همشهری آنلاین - مریم قاسمی : این روزها «هویت محلی» از آن موضوع‌هایی است که خیلی از گره‌گشایی‌ها را با یادآوری آن قابل حل و فصل شدن می‌دانند؛ اینکه همسایه، همسایه را نمی‌شناسد و کسی آداب همسایه‌داری را چنان که باید به‌جا نمی‌آورد، اینکه هر کسی بدون حمایت و تکیه به دیگران باید یک تنه همه مشکلاتش را تحمل کند و پشتش به کسی گرم نباشد و از این دست دغدغه‌ها که امروزه از تبعات ناخوشایند نوعی از زندگی مدرن توصیف می‌شود.در این حال و هوا می‌شنویم که به گذشته‌ها اشاره می‌شود و اینکه روزهایی بودند که ریش‌سفیدهای محل در یک مسجد جمع می‌شدند و برای گرفتاری اهالی به نتیجه‌ای روشن می‌رسیدند و یا شب‌هایی بودند که همسایه‌ها برای شب‌نشینی به خانه همدیگر می‌رفتند و کلی روابط که ویژگی‌های محلی داشت و محله را تعریف می‌کرد.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
زمانی می‌گفتند هر کس باید خودش مسئول محله‌اش باشد. بنابراین زمینهای فراهم شد تا اهالی یک محل برای برطرف کردن هر مسئله‌ای که به چشم می‌دیدند یا به سراغ معتمدان می‌رفتند و یا سرای محله. حتی برای اینکه یاد بگیرند چطور در یک محله جنوبی و یا شمالی در کنار اقوام مختلف و رسومی خاص از زندگی لذت ببرند و با مدارا راه و رسم همسایگی را رعایت کنند نیاز به آموزش‌هایی داشتند. به دنبال همین هدف‌ها بود که سرای محله برنامه‌ریزی شد تا بسیاری از معضلات اجتماعی را از سر راه بردارد.
با این توضیح، نگاهی به برخی سراهای محله موجود در منطقه ۱۶ انداختیم تا ضمن مرور کارکرد آنها، فرصت‌ها و پتانسیل‌هایشان و ضعف‌ها و قوتشان را نیز زیر ذره‌بین قرار دهیم و در نهایت سراغ «مانا بختیاری» مدیر سراهای محله در منطقه ۱۶ رفتیم و با او گفت و گو کردیم.
کوچک‌ترین سرا در بین سراها در محله علی‌آباد
سرای محله علی‌آبادشمالی و نازی‌آبادشرقی حدود ۱۴۰ مترمربع مساحت دارد. چون سرای محله داخل یک کوچه قرار گرفته، اهالی نازی‌آباد شرقی آنقدر با کارکنان و پرسنل سرا صمیمی‌اند که بعضی از وسایلشان را برای استفاده به این مرکز می‌برند و آن را به اشتراک می‌گذارند. سرای محله علی‌آباد کوچک‌ترین سرا بین محله‌های منطقه ۱۶ است و برای جبران فضای کمش تنها اتاق موجود را با پارتیشن تقسیم‌بندی کرده‌اند تا لااقل بتوان چند کلاس را در آن هم‌زمان برگزار کرد. حتی با مسقف کردن حیاط، آنجا را تبدیل به خانه اسباب‌بازی کرده‌اند تا کودکان با وجود محدودیت امکاناتش سهمی در سرای محله‌شان داشته باشند. چون انتظار مردم روزبه‌روز بالا می‌رود، لازم است با بودجه بیشتر، برنامه‌های سرا بیشتر شود.
محله‌ای که در موضوعات مختلف عنوان برتر را دارد
سرای محله نازی‌آباد شامل ۳ ساختمان با مساحت ۷۰، ۵۰ و ۱۰۰ مترمربعی است. سرای محله مرکزی در میدان پارس است و ۲ سرای دیگر در محله هزاردستگاه و روبه‌روی بیمارستان امیرالمؤمنین(ع) و آخری هم روبه‌روی فرهنگسرای بهمن در خیابان وفایی. با وجود این ساختمان‌ها اما این‌سراها نه سالن اجتماعات دارند و نه اتاق بزرگی که بیشتر از ۲۰ نفر بتوانند در آن آموزش ببینند. این‌سراها با کمک خانم‌ها و آقایانی که جزو کارگروه‌های محلی هستند اداره می‌شوند. سال‌های قبل خانه ورزش سراهای نازی آباد بین همه سراهای محله‌های تهران اول و خانه‌های علم و زندگی، آی. تی و تسنیمش هم در منطقه برتر بودند.
سرایی در ۳ طبقه و بدون آسانسور
سرای محله شهرک بعثت و چهارده‌معصوم(ع) با مساحت هزار مترمربع، در ۳ طبقه ساخته شده و ۱۹ اتاق دارد. این‌سرا یکی از ۲ سرای محله در منطقه است که برای برگزاری کلاس‌هایش مشکل کمبود فضا ندارد. اما چون آسانسور ندارد بالا رفتن از طبقات برای مراجعه‌کننده‌ها خیلی سخت است و ممکن است تعدادشان را کم کند. این موضوع را در کنار دورافتادگی آن بگذارید که اگر وسط شهرک بعثت ساخته می‌شد دیگر جای سوزن‌انداختن نبود. خیلی‌ها سرا را به نام ساختمان مشارکت‌های مردمی می‌شناسند چون چند سالی است که این ساختمان تغییر کاربری داده و شده سرای محله. بودجه‌ای که برای این سرا در نظر گرفته شده زیاد نیست برای همین نیاز به اطلاع‌رسانی و هزینه بیشتر دارند تا مراجعه‌کنندگان بیشتری جذب کنند.
یکی از شیک‌ترین و بزرگ‌ترین سراهای محله
سرای محله چهارصددستگاه و یاخچی‌آباد نیز با ۲۰۰ مترمربع مساحت، ۳ طبقه و ۱۷ اتاق دارد. سرای محله به نامی که اهالی دوست دارند نام محله‌شان باشد ثبت شده: رضوان. شاید برای همین است که یکی از شیک‌ترین و بزرگ‌ترین‌سراهای محله در منطقه ۱۶ است. به‌خصوص با کتابخانه‌اش که بیش از ۷ هزار جلد کتاب و ۵۰۰ نفر عضو دارد و راهروهایش همیشه پر از جمعیت کتاب‌دوست‌هاست. با اینکه اتاق‌هایش کوچک است اما راهروهای بزرگش کار را راه می‌اندازد. این‌سرا سالن آمفی‌تئاتر دارد و در کنار سرای محله خزانه تنها سرایی است که کانون رباتیکش سال‌هاست که پاتوق دانش‌آموزان علاقه‌مند است.
سرایی با فضای کم در نزدیکی مراکز آموزشی
سرای محله جوادیه با مساحت ۲۰۴ مترمربع، در ۲ طبقه ساخته شده و ۸ اتاق دارد. کوچه‌ای که سرای محله در آن قرار دارد بن‌بست شهید آقایی است اما به دلیل وجود ۳ مدرسه در آن جزو یکی از پر مراجعه‌کننده‌ترین سراهای محله منطقه است. تا جایی که برای برگزاری کلاس‌هایش گاهی مجبور می‌شوند از دارالقرآن امام حسن مجتبی(ع) در نزدیکی میدان بهمن استفاده کنند. سر کوچه هم با یک تابلو، سرای محله مشخص شده و چون خیابان ۲۰ متری، اصلی‌ترین خیابان جوادیه است مشکلی برای دیده نشدن سرا وجود ندارد. بزرگ‌ترین مشکل سرا کمبود فضای آموزشی و امکانات است. برای سرای محله‌ای که تا ساعت ۷ شب کلاس‌های زبان و کامپیوتر برگزار می‌کند حتماً فضا یکی از دغدغه‌هاست.
سرایی که تعطیلی ندارد، اما...
سرای محله علی‌آباد جنوبی با مساحت هزار و ۲۰۰ مترمربع در ۲ طبقه و ۱۱ اتاق ساخته شده است. بن‌بست فرهنگ از آن بن‌بست‌هایی است که با زمینهای بایر اطرافش اصلاً به چشم نمی‌آید و این جای دورافتاده جایی است که سرای محله علی‌آباد جنوبی در آن ساخته شده. با اینکه ساختمان موجهی دارد اما دیده نشدن آن مشکل‌ساز است و در قبال ۴ هزار برگه اطلاع‌رسانی، افراد کمی به آن مراجعه می‌کنند. مشکلات مالی هم مانع دیگری است که حضور اهالی را در سرای محله‌شان کمرنگ کرده است. با این حال، سرا به جز جمعه روز تعطیل ندارد و همیشه کسانی هستند که برای آموزش دیدن به سراغش می‌روند.
در همسایگی یکی از ترمینال‌های مسافربری
سرای محله خزانه با مساحت: ۲۰۰ مترمربع و ۱۲ اتاق میزبان شهروندان است. اگر سرتان را از بزرگراه بعثت به سمت اول خیابان شهید پرستویی بچرخانید، لابه‌لای چند خانه ابتدایی، نمای سرای محله خزانه را می‌بینید که به جای آن شاید بهتر بود اسمش سرای محله پایانه جنوب نوشته می‌شد. چون بیشتر از آنکه به محله خزانه و خیابان‌های اصلی‌اش نزدیک باشد به پایانه جنوب نزدیک است. همین دسترسی دور مهم‌ترین دلیل ناشناخته بودن سرای محله برای بعضی از اهالی است.
امان از بوی تند فاضلاب و ریل قطار
سرای محله تختی و شهرک بهشتی ۵۰۰ متر مربع مساحت دارد. چون فلکه سوم تختی از قدیم جزو فلکه‌های خلوت و کم رفت‌وآمد بود طول کشید تا سرای محله، آن‌طور که انتظار می‌رفت، شناخته شود. اما به مرور با تبلیغاتی که انجام شد و برگزاری کلاس‌ها به قیمت مناسب، کم‌کم اهالی به گوش شدند و سرای محله‌شان را پرتردد کردند. گرچه بوی تند فاضلاب گاهی مراجعه‌کننده‌ها را آزرده می‌کند اما مانع از برگزاری کلاس‌ها نمی‌شود. شهرک بهشتی چون پشت ریل‌های قطار راه‌آهن تهران- اهواز است کمی از سرای محله فاصله دارد اما آنها می‌توانند برای راحتی در کلاس‌هایی که در پایگاه‌های بسیج محله‌شان برگزار می‌شود شرکت کنند تا این ریل‌ها مانع رشد فرهنگی محله‌شان نشود.
سرایی در مسیر جمعیت شناور ۱۰ هزار نفری
از هر چه بگذریم نوبت به سرای محله باغ‌آذری می‌رسد. این سرا با مساحت ۳۰۰ مترمربع در ۳ طبقه ساخته شده و ۱۳ اتاق دارد. اینکه سرای محله باغ‌آذری نزدیک بوستان بزرگ بعثت است یک امتیاز محسوب می‌شود اما شاید اگر در دل محله بود سرعت جذب اهالی خیلی بیشتر می‌شد. در کنار این نکته، چون محله باغ‌آذری به میدان شوش نزدیک است تقریباً جمعیت شناور ۱۰ هزار نفری روزانه به سرای محله مراجعه می‌کنند و خدمات می‌خواهند. برای همین اگر بنا باشد طبق جمعیت محلی بودجه سالانه سرا را در نظر گرفت متوجه کمی کم‌لطفی می‌شویم. با این حال‌سرا از کمک‌هایی که از طرف شهرداری به آنها شده خوشحال‌اند و حتی با راه‌اندازی یک فضای ۶۰ متری به‌عنوان کتابخانه توانسته اند مراجعه‌کننده‌های جوان و کتابخوان را به‌سرا جذب کنند.
گفت‌وگو با مدیر سراهای محله منطقه ۱۶:
در این دوره باید نگاه روشنی به سراهای محله داشت
با مطرح شدن «سراهای محله» قرار شد تا این مراکز زیر نظر معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری هر منطقه فعالیت کنند و اگر قرار باشد کار نویی انجام دهند با حمایت مالی و معنوی این معاونت دست به کار شوند. برای اطلاع از بعضی از جزئیات و مسائل سراهای محله چند سوال را با «مانا بختیاری» مدیر سراهای محله منطقه۱۶ در میان گذاشتیم تا شاید پاسخ او مسیری برای رفع مشکلات‌سراهای محله باشد.
_ رابطه بین سرای محله و هویت محلی را چطور توضیح می‌دهید؟
توضیح یکی از اقدامات ما شاید پاسخ شما باشد: برای آنکه اقدامی ماندگار در منطقه انجام شود قرار است در هر محله نام‌های سرمایه‌های اجتماعی برجسته اعم از هنرمندان، ورزشکاران، نخبگان علمی، فضلا، علما، شهدا، ایثارگران و... که در جشنواره‌های مختلف معرفی شده اند روی کاغذ آورده شوند و همراه با ویژگی‌های برتر محله به‌صورت تابلو در مبادی ورودی و خروجی یک محل نصب شوند، مثل ایستگاه‌های مترو و یا مکان‌ها مهم دیگر یک محله. چون منطقه ما مرکز تقابل خرده‌فرهنگ‌هاست و افراد زیادی از جاهای مختلف به آن وارد می‌شوند باید بدانند محله‌ای که امروز در آن پا گذاشته‌اند چه ویژگی‌هایی دارد و مراکز درمانی، آموزشی، فرهنگی و... آن کجا قرار دارند. این یکی از اقدامات ما در راستای احیای روحیه محله‌محور با رویکرد توجه به هویت‌های محلی است.
_ شورای اسلامی شهر تهران قبلا تصویب کرده بود که در هر محله‌ای یک سرا با حداقل ۴۵۰ متر مربع فضا راه‌اندازی شود اما این موضوع در چند سرای محله دیده نمی‌شود؟
بله، با توجه به برنامه تبدیل شهرداری از یک نهاد اجتماعی به یک نهاد خدماتی و واگذاری مدیریت شهری در حوزه امور فرهنگی و اجتماعی به خود مردم این تدبیر اتخاذ شد که‌سراهای محله راه بیفتد و مردم خودشان سرنوشتشان را در حوزه ورزش، سلامت، فرهنگ، بانوان و آسیب‌های اجتماعی در نظر بگیرند و ما هم امکانات را در اختیارشان قرار بدهیم تا بهتر و زودتر به نتیجه برسند. درست است که سراها با شاخص‌های شورای اسلامی شهر تهران فاصله دارند اما تلاش کردیم سال‌به سال وضعیت آن ها را بهبود بخشیم و می‌بینیم که مردم با استقبال بیشتری به سراهای محله‌شان روی می‌آورند.
_آیا خدماتی که در سراها به شهروندان ارائه می‌شود رایگان است؟
خیر، همه کلاس های آموزشی در سرای محله رایگان نیست. اما اگر فرد نیازمندی چه به سرای محله چه به ناحیه چه به معاونت امور اجتماعی و فرهنگی مراجعه کند و مشخص شود که جزو افراد کم توان یا ناتوان است بر اساس شرایط به آنها تخفیف درصدی یا کاملا رایگان داده می‌شود.
_ درباره دیگر برنامه‌های سراها بیشتر صحبت کنید.
کلاس‌هاس آموزشی در بخش توانمند سازی بانوان سرپرست خانوار، کارگاه‌های آموزشی قرآن و تقویتی، آموزش زبان انگلیسی در سراهای محله برای اقشار خاص جامعه مثل افراد بی‌سرپرست، کم توان در زمینه مالی، افراد یتیم و فقیر رایگان است. همچنین در قسمت زنان سرپرست خانوار جهت توانمندی و درآمدزایی آنان کلاس‌های رایگان با هزینه افراد خیر و جهادی برگزار می‌شود و حتی وسایل کار هم رایگان در اختیارشان قرار می گیرد و در مرحله بعد حتی به آنها در فروش محصولاتشان کمک می‌شود.
_ شهریه کلاس های آموزشی در سراها چگونه تعیین می شود؟
قیمت‌های اعلامی در سراهای محله با استعلام از ارگان های مربوطه تعیین می‌شود. برای نمونه شهریه کلاس‌های ورزشی باید طبق تعرفه سازمان ورزش باشد و به همین شکل است.
_ آیا تفاوتی بین شهریه کلاس‌ها و خدمات سراها با مراکز غیردولتی وجود دارد؟
به طور حتم و با کمی بررسی میدانی در محله‌ها مشخص می‌شود که تمامی قیمت های اعلامی برای ارائه خدمات در سراها زیر قیمت تمام ارگان ها و نهادهای خصوصی است. مثلا خدمات آموزشی پیش دبستانی در مدارس غیردولتی ۱۸میلیون، در مدارس دولتی ۴میلیون در مهدهای خصوصی ۶ میلیون و ۵۰۰ تومان است در حالی که این مبلغ در سرای محله فقط ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان تعیین شده و این مبلغ به صورت تمام قسط از شهروندان دریافت می‌شود. اما در منطقه ما با توجه به شرایط اقتصادی، افرادی هم هستند که حتی توان پرداخت ۱۰۰هزار تومان را ندارند. بنابراین در سراها با در نظر گرفتن شرایط زندگی و اقتصادی افراد نیازمند واقعی ثبت نام با تخفیف ویژه و یا رایگان انجام می‌شود.
_ چرا سراهای محله باید منبع درآمد داشته باشند؟
سرهای محله کاملا خودگران هستند، بنابراین مدیران سرا باید از پس مخارج و هزینه‌های جاری این مجموعه‌ها از جمله آب، برق، گاز، تلفن برآیند. هزینه تعمیرات و کارهای عمرانی هم بسیار بالاست. یادمان نرفته که در دوران کرونا شورای محله توان پرداخت قبوض انشعابات سراهای محله را نداشتند و این هزینه ها با حمایت شهردار منطقه ۱۶ از محل اعتبارات شهرداری پرداخت شده و و می‌شود. خوشبختانه شهرداری در تمام برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی در محله‌ها همکاری و مشارکت دارد و بیشتر بودجه این برنامه ها از طریق شهرداری تامین می‌شود.
_ پیش‌بینی شما از آینده سراهای محله چیست؟
راجع به آینده سراهای محله باید گفت که در ۲ سال کذشته همه امور و خدمات نظم و شکل قانونی‌تر به خود گرفت و تا به امروز همچنان ادامه دارد و نمونه‌اش بیمه پرسنل و حقوق‌هایی است که طبق وزارت کار به کارکنان پرداخت می‌شود. اما در واقع آینده سراها هنوز هم مشخص نیست و ما منتظر تصمیم دبیر ستاد مرکزی راهبری و شورای فرهنگی در این زمینه هستیم.
_ در سال‌های اخیر چه اقداماتی برای تسهیل عبور و مرور شهروندان و به ویژه معلولان و افراد توانیاب به سراها انجام شده است؟
در ۲ سال اخیر که اینجانب دبیر ستاد راهبری منطقه ۱۶ هستم بیشتر سراهای محله منطقه ما که امکانات ویژه معلولان نداشتند، از رمپ معلولان و نابینایان و سرویس بهداشتی مناسب برخوردار شدند. حتی از لحاظ امکانات گرمایشی و سرمایشی در فصل‌های مختلف سال اقدامات بسیار خوبی انجام شده تا شهروندان از رفاه بیشتری برخوردار باشند.
_ از نقاط قوت و درخشان فعالیت سراهای محله بگویید.
کارکرد سراها در بخش های مختلفی در حال انجام بوده و هست. بحث آموزش و تفویت کلاس‌های رباتیک، قهرمان‌پروری‌های ورزشی در دل محله، کاریابی برای افراد جویایی کار، کارآفرینی برای بانوان سرپرست خانوار با هدف رسیدگی به مشکلات خاص خودشان. به علاوه، مدیران محله در بخش بزرگی از برنامه های فرهنگی در سطح محله‌ها در مدارس و مساجد در حالت فعالیت و پیش قدم هستند.
_ سخن پایانی؟
در سراهای محله اولویت اول و آخر برنامه‌ها و خدمات را مدیران محله در گفتگو با شهروندان و طبق خواسته‌های آنها تعیین می‌کنند. به واقع آنچه در توان هر سرای محله است برای خدمت به مردم به کار گرفته می‌شود.