نسخه‌های در نظر گرفته شده برای برگزاری تعزیه آیین‌های عاشورایی شامل «دو طفلان مسلم»، «وهب نصرانی»، «غلام ترک»، «حضرت علی‌اکبر(ع)»، «شهادت حر»، «شهادت حضرت عباس(ع)»، «شهادت امام حسین(ع)»، «بازار شام» و«خرابه شام» است و البته در ظهر عاشورا هم مجلس تعزیه برگزار می‌شود. سید عظیم موسوی، سرپرست بخش تعزیه همایش آیین‌های عاشورایی هنرمندان برجسته این هنر را در تئاترشهر گرد آورده است تا لذت ناب تعزیه حرفه‌ای را به مردم بچشاند و این هنر را زنده کند. این هنرمند و پژوهشگر تئاتر سنتی ایران علاوه بر داشتن این مسئولیت از طرف رئیس مرکز هنرهای نمایشی به‌عنوان یکی از اعضای کمیته ثبت ملی تعزیه تعیین شده است. با او درباره این هنر گفت‌وگو کردیم.
- به‌نظر می‌رسد که مخاطب نقش پررنگ‌تری نسبت به اطلاع‌رسانی دربرگزاری این مجالس دارد. استقبال از این مجالس راضی‌کننده است؟
تعزیه خوانی مخاطبان ثابت و خاص خودش را دارد. مثلا مخاطب ما می‌داند که هر دهه اینجا برنامه تعزیه برگزار می‌شود، اگر هم برنامه نباشد مخاطب اعتراض می‌کند. ضمن اینکه فضای زیبایی که ما اینجا همه‌ساله می‌بینیم مربوط به جوانانی است که از مخاطبان ثابت تعزیه هستند. تعزیه جذابیت خودش را دارد و استقبال خوبی هم از سوی مخاطب می‌شود. این استقبال نه تنها در این 5 سال، بلکه به قدمت خود تعزیه است؛ بنابراین تعزیه جذابیت خاص خودش را دارد. نشانه‌ها، نمادها و پارامترهایی که در این هنر وجود دارد، این هنر را جهانی کرده است.
- برگزاری مجالس تعزیه امسال با سال‌های قبل چه تفاوتی‌های دارد؟
تعزیه‌هایی که در تئاترشهر اجرا می‌شود، همان تعزیه‌های سنتی ایرانی است. ما می‌خواهیم فضای سنتی هنر شبیه‌خوانی را احیا کنیم. تنها تفاوتی که مجالس امسال دارد در نوع اجراست. به‌عنوان مثال شبیه‌خوانی که پارسال اجرا شده است، امسال اجرا نمی‌شود و افراد تعزیه‌خوان تغییر کرده‌اند.
دیگر تفاوت‌ها در کوتاه شدن نسخه‌های اصلی تعزیه است. زمانی که دیدیم کوتاه کردن نسخه تعزیه خوب جواب داده است و مردم تا آخر تعزیه می‌نشینند، در تمام نسخه‌ها این کار را لحاظ کردیم. نسخه‌های اصلی تعزیه 4 ساعت است ولی ما آن را تبدیل به یک ساعت‌ونیم کردیم و استقبال خوبی هم از آن شد.
سعی داریم که از نظر کیفی کار را بالا ببریم اما گاهی اوقات این اتفاق نمی‌افتد. به‌عنوان مثال تعزیه‌خوانی که سال گذشته با ما همکاری کرده است امسال در جای دیگری قرارداد دارد و ما از یک تعزیه‌خوان حرفه‌ای محروم هستیم؛ در نتیجه مجبور می‌شویم که تعداد خواننده‌ها را زیاد کنیم تا آن خلأ را پر کنیم. آنچه مسلم است این مراسم و تعزیه مخاطب خودش را دارد و ما تا آنجایی که ممکن است سنگ تمام می‌گذاریم.
- کوتاه کردن نسخه‌های اصلی تعزیه بنا به ضرورت زمان و نیاز مخاطب صورت گرفته است اما این کار می‌تواند به اصل تعزیه صدمه بزند!
کوتاه شدن باعث لطمه خوردن به تعزیه نمی‌شود. به‌طور مثال در تعزیه «دو طفلان مسلم» خواندن‌چوپان 35 دقیقه طول می‌کشد. اما من از تعزیه خوان‌ها خواستم که همان صحنه را در 10 دقیقه بخوانند.
- تعزیه خوان‌ها می‌پذیرند؟
تعزیه خوان‌هایی که به تهران می‌آیند می‌پذیرند. اما در روستاها نمی‌پذیرند. منظور احیای هنر تعزیه است. در سال اول اینجا تعزیه‌ای به‌مدت 3 ساعت اجرا شد که مردم نپذیرفتند. این مدت طولانی از فرهنگ مردم تهران به دور است، اما مردم در شهرستان‌ها تعزیه‌ای در این مدت را می‌پذیرنند.
- با توجه به اینکه تعزیه‌خوان‌ها هر سال عوض می‌شوند، گزینش آنها بر چه اساسی بوده است؟
نمی‌خواهیم به یک سری از آدم‌ها وابسته بشویم. ما یک‌سری مخاطب ثابت داریم که هرساله می‌آیند و کارهای ما را می‌بینند، به همین دلیل نمی‌خواهیم که مخاطب، صدای تکراری بشنود و آدم تکراری ببیند. اما در مورد نحوه گزینش باید بگویم که در طول سال اجرای این افراد را می‌بینیم یا سی‌دی‌های آنها را نگاه و انتخاب می‌کنیم. معمولا هم با آنها جلسات تمرین داریم. در بین تعزیه خوان‌ها از پیشکسوتان این هنر هم استفاده کرده‌ایم؛ مثل رضا کنگرانی، صفاریان، داوود آقایی و... . در حقیقت امسال از پیشکسوتان در عرصه مخالف‌خوانی دعوت کرده‌ایم.
- چه دلیلی پشت این انتخاب بود؟
در واقع در تعزیه به‌دلیل ایجاد فضا، نقش اصلی برعهده مخالف خوان است و مخالف‌خوان هرچه قدرتر باشد، فضای دراماتیک کار و مظلومیت کار بیشتر خودش را نشان می‌دهد.
- از صحبت‌های شما می‌شود این طور استنباط کرد که از گروه‌های مشخص استفاده نکرده‌اید، بلکه خودتان یک گروه جدید تشکیل داده‌اید. چرا از گروه‌های مشخص استفاده نکردید؟
گروه‌هایی که وجود دارند معمولا فقط یک نفرشان حرفه‌ای است و مابقی آماتور هستند. اما من از هر گروهی سرگروه‌ها را آوردم. من هرسال همین کار می‌کنم، یا وقتی به خارج از کشور برای اجرای تعزیه می‌روم هم همین کار را می‌کنم؛ یعنی تمام کسانی که در کارشان شاخص هستند برای اجرا انتخاب می‌شوند. از طرف دیگر مخاطب می‌خواهد هم بازی خوب بینند و هم صدای خوب بشنود.
- با اینکه تنوع مجالس تعزیه زیاد است اما در ایام محرم است که تعزیه رونق می‌گیرد. چرا برنامه‌ای برای ایام سال و اجرای تعزیه طراحی نمی‌کنید؟
به‌عنوان کسی که مسئول ثبت ملی تعزیه هستم این پیش‌بینی را کرده‌ام و بارها هم گفته‌ام که میراث فرهنگی‌ای به نام تعزیه نیاز به محلی برای اجرا دارد. باید محلی باشد که اگر توریستی به ایران آمد، بداند که مثلا جمعه‌ها در ساعت فلان تعزیه اجرا می‌شود؛ چه تماشاگر باشد و چه نباشد. تعزیه ما این قابلیت را دارد که برای ایام سال برنامه داشته باشد.52 تا جمعه داریم و ما می‌توانیم برای این 52 هفته تعزیه‌های متفاوت اجرا کنیم. در فضا و جو محرم که قرار می‌گیریم از این حرف‌ها زده می‌شود اما با تمام‌شدن این ایام همه چیز فراموش می‌شود. می‌خواهم بگویم که دغدغه این مسئله را نداریم.
- دغدغه این کار در بین مسئولان نیست یا استقبال از طرف مردم صورت نمی‌گیرد؟
استقبال در بین مردم فوق‌العاده است اما دغدغه ایجاد این فضا در بین مسئولان نیست. آنها فکر می‌کنند که تعزیه فقط در همین 10 مجلس خلاصه می‌شود و بسیاری از مسئولان نمی‌دانند که تعزیه‌های متفاوت داریم. ما تعزیه‌های مضحک، شادی‌آور نیز داریم. تعزیه‌هایی داریم که ربطی به صحرای کربلا ندارند؛ مثل تعزیه ذبح اسماعیل، یحیی زکریا و عیسی بن مریم.
در ایران برای اجراهای تئاتر غربی کلی مکان ساخته شده است که کار درست و بجایی هم هست اما برای هنر شرقی که مربوط به هنر خودمان است یک تکیه نساخته‌ایم. هر وقت که اسم تکیه می‌آید همه فکر می‌کنند که مردم باید همکاری کنند و مسئولان هیچ نقشی ندارند در حالی‌که برای احیای این امر باید جایی ساخته بشود و نیاز به حمایت مسئولان داریم.
- این تلاش چقدر از سوی شما و اعضای کمیته ثبت ملی تعزیه صورت گرفته است؟
بارها به شهرداری رفتیم و حتی زمین را هم انتخاب کردیم. زمینی که ما انتخاب کردیم، تبدیل به پارکینگ شد. دوباره قرار شد که زمین پشت فرهنگسرای انقلاب را به ما بدهند که زمینی خالی بود و قرار شد که ما چیزی مثل تکیه دولت بسازیم. با اینکه هنوز زمین آن خالی است اما خبری از ساخت محلی برای تکیه نیست. می‌خواهم بگویم که این مسائل به این راحتی حل نمی‌شود چرا که مسئولان ما فراموش کرده‌اند که تعزیه مقوله‌ای فرهنگی است. حتی تالار وحدت برای یک مراسم هنری یک تا 5میلیون تومان اجاره می‌گیرد، یعنی همه چیز شده پول.
- بیایید ایده‌آل فکر کنیم. اگر تکیه‌ای ساخته شود و اگر مجالس تعزیه برپا شود، فکر می‌کنید که این تکیه آن‌قدر درآمدزا خواهد بود که به استقلال برسد؟
در مقوله فرهنگ نباید به درآمد فکر کرد. تعزیه میراث ماست. مگر وقتی سی و سه پل را تعمیر می‌کنیم می‌گوییم که می‌خواهیم از آن پول دربیاوریم؟
- اما سی و سه پل توریست جذب می‌کند و توریست با خودش پول می‌آورد.
درست است. اما وقتی که یک چیزی نهادینه بشود، پول خودش را درمی‌آورد. اگر 52هفته تعزیه در یک سالن اجرا بشود، طبیعتا پول خودش را در می‌آورد.
- شاید یکی از دلایلی که از تعزیه حمایت نمی‌شود این است که تعزیه نیاز به کمک دارد در حالی که اگر تعزیه درآمدزا باشد حمایت هم می‌شود.
تعزیه درآمدزاست به شرطی که جای ثابتی برای اجرا داشته باشد و مردم بدانند که همیشه تعزیه‌ای برای اجرا هست. در همین مجالس تعزیه، هر شب پیشنهاد اجرای برنامه داریم؛ یعنی افرادی هستند که می‌خواهند مجالس تعزیه برگزار کنند اما شناختی از این هنر و افراد آن ندارند.
- یعنی معتقدید که از تعزیه استقبال می‌شود اما برای مردم ناشناخته است؟
دقیقا. مردم تعزیه‌خوان‌ها و مراکز وابسته به تعزیه را نمی‌شناسند. هرچند که مدت کوتاهی است که انجمن تعزیه‌خوان‌ها تاسیس شده است که شاید برای آینده باشد.
- ثبت تعزیه در حال حاضر چه مراحلی را طی می‌کند؟
ما تمام مدارک لازم برای ثبت تعزیه را جمع آوری کرده‌ایم؛ یعنی تحقیق و پژوهش تمام شده و به‌زودی آن را تحویل رئیس مرکز هنرهای نمایشی می‌دهیم که بعد از مطالعه تحویل سازمان میراث فرهنگی داده شود. ثبت ملی تعزیه وابسته به تصمیم مسئولان است.
- سال گذشته برای ثبت جهانی در یونسکو هم مشکل داشتید، امسال این مشکل حل می‌شود؟
ثبت جهانی می‌گوید که اول باید ثبت ملی انجام شود. ما هنوز ثبت ملی نداریم.
- تعزیه یک هنر نمایشی بسیار قدیمی است؛ چرا تا به حال ثبت ملی صورت نگرفته است؟
متولی این کار مرکز هنرهای نمایشی است. مدتی است که ما مشغول تهیه مدارکی برای ثبت ملی هستیم. در روزنامه خواندم که میراث فرهنگی می‌خواهد تعزیه را روز اربعین ثبت ملی کند. زمانی که از آنها خواستیم که بودجه‌ای برای این کار به ما بدهند گفتند که ما بودجه نداریم. اما الان مقدار زیادی بودجه گذاشته‌اند که هر استانی را جدا ثبت کنند یعنی تفکرات مالی بر تفکرات فرهنگی غلبه کرده است؛ در حالی‌که نمی‌دانند ما یک کاری را مجانی انجام داده‌ایم و کار مراحل پایانی اش را دارد طی می‌کند.
- این موازی‌کاری چه موانعی ایجاد می‌کند؟
زمانی که کاری موازی می‌شود حتما سنگ هم بر سر راه انداخته می‌شود. این اتفاقات باعث می‌شود که کار عقب بیفتد. میراث فرهنگی مسئول ثبت است، مسئول تحقیق که نیست. متولی این کار مرکز هنرهای نمایشی است. مثل این است که مسئله‌ای سینمایی را بخواهیم به ثبت برسانیم و مرکز هنرهای نمایشی بگوید که من این کار می‌کنم. هر کجا یک واحد مسئول و یک متخصصی دارد. ما متخصصان را جمع کرده‌ایم. متأسفانه موازی‌کاری آفتی است که در کار می‌افتد.
- در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد؟
زمانی که کار را تحویل بدهیم مشخص می‌شود. ما خوشبینانه نگاه می‌کنیم؛ یا استقبال می‌کنند یا نمی‌کنند. امیدواریم که ماجرا به خوشی تمام شود.
- ممکن است اگر ثبت ملی صورت نگیرد، برای ثبت جهانی‌اش هم دچار مشکل شوید؟
دلیلی برای ثبت‌نشدن نیست. فرمی که به ما برای پر کردن داده شده است حدود 40صفحه دارد که ما به تمام سؤالات جواب داده‌ایم. مثلا خواسته شده است که در 3خط مقدمه‌ای نوشته شود که ما 15 خط مقدمه نوشتیم. از ما خواسته شد که 15 ثانیه فیلم هر استانی را ارائه کنیم؛ ما از هر استان یک ساعت فیلم تهیه کردیم. یعنی طوری محکم‌کاری کردیم که مو لای درزش نرود.
- ثبت ملی و جهانی چه تاثیری بر تعزیه خواهد داشت؟
وقتی هنری به ثبت برسد ملزوم می‌شود که بودجه‌ای داشته باشد و آن بودجه صرف همان کار شود. ضمن اینکه ثبت جهانی باعث می‌شود که خود یونسکو بودجه‌ای برای همان هنر در نظر بگیرد؛ در واقع متولی رسمی پیدا می‌کند و مسئله ملی محسوب می‌شود و از شکل صنفی خارج می‌شود.
- بیایید ایده‌آل به این قضیه نگاه کنیم که بدون هیچ دردسری تعزیه ثبت ملی شود؛ آیا مثل سال گذشته یونسکو ثبت را به تاخیر نمی‌اندازد؟
نه حتما ثبت می‌کنند.
- حتی راحت‌تر از میراث فرهنگی این امر صورت می‌گیرد؟
دقیقا. به خاطر اینکه آنها یک سری ساختارها برای ثبت نیاز دارند. این ساختارها در دل تعزیه هست؛ ساختارهایی مثل قدمت، مردمی بودن، زنده بودن، مخاطب شناسی، حفظ وجوه سنتی و... بنابراین دلیلی برای رد شدن نیست. ضمن اینکه بزرگان تئاتر مثل پیتر بروک و گرورتفسکی بارها گفته‌اند که تعزیه یک هنر پیشرو است. نظر این آدم‌ها بی‌تاثیر نیست. ضمن اینکه بارها در ایتالیا، کانادا، روسیه و لندن تعزیه اجرا شده است و فوق‌العاده استقبال شده و تمام شبکه‌های تلویزیونی هم پوشش خوبی از این برنامه داشته‌اند. این موارد باعث می‌شود که تعزیه به ثبت برسد.
- یعنی استقبال آنها از استقبال مردم ما بیشتر بوده است؟
بیشتر بوده است. چند سال پیش در یک دانشگاه خارج کشور تعزیه اجرا کردم. 212 نفر دانشجوی تئاتر از کار دیدن کردند اما در دانشگاه سوره تعزیه اجرا کردیم و 13 دانشجو به دیدن تعزیه آمدند. فقط فرق دانشجوی ما را که می‌خواهد محقق بار بیاید و می‌خواهد دانشجوی پژوهشگر بار بیاید، با دیگر دانشجویان ببینید.
- نمی‌شود از دانشجو ایراد گرفت، آن هم زمانی که خود مسئولان به این هنر توجه نمی‌کنند.
ما تعزیه شناس، محقق تعزیه و پژوهشگر کم داریم. در عین حال آموزش تعزیه تئوری نیست؛ باید ورک‌شاپ‌هایی برای آموزش تعزیه گذاشته شود و کار عملی نیاز دارد.
اگر قرار است که هنر سنتی ما و تئاتر شناخته شود در عرصه عمل باید شناخته شود. هیچ دانشجویی بازیگر خوبی نمی‌شود مگر روی صحنه. به‌شخصه بعد از 29 سال تحقیق توانستم نمایش «خواستگاری» را به‌عنوان یک تعزیه مضحک به روی صحنه ببرم؛ یعنی پیش‌زمینه این نمایش یک ماه نبوده بلکه 29سال طول کشید تا بتوانم از تعزیه به شکل بهینه و در شکل شادی‌آورش استفاده کنم.
- از بودجه‌ای که برای برگزاری بخش تعزیه همایش‌های آیین‌های عاشورایی اختصاص داده شده است راضی هستید؟
اساسا بودجه‌ای که می‌دهند ناکافی است اما در مجموع راضی هستم. به آقای پارسایی قولی دادیم و یا علی گفتیم. حتی اگر بودجه‌ای که به این بخش داده می‌شود کم باشد تا زمانی که ایشان بخواهند ما این برنامه را با قدرت تمام اجرا می‌کنیم.
حداقل مرکز هنرهای نمایشی از زمان مدیریت ایشان این درک را نسبت به تعزیه به دست آورده‌اند که چگونه از این هنر حمایت بکنند. تا آنجایی که از دستشان بر می‌آید برای بهتر برگزارشدن این برنامه کم نگذاشته‌اند.
واژه‌های تعزیه
به قدمت هنر تعزیه می‌توان از تعزیه گفت. به قدمت این هنر نمایشی اصطلاحات و واژه وجود دارد. در این متن کوتاه نگاهی داریم به چند واژه اصلی و کلیدی در تعزیه.
موالف خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که شبیه موافقان و خاندان پیامبر را در می‌آورد. عمل این شخص را موالف خوانی می‌گویند.
مخالف خوان؛ اصطلاحی برای تعزیه خوانی که شبیه مخالف خاندان و پیروان پیامبر(ص) را در می‌آورد. به کار این شبیه، مخالف خوانی می‌گویند.
مظلوم خوان؛ اصطلاحی برای شخصی که در تعزیه شبیه یکی از خاندان امام حسین(ع) را بازی می‌کند.
ابوالفضل خوان؛ نسخه خوان تعزیه که نقش حضرت ابوالفضل(ع) را بازی می‌کرد. به بازیگران این نقش، عباس خوان هم گفته می‌شد.
اسباب مجلس؛ وسیله‌های ضروری که به هر شکل برای اجرای یک تعزیه به کار می‌رفت یا در صحنه تعزیه گذاشته می‌شد.
اشقیا؛ در تعزیه، به‌طور اخص به دشمنان امام حسین(ع) و به‌طور کلی به کسانی گفته می‌شد که مخالف پیامبر یا امامان و خاندان آنها بودند.
اشقیا خوان؛ کسانی که شبیه اشقیا را درتعزیه، در می‌آوردند و نسخه آنها در دست داشتند.
امام خوان؛ نسخه خوان تعزیه که نقش امام حسین(ع) یا شبیه امامان دیگر را بازی می‌کرد.
انبیا خوان؛ کسی که در تعزیه نسخه انبیا را می‌خواند.
بچه خوان؛ جوانان یا کودکان کم سالی که نقش کودکان همراه امام حسین(ع) را در تعزیه به‌عهده داشتند.
تختگاه؛ تختگاه صحنه بازی و اجرای تعزیه بود. این محل بیشتر در محوطه باز مسجدها و تکیه‌ها(حسینیه‌ها) به شکل گرد یا چهارگوش ساخته می‌شد. ارتفاع تختگاه حدود نیم ذرع بود. برگرد همین محل بود که سواران تاخت می‌زدند یا بازیگران بازی می‌کردند. محوطه تختگاه محل نشستن تماشاگران بود.
تعزیه؛ مجموعه‌ای از نمایش‌های مذهبی که مبتنی بر مصیبت‌هایی است که بر خاندان پیامبر اسلام وارد شده است.
تعزیه گردان؛ عنوان کسی که تعزیه زیر نظر او برگزار می‌شود.
تعزیه گردان نسخه‌های تعزیه را تنظیم و جامه و وظیفه‌های هر شبیه را معین می‌کند. تنظیم صحنه، توزیع نقش‌ها و نسخه‌ها با او است. دستگاه‌های موسیقی را می‌داند و گاهی نقشی را خودش بازی می‌کند و سرانجام این تعزیه گردان است که هنگام اجرای تعزیه، با اشاره دست و عصا دستورهای لازم را به شبیه‌خوان‌ها و دسته موسیقی می‌دهد. معین‌البکا، ناظم‌البکا و شبیه‌گردان عنوان‌های دیگر تعزیه‌گردان است.
تعزیه نامه؛ متن یک تعزیه که تعزیه‌گردان تهیه یا جمع‌آوری می‌کند و پیش از آغاز تعزیه به شبیه خوان‌ها می‌دهد.
حدیث کردن؛ حدیث کردن عبارت از خلاصه داستانی است که تعزیه گردان پیش از آغاز تعزیه شرح می‌دهد تا حاضران آماده تماشای تعزیه بشوند و در پایان حدیث هم برای حاضران طلب خیر می‌کند. حدیث کردن جزء نسخه تعزیه نیست.
حر خوان؛ شبیه یا نسخه‌خوان تعزیه که نقش موافق‌ها و به‌ویژه حر را بازی می‌کند.
زن خوان؛ اصطلاحی برای پسران جوانی که صدای زیر دارند و در تعزیه، شبیه زنان را در می‌آورند.
زینب خوان؛ اصطلاحی برای پسر جوانی است که صدای زیر دارد و شبیه حضرت زینب(ع) را در تعزیه در می‌آورد.
شبیه؛ اصطلاحی برای شخص بازیگر در تعزیه. اگر این شخص در نقش ویژه‌ای تسلط داشته باشد به نام شبیه خوانده می‌شود؛ مانند شبیه حر، شبیه شمر، شبیه ابوالفضل و... که به‌طور معمول به آنها حر خوان، شمر خوان، ابوالفضل خوان و ... می‌گویند.
شبیه خوان؛ اصطلاحی برای تعزیه خوان یا بازیگر تعزیه.
شمر خوان؛ اصطلاحی برای بازیگران تعزیه که نقش اشقیا و به‌ویژه شمر را بازی می‌کنند.
شهادت خوانی؛ صحنه‌ای از تعزیه است که یک موالف خوان، پیش از رهسپار شدن به جنگ، با آگاهی از شهادت، وصیت‌هایش را می‌کند و سفارش‌هایش را شرح می‌دهد.
عباس خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که بین موالف خوان‌ها، به‌ویژه نقش حضرت عباس(ع) را بازی می‌کند. اصطلاح دیگری برای همین بازیگر ابوالفضل خوان است.
علی اکبر خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که نقش حضرت علی اکبر(ع) و یا جوانان همسال ایشان را بازی می‌کند.
قاسم خوان؛ اصطلاحی برای شبیه خوان تعزیه که شبیه حضرت قاسم فرزند امام حسن(ع) و یا جوانان همسالشان را در می‌آورند.
مجلس؛ اصطلاحی برای رویداد کاملی که در یک تعزیه می‌گذرد.
مقتل نویس؛ اصطلاحی است که برای نویسنده یا گوینده تعزیه نامه به کار می‌رود. تعزیه نویس اصطلاح دیگری است به همین معنی.
نسخه؛ یک اصطلاح برای دست نوشته‌ای که گفته‌های یک نقش در آن نوشته شده است. نسخه را شبیه یا نسخه خوان در اجرای یک نقش در دست می‌گیرد و برای دریافتن نقش به آن مراجعه می‌کند. دردست هریک از شبیه‌ها یک نسخه است. شبیه به‌طور معمول گفته‌های نقش را از روی نسخه می‌خواند. به همین سبب به شبیه، نسخه خوان هم می‌گویند. تعزیه نامه، اصطلاح دیگری برای نسخه است.
نعش؛ اصطلاحی برای کسی که در تعزیه نقش بی‌اهمیت و بی‌سخنی را برعهده دارد، یا برای مدت کوتاهی ظاهر می‌شود و دوباره کنار می‌رود. بنابراین نعش نسخه‌ای برای خواندن در دست ندارد.
واقعه؛ اصطلاحی برای ماجرای اصلی یک تعزیه. واقعه به‌طور اخص شامل مصیبت و شهادت خاندان پیامبر می‌شود.
یزید خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که نقش اشقیا و به‌ویژه یزید را بازی می‌کند.
منبع: کتاب نمایش، خسرو شهریاری، انتشارات امیر کبیر، 1365