همشهری آنلاین - سحر جعفریان: برای رمزگشایی از علت دفن نخستین رئیس جمهور پاکستان در شهر ری، باید به تاریخ تقریبی یک صد ساله اخیر مراجعه کرد. به زمانی که اندیشه جدایی هند و پاکستان (کمی بعد از استقلال هند از امپراطوری بریتانیا) از سوی بنیانگذاران و رهبرانی مانند «محمدعلی جناح» به ثمر نشست و بالاخره حکومت و کشور «پاکستان» (پاکستان غربی که همان پاکستان فعلی و پاکستان شرقی که همان بنگلادش شرقی) بر روی نقشه شکل گرفت. تعلق خاطر «اسکندر میرزا بنگالی» نخستین رئیس جمهور پاکستان به «ایران» به قدری بود که پس وفات، جنازه‌اش در شهر ری، آنجا که روزگاری، اعیان و اشراف، آرامگاه‌های خانوادگی در جوار آستان مقدس امام‌زاده‌ها می‌ساختند، دفن شد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
تاریخ این استقلال، ۱۹۴۷ میلادی یا به عبارتی ۱۳۲۶ شمسی ثبت شده که البته درگیری‌ها و تنش‌های نظامی و حزبی (هند و پاکستان) تا مدت‌ها بعد از آن ادامه داشت. در همین سال بود که «اسکندر میرزا بنگالی» عهده‌دار سکان وزارت دفاع پاکستانِ تازه نفس شد. یک فرمانده نظامی که ایرانی‌الاصل بودن آن هنوز مورد تحقیق تاریخ‌شناسان است و از سویی وصلت با «رفعت بیگم شیرازی» (همسر اول) و «ناهید کلالی» (دخترِ محمدابراهیم امیر تیمور کلالی ملقب به سردار نصرت از تجار و سیاسیون دوره‌های پهلوی اول و دوم، همسر دوم) را در شرح حال و زندگینامه خود دارد. اسکندر میرزا، سال ۱۹۵۶ میلادی ( ۱۳۳۵ شمسی) با تصویب نمایندگان مجلس به عنوان نخستین رئیس جمهور پاکستان معرفی شد و حدود ۱۸ ماه بر این مسند سیاسی تکیه زد تا اینکه در سال ۱۹۵۸ میلادی ( ۱۳۳۷ شمسی) در پی کودتایی نظامی از سوی برخی از اعضای دولت وقت و حامیان آن، مجبور به استعفا و در نهایت به لندن تبعید شد.
از پاکستان تا لندن و شهر ری
اسکندر میرزا با توجه به تمایلات سیاسی که داشت، مورد قبول و تایید حکومت پهلوی ایران بود. تا جایی که بعد از فوت او به علت نارسایی قلبی (۱۹۶۹ میلادی- ۱۳۴۸ شمسی) و ممانعت دولت پاکستان از انتقال جسد او به زادگاهش در پاکستان شرقی، طی تشریفاتی سلطنتی و نظامی، پیکر او در تهران، شهرری، محدوده آستان امام‌زاده عبدالله (ع) دفن شد؛ جایی در آرامگاه خاندان سرلشکر زاهدی که از دوستان نزدیک اسکندر میرزا هم محسوب می‌شد.
همین موضوع بهانه خوبی بود تا راهی بقعه این امام‌زاده در خیابان فداییان اسلامی شویم. انتهای کوچه امام‌زاده، بعد از عبور از حیاط بزرگ که دور تا دور آن آرامگاه‌های خانوادگی قدیمی بنا شده، گنبد فیروزه‌ای نمایان می‌شود. نشانی قبر اسکندر میرزا را از حجت‌الاسلام «جواد علیرضایی»، مدیر آستان امام‌زاده عبدالله (ع) می‌گیریم و او، کوتاه پاسخ می‌دهد: «در جریان ساخت و سازهای شهری در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی، محدوده آستان امام‌زاده تغییراتی داشت که در نهایت منجر به تعدد مالکیت‌ها در بخش‌هایی مانند آرامگاه زاهدی (محل دفن اسکندر میرزا) شد. در حال حاضر، آرامگاه زاهدی در محدوده آستان مقدس نیست و ما نیز اطلاعی از سرنوشت قبر نخستین رئیس جمهور پاکستان نداریم.»
مدفون در گذر سال‌ها و بازسازی‌ها
به سمت کوچه «شهید حسین قربانی» که به گفته اهالی و کسبه قدیمی، آرامگاه خانوادگی زاهدی و اسکندر میرزا در آن قرار داشته، حرکت می‌کنیم. در فاصله استان امام‌زاده تا کوچه قربانی، هنوز هم آرامگاه‌های خانوادگی دیده می‌شود. در بعضی‌ها، رَدی از آمد و شد دیده می‌شود و در بعضی دیگر اما خاک قدمت و غبار فراموشی، همه جا فرا گرفته. با راهنمایی «احمد بزاز»، یکی از قدیمی‌ترین کسبه خیابان فداییان اسلام، مقابل فروشگاهی تقریبا بزرگ توقف می‌کنیم. بزاز به فروشگاه فرهنگیان اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیشتر از ۳۰ سال است که محدوده آرامگاه زاهدی در اختیار آموزش و پرورش منطقه است. مدتی کاربری انبار داشت و بعد هم فروشگاه شد. با بازسازی‌هایی که در آن صورت گرفته، دیگر چیزی از آرامگاه و قبور (قبر زاهدی نیز در کنار قبر اسکندر میرزا بود) باقی نماند.»
وارد فروشگاه می‌شویم تا از سرنوشت آرامگاه و سنگ قبرهای آن مطلع شویم. اما کارکنان فروشگاه، تمایلی به گفت و گو، به ویژه با خبرنگارها ندارند. برای همین، حتی اجازه عکاسی از داخل ساختمان را هم نمی‌دهند. فقط یکی از آنها که سن و سالی هم دارد به شرطِ محفوظ ماندن نامش، اشاره‌هایی مختصر به فضای اولیه آرامگاه و محل قبر اسکندر میرزا می‌کند و می‌گوید: « ۲ ستون بزرگ و تزیین‌کاری شده در وسط آرامگاه زاهدی بود که پای یکی از ستون‌ها قبر اسکندر میرزا و پای ستون دیگر قبر خود زاهدی بود.»
سنگ قبری که نیست
«سید علی شهیدی»، پژهشگر مدفونین تهران، در این ارتباط می‌گوید: «در بازدیدی که از محل آرامگاه خانوادگی زاهدی که در حال حاضر به فروشگاه تبدیل شده، داشتم، متوجه شدم به لحاظ ظاهری و ساختار بنا دیگر خبری از قبور آرامگاه که قبر اسکندر میرزا را هم شامل می‌شد، نیست. با توجه به سوابق سیاسی افراد دفن شده در این آرامگاه و پیگیری نکردن ورثه آنها، انتقال سنگ قبرها به مکانی دیگر، در جریان تخریب یا بازسازی بنا، نیز بعید به نظر می‌رسد. بنابراین، ما از محل دفن اسکندر میرزا، یک محدوده تقریبی درست در میان ساختمان فروشگاه در دست داریم.»