.
صدای پازل‌وار
اسماعیلی در طول سال‌ها فعالیت در دوبله آثاری از خود بر جای گذاشت که به متر و معیاری برای قضاوت درباره کار دوبلوران بدل شدند. او در دوبله بازیگرانی همچون چارلتن هستن یا گریگوری پک ویژگی‌های صدای آنها را بازتولید می‌کرد. به جای آنتونی کویین مثل خودش که لکنت داشت، با لکنت صحبت می‌کرد. برای هر بازیگری همان صدایی را که به شخصیت او بیاید، می‌ساخت. یکی دیگر از ویژگی‌های اسماعیلی این بود که صدایش روی هر بازیگری می‌نشست.
خودش درباره این خصیصه‌گفته بود: «فکر می‌کنم صدای من این خاصیت پازل‌وار را دارد که می‌شود همه‌جور با آن کنار آمد.» همین خاصیت پازل‌وار بود که باعث می‌شد مرحوم اسماعیلی بتواند در تیپ‌سازی هم موفق باشد. تیپ ستوان کلمبو با بازی پیتر فالک که بعدا به رضا بیک‌ایمانوردی رسید، نمونه‌ای از تیپ‌سازی‌های جذاب و هوشمندانه اسماعیلی بود.
یکی دیگر از توانایی‌های پرشمارِ اسماعیلی، گفتن چند نقش در یک فیلم بود. نخستین بار در فیلم «فانی» به مدیریت دوبلاژ محمدعلی زرندی ۲نقش را مقابل هم گفت، آن‌هم نه به‌صورت جداجدا. نمونه دیگری از این دو نقش گفتن‌ها در یک فیلم، «شور زندگی» وینسنت مینلی است که هم به جای کرک داگلاس و هم به جای آنتونی کویین حرف زد.
در فیلم‌های ایرانی در «مادر» علی حاتمی به جای ۳نفر (محمدعلی کشاورز، اکبر عبدی و جمشید هاشم‌پور)، همچنین«قیصر» و «سرب» مسعود کیمیایی به جای ۲نفر حرف زده بود. در «هزاردستان» نیز، به جای بزرگان فقید سینمای ایران، محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی و جمشید لایق، حرف زد. حتی فهرست‌کردن خشک و خالی شاهکارهای درخشان او در دوبله بیشتر از این چند خط فضا می‌خواهد. فقط حیف است اگر نگوییم اسماعیلی چنان در کارش متبحر بود که گاه تشخیص صدای او حتی برای حرفه‌ای‌ترین دوبله‌بازها هم کار شاقی می‌نمود.
در فیلم‌های «پدرخوانده۲»، «درسواوزالا»، «بیلیاردباز» و «ایرما خوشگله» تشخیص اینکه منوچهر اسماعیلی‌حرف زده به‌راحتی ممکن نیست. اسماعیلی به جای بازیگران بزرگ سینمای ایران و جهان در فیلم‌های درخشان بسیاری حرف زد و تلقی چند نسل از سینما با صدای او و سایر همکارانش شکل گرفته است. او صدایش را متناسب با شخصیت فیلم‌ها بالا و پایین می‌کرد، حجم می‌داد و لطیف می‌کرد، درماندگی و شکوه می‌بخشید و در نهایت نه فقط دوبله می‌کرد، بلکه هنر می‌آفرید. روحش شاد و یادش گرامی.