همشهری آنلاین - زهرا بلندی : هر ۴ نفرشان جزو دانش‌آموزان فعال پژوهش‌سرای پویای منطقه ۱۱ (قطب رباتیک و کدنویسی شهر تهران) هستند و در حوزه رباتیک و ساخت سازه مقام‌های کشوری کسب کرده و ماجراهای جالبی هم برای تعریف کردن دارند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
پسر دست به آچار
«الشن بختیارانی» تازه یاد گرفته بود چهار دست و پا راه برود. هرجا ابزاری می‌دید جذبش می‌شد، از ۴-۵سالگی باز و بسته کردن ماشین‌های اسباب‌بازی شد بهترین سرگرمی‌اش. هرکسی در دوستان و آشنایان می‌خواست خوشحالش کند، برای او ماشین می‌خرید و او هم به جای بازی صرف، آنها را باز و از نو سرهم می‌کرد. علاقه‌اش به کارهای مکانیکی و بازی با پیچ و مهره‌ها در گذر زمان او را به تعمیرکار خانه تبدیل کرد: «به این راحتی‌ها هم نبود. اول خانواده جرأت نمی‌کردند تعمیر هر وسیله‌ای را به من بسپارند، اما به مرور زمان توانایی‌ام را به آنها ثابت کردم. بارها سشوار ازکارافتاده و وسایل برقی خانه را خودم تعمیر کردم، همین چند ماه پیش بود که در و بالابر شیشه خودرو پدرم وسط خیابان خراب شد. دیگر کار نمی‌کرد و راه‌حل پدر و مادرم این بود که هرچه زودتر خودرو را به تعمیرگاه برسانند، اما من سماجت کردم که از عهده تعمیرش برمی‌آیم. خودم در عرض یکی دو ساعت با کمک چند آچار در را باز کردم و با رفع قطعی در سیم، هم در و هم بالابر شیشه را درست کردم.»
پسر کو ندارد نشان از پدر!
بختیارانی عاشق این کار است. اتاقش پر از قطعات و ابزارهای کار فنی است و همین موضوع باعث شده در سنین خیلی کم به شرکت در دوره‌های رباتیک روی بیاورد و حالا در ۱۶سالگی با ساخت یک ربات آتش‌نشان در مسابقات رباتیک کشوری هم صاحب رتبه شود: «قطعاً تحصیل پدرم در رشته مهندسی کامپیوتر علاقه و استعداد من را به این سمت سوق داده، اما من خودم به خانواده پیشنهاد دادم در کلاس‌های رباتیک نامنویسی‌ام کنند. طی ۵-۶ سال شرکت در دوره‌های رباتیک و کدنویسی انواع و اقسام سازه‌ها را ساختم و کاملاً با این علم آشنا شدم. سال هشتم ایده ساخت سطل زباله هوشمند را مطرح کردم و اجرای ایده کلید خورد.»
طراحی سطل زباله سنسور دار
یک سطل زباله با ظاهری متفاوت را زیربغلش گرفته و سعی دارد ما را با سازوکار آن آشنا کند: «وقتی جلو آن می ایستیم درش باز می‌شود و وقتی فاصله می‌گیریم بسته می‌شود. یک سنسور داخل آن گذاشته‌ام که در صورت خالی بودن سطل چراغ سبز روشن می‌شود و در صورت پر بودن چراغ قرمز. این سطل سال ۱۳۹۹ در مسابقات کشوری مقام اول را کسب کرد و در مسابقات بین‌المللی «ایک‌رام» ۲۰۲۱ هم صاحب مقام سوم و همچنین در مسابقات ربات کشوری هم باعث شد جزو ۱۰ نفر اول در ساخت ربات آتش‌نشان باشم.»
هنوز اختراع الشن به ثبت نرسیده و در روزهایی که تلاشش را برای طی کردن مراحل ثبت آن به کار گرفته، آرزویش این است که سطل زباله‌ای را که ساخته به تولید انبوه برساند: «این سطل زباله می‌تواند برای جلوگیری از انتقال ویروس، به‌خصوص در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، خیلی مورد استفاده قرار بگیرد و هدف اصلی‌ام این است که بتوانم آن را به‌زودی به تولید انبوه برسانم.»
ایده‌هایی برای نجات زمین
خانواده «نازنین موروثی» دلشان نمی‌خواست که قبل از ورود فرزندشان به مدرسه او را در کلاس‌های مختلف برای کسب مهارت‌های عجیب و غریب نامنویسی کنند. بیشتر دوست داشتند روزهای کودکی او صرف بازی و سرگرمی شود و هرچه قرار است یاد بگیرد در قالب بازی و تفریح باشد. برای رسیدن به این هدف هم خودشان دست به کار شدند تا بخش قابل‌توجهی از زمانشان را صرف بازی و تفریح با دخترشان کنند.
دانش‌آموز ۱۳ساله رتبه‌دار و موفق پژوهش‌سرای پویا این رفتار پدر و مادرش را مهم‌ترین دلیل برای آزادی‌اش در انتخاب و قرار گرفتن در مسیر کشف استعدادهایش می‌داند: «در نخستین روزهای مدرسه عاشق درس ریاضی شدم و هرچه گذشت این علاقه بیشتر و بیشتر شد. مدام ازعلاقه‌ام به شرکت در کلاسی مختص ریاضی می‌گفتم و مامان وقتی متوجه علاقه و استعدادم در این رشته شد از تابستان کلاس دوم در کلاس یوسی مس (ریاضی ذهنی) نامنویسی‌ام کرد و رشد در این زمینه باعث شد آزمون گرید ۲ جهانی یوسی مس را هم دریافت کنم. پس از آشنایی با پژوهش‌سرا هم به ایده‌پردازی، ساخت سازه‌های مختلف در حوزه رباتیک، نانوفناوری، اخترفیزیک و... روی آوردم.»
آسان نوش
ماکتی از سیاره مشتری و اقمارش دارد که سال گذشته رتبه سوم کشوری را به خود اختصاص داده است. یک سازه به اسم «آسان نوش» هم همراهش است که یک جور خنک‌کننده مایعات و برای خنک کردن غذای نوزادان یا اعلام ساعت دقیق نوشیدن چای برای کارمندان می‌تواند کاربرد داشته باشد که آن در جشنواره خوارزمی تا مرحله کشوری راه یافته است. مدل‌سازی‌اش از عمل آب‌مروارید چشم هم دیگر سازه او است که امسال در مسابقات استانی مقام اول را کسب کرده و به مرحله کشوری هم راه پیدا کرده است: «در حال حاضر بیشترین علاقه ام در نجوم و ستاره‌شناسی و فیزیک خلاصه می‌شود. خیلی دوست دارم بتوانم برای حفظ محیط زیست و آرامش انسان‌ها قدمی بردارم و ایده‌های زیادی هم در سرم است. مثلاً دوست دارم با ادغام چند علم مثل نانوتکنولوژی، شیمی، فیزیک و رباتیک بتوانم برای حمایت و نجات محیط زیست از آلودگی‌های فاضلاب و هواکش کارخانه‌ها کاری کنم، با استفاده از این علوم بتوانم آلودگی را از هوا جدا و خنثی کنم تا وارد محیط زیست و آب‌ها نشود و با استفاده از ربات‌هایی انرژی گرمایی را که در خیلی کارخانه‌ها به هدر می‌روند به انرژی الکتریکی تبدیل کنم.»
ساخت یک ربات برای مادربزرگ بیمار
بزرگ شدن در خانواده‌ای که پدر و پدربزرگش عاشق کارهای فنی هستند دختر تک‌فرزند خانواده را هم علاقه‌مند به این کار کرد. «گیلدا احدزاده»، دانش‌آموز رشته تجربی پایه دوازدهم، از کودکی مشتاق یادگیری اسامی ابزارهای فنی بود و کم‌کم به ساخت ربات و موفقیت در این زمینه روی آورد: «تا قبل از مقطع هشتم تحصیلی فقط کنار دست پدر و پدربزرگم می‌پلکیدم تا چیزی دستگیرم شود اما همان سال با اطلاعیه مدرسه برای شرکت در کلاس‌های برنامه‌نویسی و رباتیک پژوهش‌سرای پویا خیلی جدی فعالیت در این زمینه را شروع کردم و با حضور فعال در این کلاس‌ها هر روز علاقه‌ام به رباتیک بیشتر و بیشتر شد و به اجرای پروژه رسیدم.» مدام دنبال ایده بود بلکه بتواند چیزی بسازد تا هم کارآمد و گره‌گشا باشد هم دست‌اول.
لمس بیماری مادربزرگ پدری‌اش باعث شد ایده‌ای به ذهنش برسد: «خیلی دلم می‌خواست برای مادربزرگ پدری‌ام که آلزایمر دارد کاری بکنم تا وقتی کسی کنارش نیست از عهده کارهایش بربیاید. حدود ۳ سال پیش یک شب بعد از بازگشتن از خانه پدربزرگم متوجه شدم شارژرم را جا گذاشتم و همین موضوع باعث شد پدربزرگ مسافتی را طی کند و آن را برای من بیاورد. همان لحظه درحالی‌که احساس شرمندگی داشتم، ایده ساخت کیف هوشمند به ذهنم رسید که هم به درد افراد دچار بیماری آلزایمر می‌خورد و هم افراد پرمشغله‌ای مثل من. ایده را روی برگه برای خودم نوشتم و به مرور آن را اجرایی کردم. این کیف هوشمند هم یک ساختار فیزیکی دارد و هم یک اپلیکیشن که در تلفن همراه نصب می‌شود.
ساختار فیزیکی آن دارای بازر برای هشدار صدا است، یک ال‌ای دی دارد که با نور وضعیت وسیله داخل کیف را مشخص می‌کند و یک سنسور مادون قرمز هم دارد که وقتی وسیله داخل کیف جلو آن سنسور قرار می‌گیرد، پیامی به تلفن همراه ارسال می‌شود که همه چیز سرجایش است و وقتی وسیله‌ای جا مانده باشد، چون جلو مادون قرمز چیزی نیست، ال ای دی داخل کیف روشن می‌شود و در موبایل پیام ارسال می‌شود که وسیله سرجایش نیست.»
یک نمونه از این کیف هوشمند را برای شرکت در مسابقات رباتیک کشوری ساخته که امسال مقام سوم را هم از آن خود کرد و یک نمونه هم در اختیار مادربزرگش قرار داده تا برای جلوگیری از فراموشی مکرر از آن استفاده کند: «این وسیله اول کمی برای مادربزرگم ناشناخته بود، ولی بعد که روش کار را یادش دادم خیلی خوشش آمد. خیلی دوست دارم این وسیله را به ثبت و تولید انبوه برسانم تا مورد استفاده افراد مختلف به خصوص بیماران آلزایمری قرار بگیرد.»
رباتی برای فرود ایمن هواپیماها
«محدثه رضایی»، دانش‌آموز پایه دوازدهم رشته ریاضی‌فیزیک مدرسه نمونه‌دولتی شهید بهرامی، برخلاف خیلی از دانش‌آموزان فعال و صاحب رتبه، در دوران کودکی احساس علاقه‌مندی و کنجکاوی چندانی به مباحث رباتیک نداشت، اما در سال هفتم متوسطه اول پیشنهاد ثبت‌نام در کلاس‌های برنامه‌نویسی در پژوهش‌سرای پویا به او شد و با توجه به پیش‌زمینه‌ای که با تعاریف پدرش از برنامه‌نویسی داشت به این رشته علاقه‌مند شد.
پدرش که در کنترل برج مراقبت پرواز فعالیت می‌کند، به او پیشنهاد شرکت در دوره‌های کدنویسی و رباتیک را می‌دهد: «خیلی زود به موضوع ماشین هوشمند علاقه‌مند شدم و به فعالیت در این زمینه ادامه دادم. دنبال ایده‌ای ناب برای شرکت در مسابقه بودم که صحبت‌های مکرر پدرم درباره یک مشکل در برج مراقبت پرواز باعث شد طرحی به ذهنم برسد. پدرم می‌گفت وقتی داخل باند بنا به یک اتفاق پیش‌بینی‌نشده پر باشد و هواپیما با سرعت خیلی زیاد بخواهد وارد باند شود و کنترل برج مراقبت متوجه آن نباشد، در صورت وجود آن مانع در باند و برخورد هواپیما با آن، حوادث جبران‌ناپذیری اتفاق خواهد افتاد.
برای رفع این مشکل باندی با عنوان مراقب‌یار برای کنترل برج مراقبت پرواز طراحی کردم، طوری که آن سنسور کل باند را در بربگیرد و بداند چه چیزهایی داخل آن وجود دارد و اگر چیزی داخل باند باشد یک ال ای دی روشن می‌شود و پیامی هم به برج مراقبت ارسال می‌شود و اگر خالی باشد چراغ سبز روشن است و مطلوب بودن شرایط را نشان می‌دهد. این ربات حتی می‌تواند برای خلبان‌ها هم مورد استفاده قرار بگیرد. این ربات سال ۱۴۰۰ در آکادمی دانش‌پژوهان آتی رتبه اول ایده‌های برتر را از آن خود کرد و در مسابقات پژوهش‌سراهای کشور هم جزو ۱۰ عنوان برتر کشور انتخاب شد. این ربات در ایستگاه‌های مترو هم برای جلوگیری از ایستادن مسافران پشت خط زرد و جلوگیری از اتفاقات ناگوار و یا حتی برای جلوگیری از برخورد ۲ خودرو به هم و بروز تصادف هم می تواند کاربردی باشد.»
محدثه که در انیمیشن‌سازی هم دستی دارد تاکنون ۳ مرحله مقدماتی، متوسط و پیشرفته را گذرانده و در همین زمینه ۲ انیمیشن با موضوعات "گرامیداشت یاد شهدای مدافع سلامت در روزهای کرونا" و "در ستایش مقایسه نکردن خود با دیگران" ساخته است.
جایی برای رشد ایده‌ها
بچه‌ها می‌گویند اگر آقای شیرزاد و پژوهش‌سرا در نزدیکی محله‌شان نبود، نمی‌دانستند چطور در این مسیر قرار بگیرند و بخش قابل‌توجهی از موفقیت‌هایشان با عضویت در انجمن‌های دانش‌آموزی این پژوهش‌سرا محقق شده است. «غلامرضا شیرزاد»، مدیر پژوهش‌سرای پویا (قطب کدنویسی و رباتیک شهر تهران) که از ۱۰ سال پیش با آغاز فعالیت این پژوهش‌سرا او هم مدیریتش در این مرکز آغاز شده است، درباره فعالیت‌های مرکز می‌گوید: «طی ۶ سال اخیر فعالیت‌های مرکز پررنگ‌تر شده و از ۳ سال پیش با توجه به تخصص خودم در مهندسی نرم‌افزار، رباتیک و امنیت در حوزه نرم‌افزاری و موفقیت‌های دانش‌آموزان، به قطب رباتیک و کدنویسی شهر تهران تبدیل شده است. چون تخصص خودم کارشناسی ارشد مهندسی نرم‌افزار است و در حوزه رباتیک و امنیت نرم‌افزاری کار کرده‌ام، اینجا به عنوان این قطب شناخته شد.»
شیرزاد با بیان اینکه در اینجا حدود ۱۲ رشته انجمن علمی فعالیت دارند که دوره‌های مرتبط برگزار می‌کنند، می‌گوید: «قبل از کرونا حدود هزار و ۷۰۰ عضو داشتیم و بعد از کرونا نه‌تنها تعداد مخاطبان کم نشده، بلکه در فضای مجازی به حدود ۱۲ هزار نفر رسیده است. طی یک سال اخیر هم اعضای ثابت پژوهش‌سرا موفق به کسب مقام‌های منطقه‌ای تا استانی و کشوری شده‌اند به این شکل که یک سوم از شرکت‌کنندگان در مسابقات منطقه‌ای مقام دارند، یک‌سوم از شرکت‌کنندگان استانی. در کدنویسی و رباتیک هم حدود ۳-۴ نفر رتبه‌های کشوری دارند.»