همشهری آنلاین - زهرا بلندی: ۴نفرشان تقریباً هم‌سن و سال و یکی از آنها از بقیه کوچک‌تر است. دخترک ۱۰ساله در این جمع نه‌تنها احساس غریبگی نمی‌کند، بلکه روابط اجتماعی‌اش با همه عالی است؛ در جست‌وجو برای آشنایی با فعالیت‌های دیگر اعضای فعال پژوهش‌سراست و برای صحبت کردن با من هم خیلی محترمانه خودش پیش‌قدم می‌شود.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
حافظ‌خوان کوچک شهر
«دلارام دوستی» هدیه‌ای است که خدا بعد از ۱۳سال انتظار خانواده به آنها بخشیده. مادر و پدر دلشان می‌خواست دخترشان در کمال آرامش و به دور از هر چالش و سختی، بدون اینکه در دلش آب تکان بخورد، زندگی کند. اما رفتن دنبال دردسر و جست‌وجو برای کشف جواب سئوال‌های بزرگ و کوچک و حضور پررنگ در جامعه در خون دلارام است. از آن دخترهایی است که از کودکی با خوش‌سروزبانی نظر همه را جلب می‌کنند. مثلاً در ۴سالگی از آرزویش برای پروفسور شدن و دلایل این انتخاب حرف می‌زد، شعرهای حافظ و سعدی را از حفظ می‌خواند، اعداد را جمع و تفریق می‌کرد و حالا در پایه چهارم دبستان به یکی از دانش‌آموزان برگزیده تبدیل شده است.
مادرش کمی آنطرف‌تر نشسته، اما خودش برای پاسخ به همه سئوالات آماده است: «از بچگی عاشق انجام آزمایش، یادگیری اعداد، کتاب خواندن و شعر خواندن بودم. بابام ریاضی خوانده و مامانم ادبیات و من هم شیفته هردو رشته شدم. یک کتابخانه شخصی دارم که بیشتر از ۶۰جلد کتاب داخلش است، هرشب ۱۰۰تا ۲۰۰ صفحه کتاب می‌خوانم و بیشتر از ۱۰۰شعر و حکایت را از حفظم. به دلیل این علاقه، از آغاز کرونا نزد یک استاد به صورت آنلاین در دوره شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی شرکت می‌کنم و کسب مهارت در این زمینه باعث شده تا علاوه بر دریافت رتبه یک کشوری در مسابقات حافظ‌خوانی، در برنامه‌هایی مثل ترویج فرهنگ آپارتمان‌نشینی، دیدار با شهردار یا شبکه رادیو گلستان هم در کنار چهره‌های برجسته اجرا داشته باشم.»
از مبحث تخصصی سلول‌های بنیادین آی‌پی‌اس‌شده با تمرکز کامل و بدون ذره‌ای تپق حرف می‌زند و همین قابلیتش باعث شده این پژوهشگر کوچک، افتخاری دیگر، یعنی رتبه یک استانی در مسابقات سلول‌های بنیادی با گرایش مدرس کوچک، را هم کسب کند: «از وقتی پایم به مدرسه باز شد، هر مبحث یا درسی مثل حروف، اعداد و... را یاد می‌گرفتم. در زنگ‌های تفریح به بچه‌های ضعیف‌تر درس می‌دادم، بین بچه‌های مدرسه و معلم‌ها به معلم‌کوچولو معروف شدم.
همین موضوع باعث شد که این استعداد را هم جدی بگیرم و پس از آشنایی با پژوهش‌سرای اندیشه پویا از سال قبل، وقتی از طرف پژوهش‌سرا به من پیشنهاد شد در این بخش از مسابقات شرکت کنم، برای یادگیری این مبحث وقت صرف کردم و با کمک اساتید پژوهش‌سرا همه‌چیز عالی پیش رفت و در بخش مدرس کوچک مسابقات سلول‌های بنیادین در استان اول شدم و به مرحله کشوری راه پیدا کردم. حالا که با این مبحث و تأثیرش در درمان خیلی از بیماری‌ها و نجات جان انسان آشنا شدم، بیشتر دوست دارم در این زمینه مطالعه و رشد کنم تا بتوانم در آینده به مردمم خدمت کنم.»
این دانش‌آموز پایه چهارم ابتدایی، نویسنده هم است؛ او متن‌هایی در قالب دلنوشته در مناسبت‌های مذهبی و مختلف می‌نویسد که چند مورد از آنها در نشریه گلشن مهر استان گلستان منتشر شده است.
مخترع چشم‌بند خواب‌آور و مؤلف ۱۵ساله ۶ کتاب
همه بچه‌ها به این جمله باور دارند: «کافی است یک بار مسیرت به پژوهش‌سرا بیفتد؛ اگر اهل پژوهش باشی، دیگر راه برای رشد و پیشرفتت هموار می‌شود.» به‌خصوص «نازنین‌زهرا امیری» که سابقه حضورش در این پژوهش‌سرا از همه بیشتر است و همه او را به عنوان اولین نوجوان ۱۵ساله‌ای که در سطح ملی ثبت اختراع داشته، می‌شناسند.
این دانش‌آموز پایه یازدهم رشته علوم‌تجربی مسیر رشد در استعدادها و علایقش را از دوران کودکی پیش گرفته و حالا با کسب موفقیت‌های متعدد در جای درست ایستاده است: «خودم خوب یادم است از دوران مهدکودک عاشق دانستن درباره علوم و مباحث زیستی بودم، وقتی خانواده متوجه این موضوع شدند خیلی خوب حمایتم کردند. مادرم که این‌روزها در مقطع دکترای رشته مدیریت تحصیل می‌کند، مؤلف کتاب است و از ششم ابتدایی و آغاز دوره متوسطه در ترغیب من برای نوشتن کتاب خیلی تلاش کرد. همین دلگرمی‌ها باعث شد ۶ کتاب درباره دستگاه‌های بدن برای گروه سنی نوجوان و جوان بنویسم که در انتشارات «نگارش شرق» منتشر شد.»
علاقه‌اش به زیست‌شناسی بهانه‌ای شد برای گرایش او به شرکت در مسابقات علمی و پژوهشی: «طی این سال‌ها در مسابقاتی مثل خوارزمی، امیرکبیر، جام زیست‌فناوری، مسابقات علمی و پژوهشی سلول‌های بنیادی رتبه استانی و کشوری کسب کردم. با کمک معلمان مقالاتی در موضوعات مختلف نوشتم و از همین‌طریق با پژوهش‌سرا و فعالیت‌هایش بیشتر آشنا شدم. در سال ۱۳۹۸-۹۹ اولین دوره از مسابقات خلق ایده زیست‌فناوری، ایده «اولین چشم‌بند زیستی ملی» را دادم و از این طریق رتبه اول بین دانش‌آموزان باشگاه زیست فناوری را در سطح ملی کسب کردم و این اختراع را به ثبت رساندم.
خودم از کودکی شب‌ها به سختی به خواب می‌رفتم و همیشه به همین دلیل دنبال راه چاره‌ای برای رفع این معضل بودم که پرورش چنین ایده‌ای به ذهنم رسید. عملکرد این دستگاه از طریق رایحه‌درمانی سینوس‌های داخل صورت است که باعث خواب‌آوری می‌شود و در رفع مشکلات اختلال خواب می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این چشم‌بند دارای فیلتر گیاهان دارویی است که هر فرد پس از قرار دادن چشم‌بند به مدت ۱۵دقیقه روی چشمش خوابی راحت را تجربه می‌کند.»
او اولین نوجوان ۱۵ساله‌ای است که ثبت اختراع در سطح ملی داشته و اختراعش را در سازمان مالکیت معنوی قوه قضاییه به ثبت رسانده و از دانشگاه طب سنتی دانشگاه تهران تأییدیه گرفته. کارش هنوز به صورت صنعتی به تولید انبوه نرسیده، اما خودش تا حدی از تأثیر آن بهره‌مند شده است.
امیری می‌گوید اگر با کمک باشگاه زیست‌فناوری فعالیتش آغاز شود، قرار است اولین تولید صنعتی را داشته باشد: «ماحصل ایده من چون هنوز به تولید انبوه نرسیده بیشتر شبیه ماکت است، اما خودم تا حدی از تأثیر آن بهره‌مند شده‌ام. از نظر جهانی نسبت به چشم‌بندهای دیگر پیشرفته‌تر است.» امیری با نوشتن مقاله در زمینه بیوتکنولوژی و ۲مورد نانو و یکی در حوزه ادبیات، افتخارات دیگری هم برای پژوهش‌سرا به همراه داشته است.
۲ «مبینا» در مسیر اکتشافات زیست‌فناوری
فقط نام کوچکشان به هم شباهت ندارد. خیلی از ویژگی‌ها و علایقشان مانند هم است. در وجود «مبینا علی‌زادگان» و «مبینا یوسف‌وند» ۱۸ساله کنجکاوی برای باز کردن اسباب‌بازی‌ها، امتحان مباحث مختلف، قانع نشدن در برابر جواب‌های ساده و روحیه کمک کردن به هنوعانشان دیده می‌شود. اما چه شد که برای کمک به همنوعان، پردازش یک ایده به ذهنشان رسید که با ارائه آن در مسابقات زیست‌فناوری، گرایش پیشنهاد پژوهش، رتبه اول استان و کشور را کسب کردند.
علی‌زادگان همه‌چیز را به رهایی ذهنش در کودکی ربط می‌دهد: «هیچ وسیله سالمی در بین اسباب‌بازی‌هایم دیده نمی‌شد؛ برای سردرآوردن از سازوکارشان همه را از بیخ و بن باز می‌کردم و حتی شاید به شکل دلخواه خودم دوباره روی هم سوارشان می‌کردم. با این حال تا کلاس دهم هیچ قدم خاصی در حوزه پژوهش برنداشته بودم. بعد از ورود به دبیرستان علاقه من روزبه‌روز به زیست بیشتر و بیشتر شد و وقتی با گرایش زیست‌فناوری آشنا شدم، فهمیدم شاخه‌های خیلی زیادی دارد و واقعاً علم شیرینی است. از همین نقطه فعالیت در این رشته را شروع کردم.»
همراه با «مبینا یوسف‌وند» شروع کردند به ساخت یک اپلیکشن: «سعی کردیم چیزی که می‌خواهیم ارائه دهیم در دسترس مردم باشد و چون رایانه و تلفن‌همراه وسیله در دسترس این‌روزهای مردم است، یک اپلیکیشن به نام «هم‌بانک پزشکی؛ گامی اعجازانگیز» ارائه کردیم و ابعاد مختلفی را برایش در نظر گرفتیم. مثلا اولین گام آن تشخیص درست و صحیح بیماری است تا فرد به اشتباه سراغ پزشکان غیرمرتبط نرود و به کمک تشخیص صحیح ابتدایی بتواند به متخصص موردنظر مراجعه کند و فرایند درمانش زودتر انجام شود. برای طراحی این اپلیکشین به داده‌های زیادی نیاز داشتیم تا مثلا بتوانیم بیمار را بر اساس پرونده پزشکی‌اش به داروخانه‌های نزدیک منزل برای یافتن داروهای خاص هدایت کنیم.»
«مبینا یوسف‌وند» ۱۸ساله هم دوران کودکی‌اش شبیه هم‌گروهی‌اش است: «مادر و پدرم همیشه از من شاکی بودند که چرا هر اسباب‌بازی‌ای که برای من می‌خریدند قطعه‌قطعه می‌شود با این نیت که ببینم داخلش چه خبر است!؟ اگر بخواهم درباره نگاه امروزم به آن علاقه‌مندی توضیح بدهم، باید بگویم که علم همیشه باعث آسان شدن کارها بوده، اما زیست‌فناوری برای بچه‌های تجربی موضوع جالبی است از این نظر که خیلی کارها را آسان می‌کند و از طریق آن برای کارهایی که به نظر غیرقابل حل هستند راهکار ارائه می‌شود.»
یوسف‌وند درباره آغاز همکاری‌اش با علی‌زادگان هم حرف دارد: «سال گذشته در مسابقات سلول‌های بنیادی همراه یکی دیگر از دوستانم رتبه اول کشوری را کسب کردم و دنبال کردن خبرهای قطب سلول‌های بنیادی در روزهای آنلاین شدن کلاس‌های مدرسه باعث شد بیشتر پیگیر موضوعات پژوهشی بشوم و در حوزه زیست‌فناوری با مبینا همراه شوم. دسترسی به منابع معتبر مهم‌ترین نیاز ما بود، چون باید اطلاعات درستی را پیشنهاد کنیم. رفتیم سراغ معتبرترین منابع جهانی و تمام سعی‌مان را کردیم تا بتوانیم یک اپلیکیشن کاردرست راه‌اندازی کنیم. از برخی بیمارستان‌ها و پزشکان کمک گرفتیم. الان اپلیکیشن در دست ساخت است، چون برنامه‌نویسی پیچیده‌ای دارد و باید با دقت و با جزئیات روی آن کار شود. نیاز است که در نگاه اول قابل‌اطمینان باشد. بعد از ساخت هم اول باید در منطقه۱۰ آن را محک بزنیم؛ اگر مورد تأیید مردم بود و نتیجه مطلوب دریافت شد، در استان و سپس کشور اجرایی خواهد شد. برای این‌کار حدود ۶-۷ماه وقت نیاز داریم.»
رکوردار مطالعه ۱۷ جلد کتاب در یک هفته
مطالعه حداقل ۱۵ جلد کتاب در هفته کار راحتی نیست. باید مثل «آناهیتا سیمین» عاشق کتاب خواندن باشی و بزرگ‌ترین لذت زندگی‌ات نوشتن باشد. حتی حالا که برای قرار مصاحبه به اینجا آمده بیکار نیست و حین مصاحبه با دیگر بچه‌ها در حال کتاب خواندن است. آناهیتا دانش‌آموز ۱۵ساله‌ای است که عنوان برتر را در محور تصویرنویسی جشنواره خوارزمی از آن خود کرده: «از کودکی مادر و پدرم خیلی در دوستی من با کتاب نقش داشتند. مدام برای من کتاب می‌خواندند. مادرم تعریف می‌کند قرارمان شبی ۲قصه بود، اما با اصرارهای من گاهی شب‌ها تا ۴-۵کتاب هم برایم می‌خواند. خلاصه که قبل از مدرسه مادر و پدر برایم کتاب می‌خواندند، اما از ۸سالگی دیگر خودم سکان را دست گرفتم. از وقتی هم که خودم را شناختم یا در کانون پرورش فکری بودم یا کتابخانه. همه اعضای خانواده عضو کتابخانه بودند و من با کارت عضویت آنها از کتابخانه محل، کتاب می‌گرفتم.»
این دانش‌آموز سال گذشته در مسابقات خوارزمی و در گرایش داستان‌نویسی برگزیده منطقه‌ای و کسب‌کننده رتبه یک استانی شده و تابستانی که گذشت هم در مرحله کشوری توانسته جزو رتبه‌های برتر شود: «ابتدا در پایه چهارم برای جشنواره جابربن حیان یکی از داستان‌های قدیمی و قصه‌های عامیانه را بازنویسی کردم که برگزیده شد. پس از آن تا پایه ششم جسته‌گریخته چیزهایی می‌نوشتم و این باعث شد با استادان ادبیات ارتباط بگیرم. در کانال فرهیختگان ادبی پژوهش‌سرای اندیشه پویا عضو شدم و علاوه بر کسب مقام در مسابقات مجازی آن، متن‌های ادبی‌ام در این کانال به انتشار می‌رسد. این روزها عموماً حداقل ۲۰جلد کتاب در ماه می‌خوانم، اما یکی از رکوردهایم این است که در همین تابستان در طول یک هفته حدود ۱۷جلدکتاب خواندم.»
پژوهش‌سرای دوم کشور
پژوهش‌سرای اندیشه پویا، معروف به قطب کشوری زیست‌فناوری، جزو پژوهش‌سراهای صاحب رتبه در مسابقات علمی و پژوهشی است و سال گذشته هم در بین پژوهش‌سراهای کشور رتبه دوم را از آن خود کرده است.
«فریده تاج‌ور»، کارشناس ارشد ادبیات و مدیر پژوهش‌سرای اندیشه پویا، با بیان این موضوع درباره وضعیت این پژوهش‌سرا می‌گوید: «با بهره‌مندی از امکانات متنوع آزمایشگاهی و برگزاری کارگاه‌های علمی و پژوهشی در رشته‌های مختلف، امکان پیشرفت دانش‌آموزان منطقه۱۰ فراهم است و بسیاری از آنها در مسابقات گل می‌کارند. اعضای این پژوهش‌سرا سال گذشته در ۱۱محور مسابقات علمی و پژوهشی حدود ۴۵رتبه استانی و ۲۲رتبه کشوری کسب کردند و امسال تعداد رتبه‌های استانی این دوره از مسابقات ۴۸ و رتبه‌های کشوری آن به ۲۳رتبه رسیدند. امسال در مسابقات خوارزمی نوجوانان هم در هر ۹محور مسابقات خوارزمی ۱۵نفر برگزیده شده‌اند.»