همشهری آنلاین - پریسا نوری: اوایل آذرماه سال ۱۳۹۰منزل مسکونی پرفسور «محمدحسن گنجی» پدر جغرافیای ایران و بنیانگذار سازمان هواشناسی کشور، به پاس یک عمر تلاش صاحبخانه در گسترش دانش جغرافیا و هواشناسی، توسط شهرداری منطقه ۷ خریداری و به خانه جغرافیا و پاتوق دانشجویان و استادان این رشته تبدیل شد.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
پرورش چند نسل جغرافیدان
این خانه ۲طبقه با نمای آجری که در پیچ شمیران، بن‌بست شهردار قرار دارد، از سال ۱۳۲۷ تا آخر عمر، پذیرای پدر جغرافیای ایران بود. پرفسور چند ماه بعد در ۲۸ تیرماه سال۱۳۹۱ بر اثر زمین خوردن در حیاط خانه دچار خون‌ریزی مغزی شد و در سن ۱۰۰ سالگی درگذشت. اما در همان چند ماه باقی مانده از عمر با کمک استادان و کارشناسان جغرافیا، دوره‌های آموزشی پرباری برای علاقه‌مندان به علم جغرافیا در رده‌های سنی کودک تا بزرگسال برگزار کرد. استاد گنجی اگرچه فرزندی نداشت ولی چندین نسل از جغرافیدانان بزرگ کشور در مکتب او پرورش یافتند.
مرد سازگار
در طبقه همکف خانه جغرافیا، اتاق کار پرفسور، کلاس‌های درس و آشپزخانه قرار دارد و طبقه بالا شامل سالن کتابخانه و اتاق کارمندان است. اتاق کار در طبقه همکف، جایگاه اصلی پدر جغرافیای ایران است و مثل دیگر اتاق‌ها، روی دیوارهایش پر از نقشه‌های جغرافیاست. اتاق با تقدیرنامه‌ها و لوح‌های یادبود که یادآور سال‌ها مطالعه و تلاش در دانش جغرافیاست، تزیین شده است. روی میزی هم که گنجی در طول حیات، ده‌ها جلدکتاب و صدها مقاله علمی نوشته، عکس پرفسور و آخرین کتابی که مطالعه کرده دیده می‌شود.
گنجی در ماه‌های آخر عمر، هر هفته روزهای شنبه و دوشنبه در این اتاق با دانشجویان و استادان و علاقه‌مندان به علم جغرافیا ملاقات می‌کرد. کره زمین، لوازم شخصی پرفسور مانند دوربین آپارات، دوربین کداک و لوح قدردانی از مرد سال هواشناسی جهان در سال ۲۰۰۱ از دیگر دیدنی‌های این خانه است.
بر روی در یکی از اتاق‌های خانه نوشته شده «جغرافیا خواندم تا سازگاری یاد بگیرم» همین یک جمله از استاد کفایت می‌کند تا بدانیم پدر جغرافیای ایران از جغرافیا چه می‌خواسته و چگونه از دانش جغرافیا در رویارویی با سختی‌ها بهره برده است.
۵۰۰ جلد کتاب نفیس و مرجع
کتابخانه خانه جغرافیا، دانشگاه کوچکی برای دوستداران و علاقه‌مندان علم جغرافیاست. روی در ورودی آن، ۶ اصل زندگی شخصی پرفسور به این شرح نوشته شده: «مطالعه کردن، گوش دادن، گفت‌وگو، مشاهده، یادداشت برداری و تفکر.»
کتابخانه فضای آرام و دنجی است که میز و صندلی‌های چوبی و قفسه‌های متعددی در آن تعبیه شده که در آنها علاوه بر کتاب‌های پرفسور، بیش از ۵۰۰ جلد کتاب ارزشمند و مرجع با موضوع جغرافیا و اطلس‌های جغرافیایی نگهداری می‌شود. از جمله این کتاب‌ها مرجع نقشه‌های کهن ایران و جهان، اطلس تاریخی اسلامی، اطلس شیعه، دانشنامه جهان اسلام، کتاب‌های مرتبط با فرهنگ و اقوام مختلف و...است.
در میان قفسه کتاب‌ها، دست نوشته‌های مربوط به جغرافیای کشورهای مختلف دنیا به قلم «محمد ارض‌پیما» است که در قالب یک مجموعه ۴جلدی به خانه جغرافیا اهدا شده است. این مجموعه شامل اطلاعات مفید و ارزشمندی درباره شرایط جغرافیایی و آب و هوایی کشورهای مختلف دنیاست.
در کنار اینها نقشه‌ها و اطلس‌های متنوع جغرافیایی، تابلوی مکان‌های دیدنی ایران و جهان که بر دیوار کتابخانه و دیگر اتاق‌های خانه دیده می شود، هر شخصی را به این علم علاقه‌مند می‌کند.
طراحی غار در خانه
یکی از جذابیت‌های خانه جغرافیا، غاری است که در طبقه دوم خانه قرار دارد. پرفسور گنجی که بنیانگذار سازمان هواشناسی در ایران بود، حدود ۷۰ سال پیش و هنگام ساخت خانه‌اش غاری را در آن تعبیه کرد که با پمپاژ آب در آن بدون نیاز به کولر کل ساختمان خنک می‌شد. این غارنمای دست ساخته که حفره‌ای در کنار پنجره شمالی کتابخانه است یک سیستم تهویه ساده و کارآمد است که با استفاده از باد و چرخش آب به صورت یک کولر طبیعی عمل می‌کند.
فعالیت‌های خانه جغرافیا
نمایش فیلم زندگی استاد گنجی و فیلم‌های آموزشی با موضوع هواشناسی و جغرافیا، برگزاری تورهای طبیعت‌شناسی، هواشناسی، ایران‌شناسی، کوهنوردی، برپایی جلسه‌های هم‌اندیشی استادان جغرافیا، بازدید علمی دانش‌آموزان و برپایی کلاس درس جغرافیا و ... بخشی از فعالیت‌هایی که در خانه جغرافیا در این سال‌ها انجام شده است.
بازگشایی تا دو ماه آینده
با وجودی که این خانه که در یک دهه اخیر به مرکز پژوهش‌های حوزه جغرافیا و پاتوق دانشجویان و استادان این رشته تبدیل شده، از چندی پیش یکباره تعطیل شده و فعلا پذیرای مراجعان نیست. تعطیلی ناگهانی و بدون اطلاع‌رسانی خانه جغرافیا، نگرانی‌ها و گمانه‌زنی‌هایی درباره تغییر کاربری آن بین انجمن‌های جغرافیایی کشور مطرح کرده است. برای اطلاع از صحت و سقم این گمانه‌زنی‌ها وضعیت خانه جغرافیا را از شهرداری منطقه۷ به عنوان متولی این مکان علمی و فرهنگی جویا شدیم. معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار منطقه با رد این گمانه زنی‌ها از بازگشایی این خانه در آینده‌ای نزدیک خبر می‌دهد.
«محسن راجی» نقص بخشی از تجهیزات و تاسیسات فنی و همچنین تعیین بهره‌بردار مناسب را از دلایل تعطیلی خانه جغرافیا اعلام کرده و می‌گوید: «حفظ کاربری خانه جزو اولویت‌های شهرداری است و در حال حاضربا تأمین تجهیزات و تاسیسات فنی مشغول مذاکره و بستن قرارداد با بهره‌بردار جدید هستیم.»
او به دوستداران علم جغرافیا و علاقه‌مندان پدر جغرافیای ایران، نوید می‌دهد: «با تعیین بهره‌بردار مناسب، خانه جغرافیای ایران حداکثر تا ۲ ماه آینده بازگشایی می‌شود.»
درباره پدر جغرافیای ایران
پروفسور محمدحسن گنجی در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. در نوجوان وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و لیسانس جغرافیا گرفت. سپس به عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا و آمریکا اعزام و با مدرک فوق لیسانس و دکترای جغرافیا برگشت.
او در دانشگاه تهران مشغول به تدریس و سال ۵۸ با درجه استادی بازنشسته شد، اما دست از فعالیت علمی نکشید. از پروفسور محمدحسن گنجی ۱۲ کتاب به زبان فارسی، ۱۴ کتاب به زبان انگلیسی و بیش از ۱۰۰ مقاله در حوزه جغرافیا و هواشناسی به‌جا مانده است.
در کارنامه علمی و اجرایی این اندیشمند افتخارات، فعالیت‌ها و خدمات بی‌شمار و ارزنده‌ای به چشم می‌آید که ریاست اداره هواشناسی ایران، ریاست هواشناسی منطقه آسیا، مدیر گروه جغرافیا، معاون دانشگاه تهران، رییس دانشکده ادبیات، عضو کمیته اجرایی سازمان هواشناسی جهان و نماینده ایران در این سازمان، یکی از ۱۵ جغرافیدان برجسته جهان، مرد سال هواشناسی دنیا در سال ۲۰۰۱، مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و... تنها بخشی از آنها است.