همشهری آنلاین - رابعه تیموری:رسم «سنگ زنون» در محله سرآسیاب که از محله‌های کن به شمار می‌آید، بنیان گذاشته شده است. در سنگ زنون صبح عاشورا مردان محله سرآسیاب سوگوار و چوب به‌دست، در دو صف منظم روبروی هم می‌ایستند و به سوی آرامستان محله می‌روند تا رسیدن این‌روز را به رفتگان یادآوری کنند، از آرامستان هم درحالی‌که چوب‌هایی را بر هم می‌زنند و با نوحه‌خوان همنوایی می‌کنند، به همه حسینیه‌ها و آرامستان‌های محله‌های بالون، میونده، درقاضی و اسمالون سر می‌زنند.
نوحه‌خوان مراسم یکی از بزرگان محل (مانند حاج رحمت الله) است که با سوز و گداز ابیاتی را در وصف واقعه کربلا می‌خواند :
«دید چون زینب محزون که زمین می‌لرزد شط به موج آمده و ماء معین می‌لرزد
مانده از کار فلک عرش برین می‌لرزد مانده ز اوراد ملک روح امین می‌لرزد»
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
«علیرضا زمانی» از این آیین سوگواری ٨٠ساله مردم کن به‌عنوان آیین «سنگ زنون» یاد می‌کند ومی گوید : «چوب‌ها که از درخت توت تهیه می‌شوند، استعاره از سنگ هستند که به نشانه عزا به هم کوبیده می‌شوند. با نوحه‌خوانی مداح دست‌ها اول در پایین بدن (نزدیک پاها)، بعد نزدیک کمر و درنهایت بالای سر قرار می‌گیرد و چوب‌ها به هم کوبیده می‌شود. آیین سنگ زنون به وسیله مردان پیر و جوان کن اجرا می‌شود و زنان فقط تماشاچی هستند. »
این تهران‌شناس ادامه می‌دهد : «در گذشته این مراسم صبح زود اجرا می‌شد، ولی از چند سال پیش شروع مراسم ساعت ١٠ صبح است و حدود ساعت ٢ بعد از ظهردر محله اسمالون با دعا و یاد گذشتگان محله کن به‌پایان می‌رسد. »
مراسم سنگ زنی با شماره ٢١٠٠در فهرست آثار ملی ناملموس ثبت گردید.
شاخسی واخسی
شاه حسین گویان
حسینه یئرلر آغلار گویلر آغلار/ بتول و مرتضی پیغمبر آغلار (زمین و آسمان در عزای حسین می‌گریند، بتول و مرتضی و پیغمبر می‌گریند)
این سروده استاد شهریار یکی از معروف‌ترین مرثیه‌های شاه حسین گویان هیئت «مکتب تشیع» است. این هیئت ریشه‌دار در سال ١٣١٩با قدمتی ٣٠ساله و برای گریز از خفقان رژیم پهلوی از شهر تبریز به تهران منتقل شد و آیین عزاداری این هیئت که به آیین «شاخسی واخسی» شهرت دارد، خیلی زود به یکی از مناسک محرمی بازار تهران تبدیل شد.
در شاه حسین‌خوانی (یا شاخسی واخسی) درحالی‌که تعدادی از اعضای هیئت فانوس‌های روشن به‌دست دارند، عزاداران سیاه‌پوش کنار یکدیگر می‌ایستند و با قرار دادن یک دست پشت کمر دیگری، زنجیره‌ای انسانی تشکیل می‌دهند که نشانه انسجام و همبستگی مذهبی آنها است. بعد با دست دیگر شمشیر یا چوبی را حرکت می‌دهند و همزمان با اجرای این حرکات نوای "شاه حسین" (شاخسِی) و "وای حسین" (واخسِی) سر می‌دهند.
این مراسم از اولین شب‌های محرم آغاز می‌شود و تا سالروز شهادت سیدالشهدا (ع) ادامه‌دارد. عظمت و گستردگی دسته، تعداد افراد، توانایی نوحه‌خوانان و تنوع و سوز مرثیه‌ها تنها دلیل شاخص بودن شاه حسین گویان هیئت مکتب تشیع نیست و اولین سوگواری آنها در بازار تهران سبب شهرت آنها شده است. «ابراهیم ششکلانی» و «حاج قلی زنجیرزن» که از بانیان هیئت هستند اولین‌بار سنت زنجیرزنی روز تاسوعا در بازار تهران را بنیان گذاشتند. آنها و ۵ نفر دیگر، اونیفورم‌های سربازی را که رنگ سیاه‌زده بودند به تن کردند و در مغازه‌ای مخفی شدند. صبح تاسوعا پس از آن که نیروهای امنیتی شاه بازار را بستند، این ٧ نفر شروع به زنجیرزنی کردند. نوع زنجیر زنی و عزاداری مکتب تشیع مخصوص این هیات است و بدون استفاده از سنج و طبل و با ضرب خاصی زنجیر می‌زنند.
چون این نوع زنجیرزنی به بدن آسیبی نمی‌رساند، بسیاری از مراجع تقلید آن را تایید کرده‌اند. آیین سوگواری شاخسی واخسی در میان افراد تحصیلکرده و صاحب مال و منال محبوبیت زیادی دارد و بسیاری از اعضای هیئت مکتب تشیع صاحب عناوین دانشگاهی و جایگاه اقتصادی هستند.
تشت‌گذاری
سقایی برای استقبال از محرم
٢٧ ذی الحجه بود که امام حسین (ع) نه‌تنها سپاهیان حربن یزید، بلکه چهارپایانش را سیراب کرد و همان لشکر ١٠ محرم او و خاندانش را لب تشنه به شهادت رساند. حکایت جانسوز وقایع این ٢ روز سبب شده مردم ترک تبار مقیم تهران که عده قابل توجهی از آنها در محله آذری سکونت دارند، در روز ٢٧ ذی الحجه هر سال با برگزاری مراسم تشت‌گذاری به استقبال محرم بروند. در این مراسم چند نفر از ریش سپیدان هیئت، تشت‌ها را روی دوششان می‌گذارند و دور هیئت یا مسجد می چرخند. عزاداران هم تشت‌هایی را که برای بردن آب تبرک به هیئت آورده‌اند، روی سر گذاشته، پشت سر او به حرکت درمی آیند و در مدح سقای کربلا نوحه‌خوانی می‌کنند.
حاج «کریم الفت» از پیرغلامان آذری زبان محله آذری است. او می‌گوید : «عده‌ای از اعضای هیئت وسایلی شبیه کوزه را پر از آب می‌کنند و پس از نوحه‌خوانی سوگواران، این آب را داخل تشتی که روی سر میاندار هیئت است می‌ریزند. سوگواران به نشانه بیعت با امام حسین (ع) سعی می‌کنند دست خود را به تشت و آب داخل آن برسانند. » حاج الفت درباره ویژگی‌های تشت‌های مورد استفاده در این مراسم می‌گوید : «در گذشته رسم بود عزاداران فقط از تشت مسی استفاده کنند و داخل آن ذکر بنویسند تا آب متبرک‌تر شود، چند تشت هم در داخل هر هیئت وجود داشت که مختص هیئت بود و پیش از مراسم توسط بانوان، با آداب خاصی شسته می‌شد، ولی حالا از ظروف مختلف به‌عنوان تشت استفاده می‌شود و فقط یک تشت در هیئت نگهداری می‌کنند. آب تشت‌های داخل هیئت تا روز عاشورا باقی می‌ماند و در غروب روز عاشورا میان عزاداران تقسیم می‌شود تا برای شفای بیمار مورد استفاده قرار گیرد. » تاریخچه آیین تشت‌گذاری به دوره صفویان می‌رسد، ولی از چند دهه پیش جزء آیین‌های عزاداری مردم تهران در ماه محرم شده است.