همشهری آنلاین - سمیرا باباجانپور: روایت قیام مختار یکی از خواندنی‌ترین و قابل تأمل‌ترین روایت‌های اهل شیعه است. روایت انتقام او از قاتلان حسین (ع). هنرمندان مکتب عاشورایی به‌خصوص نقاشان بی‌شماری قیام مختار را به تصویر کشیده‌اند.
قدیمی‌ترین نقاشی قیام مختار مربوط به محمد مدبر، نقاش ایرانی و یکی از دو بنیان‌گذار نقاشی قهوه‌خانه‌ای پس از حسین قوللرآقاسی است.
هنرمندی که پرده‌های حماسی او زبانزد است و آثاری همچون «مصیبت کربلا»، «گودال قتلگاه»، «دارالانتقام مختار» و «عزیمت حضرت مسلم به کوفه» از او به یادگار مانده. قدیمی‌های محله کن تصویر پرده قیام مختار در این محله را برگرفته از نقاشی دارالانتقام محمد مدبر معرفی می‌کنند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
یادگار حاج احمد کربلایی
سال‌ها پیش مردی به نام حاج احمد کربلایی حسین که یکی از دکان‌داران قدیمی محله بود این پرده را به روستای کن می‌آورد و هرسال در ایام محرم بر دیوار مغازه آویزان می‌کرد. نقل است که مردم و عابران بادیدن این پرده بر قاتلان حسین لعنت می‌فرستادند و بر مختار سلام و درود. محمد خانی از معتمدان محله می‌گوید: «حاج احمد کربلایی حسین بعد از کهولت سن این پرده را که بسیار برایش ارزشمند بود به تکیه هدیه می‌دهد. بسیاری از بچه‌ها از دیدن تصاویر پرده می‌ترسیدند. یادم می‌آید بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها تأکید می‌کردند این پرده را باید با یک بزرگ‌تر ببینند تا ماجرا را کامل و جامع تعریف کنند.»
چهره زشت و هیولاگونه اشقیا و لعن و نفرین مردم
مقتل خوانی و پرده‌خوانی کنار این پرده رسم روزهای محرم بود و اهالی ارادت خاصی به این پرده داشتند. محمد خانی می‌گوید: «درواقع با نشان دادن چهره قاتلان امام، یاد کربلا و شهادت امام سوم و یارانش را زنده می‌کردند.» پرده دارالانتقام حسین در محله کن سال‌ها در حسینیه میانده کن، مدتی بر دیوار ورودی امامزاده شعیب (ع) که در میان باغ های این محله قراردارد نصب‌شده بود؛ اما این روزها اگر بخواهید این پرده را ببینید باید به حسینیه قدیمی محله دارقاضی در کن بروید.
علیرضا بزرگی از معتمدان محله می‌گوید: «پرده‌خوانی در محله‌های تهران بسیار باب بود اما شرح ماجرای مختار و پرده دارالانتقام مختار در این محدوده باعث شده بود محرم‌ها از روستاها و آبادی‌های اطراف به کن بیایند و پای نقل‌های پرده‌خوان بنشینند. توجه به جزئیات انتقام گرفتن مختار در این پرده جالب است.»
بزرگی در ادامه می‌گوید: «اصولاً روی پرده‌های مصیبت‌خوانی، نقاشی‌هایی از مصیبت‌های خاندان رسول خدا (ص) و به‌خصوص واقعه عاشورا نقاشی می‌شد و شخصی که پرده‌خوان می‌نامیدندش به نقل داستان با صدایی رسا می‌پرداخت. در محله کن هم معمولاً در قهوه‌خانه‌ها و به‌خصوص در ایام محرم پرده‌خوانی رسم بود.
در این پرده، نقش‌های اشقیا باحالتی زشت و هیولاگونه تصویر کشیده شده است. این موضوع هم دلیل داشته است؛ به‌طوری‌که پلیدیِ آن‌ها را بیننده حس کند. در گذشته، در ایام محرم، رسم بر این بود که پرده‌خوان به یک محله‌ای وارد می‌شد و مناسب‌ترین فضا را انتخاب می‌کرد و پرده‌اش را بر دیوار خانه منتخب، با اجازه صاحب‌خانه، نصب می‌کرد. صاحب‌خانه نیز برای ادای احترام محل نصب پرده را آب‌وجارو می‌کرد و فرشی را زیر آن می‌انداخت. همسایه‌ها دور پرده‌خوان جمع می‌شدند و برخی نذوراتشان را به او می‌دادند تا در صورت طولانی شدن مراسم بین تماشاگران پخش کند. البته در محله کن بیشتر مراسم پرده‌خوانی در حسینیه‌ها و تکایا انجام می‌شد.»
زمانی که پرده‌خوانی دیگر در محلات کن رواج نداشت این پرده قدیمی نیز در انباری حسینیه نگهداری می‌شد. چند سال قبل معتمدان محل این پرده را بیرون آوردند و برای اینکه از آسیب دور باشد قاب کرده و در حال حاضر در قسمت ورودی حسینیه دارقاضی محله کن نصب شده است تا هرکه بر مجلس عزای حسین وارد می‌شود بر قاتلانش لعن بفرستد و عاقبت اشقیا را ببیند.
شرح پرده دارالانتقام مختار
در یک گوشه از این پرده شمر را می‌بینیم که با میخ طویله به داربست کوبیده شده و شمع آجین شده و بدنش سوزانده می‌شود. در گوشه‌ای دیگر می‌توان تصویر خولی را دید که در آب جوش انداخته‌اند. همین‌طور تصاویری مربوط به ابن قیس را که با اره دو قسمت می‌شود، سر ابن زیاد را گوش تا گوش می‌برند، حرمله را کور کرده و تیربارانش می‌کنند.
مختار؛ خونخواه حسین (ع)
بدنیست حالا که ذکری از این پرده رفت، نقلی هم از قیام مختار کنیم. مختار بن ابی عبیده ثقفی از شخصیت‌های سیاسی صدر اسلام و رهبر دومین قیام بعد از عاشوراست که در آن به خونخواهی سومین امام شیعیان، حسین بن علی (علیه‌السلام) بسیاری از عاملان واقعه عاشورا را کشت و مدّت کوتاهی هم به حکومت رسید. بعد از اینکه عبیدالله بن زیاد مختار را دستگیر کرد و به جرم همراهی با مسلم، او را کتک زد و به زندان انداخت، زخمی بر چشم مختار به یادگار ماند و او قسم خورد که عبیدالله را تکه‌تکه کند. مختار تا بعد از واقعۀ کربلا در زندان بود تا اینکه با شفاعت فرزند خلیفه دوم و شوهر خواهرش عبدالله بن عمر از زندان آزاد شد.
مختار پنج سال بعد از واقعه کربلا و پس از قیام توابین با شعار «یا لثارت الحسین؛ به خونخواهی حسین» و شعار «یا منصورُ اَمِت؛ ای پیروز، بمیران» که پس از پیروزی در جنگ بدر رایج شده بود، در کوفه به پا خاست. او می‌گفت: «از دینمان نیست که بخوریم و بیاشامیم در حالی که قاتلین سید الشهداء زنده باشند» در بسیاری از اسناد، کشته‌شدگان به دست مختار را حدود ۳۰۰۰ نفر را ذکر کرده‌اند. در بحارالانوار آمده که او قاتلان و مسببان واقعه کربلا را به مجازات رساند.