همشهری آنلاین - مریم قاسمی : ساکنان محله یاخچی‌آباد برای هرگونه ساخت‌وساز و حتی نقل‌وانتقال ملک باید هزینه‌ای را به موقوفه مفرح بدهند. هزینه‌ای که پرداختش برای اهالی این محله که از اقشار ضعیف و کم‌درآمدند بسیار دشوار و در مواقعی غیرممکن است. حدود ٨٦ سال پیش، ٦ دانگ یاخچی‌آباد وقف بیمارستان مفرح شد تا بخشی از هزینه‌های آن تامین شود، اما این مسئله در چنددهه اخیر برای ساکنانش مشکل‌ساز شده است.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
همین شرایط باعث شد که از حدود ۵٠ سال قبل طرح خریدوفروش وکالتی منازل آغاز شود. خانه‌ها به‌صورت قولنامه‌ای معامله و واگذار می‌شدند و همه برای آنکه زیربار پرداخت هزینه‌های موقوفه نروند، به تخلف روی آوردند. حالا دیگر بیش از نیم قرن از رسم شدن این نوع خریدوفروش در یاخچی‌آباد می‌گذرد و بسیاری از خانه‌های این محله بیش از ٢٠ دست گشته است. بافت فرسوده هم که محله را حسابی تهدید می‌کند، اما هر کس بخواهد خانه‌اش را بازسازی کند باید با موقوفه تسویه‌حساب کند؛ حسابی‌که پنجاه سال انباشته شده و امروز رقمی سرسام‌آور است. رقمی که اهالی یاخچی‌آباد به هیچ‌وجه از عهده پرداخت آن برنمی‌آیند.
٦دانگ یاخچی‌آباد وقفی است!
بیمارستان مفرح را همه اهالی می‌شناسند؛ بیمارستانی که قرار است با هزینه‌های زمین‌های وقفی اداره شود. یکی از کارشناسان سازمان اوقاف به شرط آنکه نامش را نیاوریم، اطلاعاتی به ما می‌دهد و می‌گوید: «مرحوم مفرح، وقتی این بیمارستان را ساخت، ٦ دانگ یاخچی‌آباد را وقف کرد تا هزینه‌های این بیمارستان تامین شود. با آنکه هزاران خانواده در همین زمین‌های وقفی مستاجر هستند، اما باز هم هزینه‌های بیمارستان تامین نمی‌شود. این نشان می‌دهد هیچ‌کدام از اهالی برای پرداخت اجاره‌بها و هزینه‌های دیگر به اداره اوقاف نمی‌آیند. »
او ادامه می‌دهد: «متاسفانه پرداخت نکردن حق و حقوق اوقاف حالا دیگر برای خودش در محله یاخچی‌آباد رویه شده، همه مردم به‌صورت قولنامه‌ای و وکالتی خریدوفروش می‌کنند و هیچ‌کدامشان طبق قانون نباید پایان‌کار و مجوز ساخت‌وساز بگیرند، مگر آنکه اول حقوق اوقاف را پرداخت کنند.»
این مستاجرها هیچ‌وقت خانه‌دار نمی‌شوند
طبق قانون، تمام اهالی این محله اجاره‌نامه‌ای ٩٩ساله دارند و مستاجرهای ابدی اینجایند. اجاره‌بهاشان نیز سالانه باید پرداخت شود. البته این اجاره‌بها مبلغ بسیار ناچیزی است، اما مشکل اصلی تسویه حساب نقل‌وانتقالاتی است که در این سال‌ها صورت گرفته است. گناه صاحبخانه فعلی چیست؟ چرا باید بدهکاری ده‌ها مستاجر قبلی را پرداخت کند؟ اینها سوال‌هایی است که از کارشناسان اداره حقوقی شهرداری منطقه ١٦ می‌پرسیم.
یکی‌شان پاسخ می‌دهد: «فراموش نکنید که صاحبخانه فعلی وکالت دارد و در اصل وکیل تام‌الاختیار صاحبخانه اول است. کسی که خانه‌ای را به‌صورت وکالتی می‌خرد باید تمام عواقبش را بپذیرد. این محله یک پلاک ثبتی با شماره ١١۵ دارد، سال ١٣١۵ مرحوم «ابوالقاسم مفرح» تمام این زمین‌ها را وقف می‌کند. خوشبختانه اهالی یاخچی‌آباد به خوبی شرایط را می‌دانند، اما گویا نمی‌خواهند بپذیرند که ملک و خانه آنها برای اوقاف است و موظف به پرداخت حقوقش هستند.»
ناگفته پیداست، شهرداری در این مدت تمام تلاش خود را برای حل این مسئله به‌کار گرفته است. شهرداری منطقه ١٦ به تمام اهالی یاخچی‌آباد اعلام کرده که برای گرفتن مجوز ساخت‌وساز و پایان‌کار حتما باید تسویه‌حساب اداره اوقاف و موقوفه مفرح را بیاورند. با توجه به شرایط نامطلوب فعلی، شهرداری سریعا با هرگونه ساخت‌وساز، اگر به شکل غیرمجاز انجام شود، برخورد می‌کند.
کارشناس دیگری درباره شرایط بحرانی بافت فرسوده یاخچی‌آباد می‌گوید: «ما هم قبول داریم بسیاری از خانه‌های یاخچی‌آباد فرسوده است، اما باور کنید چاره‌ای نیست، شهرداری نمی‌تواند حقوق اداره اوقاف را نادیده بگیرد و کار غیرقانونی کند. باید اهالی هرچه سریع‌تر برای تسویه حساب اقدام کنند.»
شیوه‌های جدید تخلف در این سال‌ها
گویا در این سال‌ها شیوه‌های جدید تخلف هم در یاخچی‌آباد امتحان شده و از قضا جواب هم داده است. در این مدت بسیاری از افراد، از شرایط سوءاستفاده کرده‌اند و مساحت ملکشان را به‌صورت غیرقانونی افزایش داده‌اند. خانه‌های زیادی در این محله وجود دارد که به‌طور مثال، طبق سند باید ٧٠ متر باشند، اما در عمل بیش از ١٢٠ متر هستند.
«احمد مقصودی»، از ساکنان یاخچی‌آباد، درباره خیرخواهی مرحوم مفرح و اینکه چگونه این محله شکل گرفت حرف می‌زند: «مرحوم حاج‌ابولقاسم وقتی بیمارستان را ساخت، کل محله را وقف بیمارستان کرد. اگر به مساحت خانه‌ها توجه کنید، متوجه می‌شوید که قواره‌ها بین ٦٠ و ١٢٠متری‌اند. بزرگ‌ترها تعریف می‌کنند که بانی بیمارستان آدم خیری بود. مثلا اگر زنی، در آنجا بچه‌ای به دنیا می‌آورد، یک قران پول پرداخت نمی‌کرد و حتی مفرح تا مدت‌ها به در خانه‌شان اقلام و کالاهای ضروری می‌فرستاد. مفرح بزرگ، قبل از اینکه از دنیا برود، از مردم خواست که برای دریافت سند خانه‌هایشان اقدام کنند؛ یعنی خودش می‌خواست برایشان سند مالکیت بزند، اما همه نرفتند و تعدادی توانستند در این فرصت سند ملکشان را بگیرند. اما پس از فوت حاج مفرح، همه‌چیز عوض شد و طبق صیغه وقفی که برای این زمین‌ها خوانده شده بود، مالکان مستاجر این خانه‌های وقفی شدند تا به امروز. بنابراین، تغییر این وضعیت ممکن نیست، مگر به شرط باطل کردن صیغه وقفی توسط وارثان موقوفه مفرح که خیلی بعید به نظر می‌رسد.»
وضعیت درآمدی اهالی را باید در نظر گرفت
قدیمی‌های محل بهتر از هرکس دیگری حرف دل اهالی را می‌زنند. با آنکه تمام مسئولان معتقدند مردم باید حقوق عقب‌افتاده اداره اوقاف را تمام‌وکمال پرداخت کنند، اما ریش‌سفیدهای محله یاخچی‌آباد به‌خوبی می‌دانند انجام این کار از عهده اهالی خارج است. «بهرام رحمتی» ٦۵ساله می‌گوید: «چندین جلسه با مسئولان شورای شهر داشته‌ایم و همه قصه را به آنها منتقل کرده‌ایم. در تمام جلسه‌هایی که برای شورایاران برگزار می‌کنند، ما این مسئله را به‌عنوان معضل اول محله یاخچی‌آباد بیان می‌کنیم. همه اهالی یاخچی‌آباد می‌دانند این زمین‌ها وقفی است و باید حقوق اوقاف پرداخت شود. اما باید سطح درآمد و معیشت اهالی این محل را هم در نظر گرفت. این را اضافه کنید به هزینه‌های گرفتن پایان‌کار. با این شرایط اهالی چگونه می‌توانند هزینه یک انتقال ساده را به‌دست آورند؟ مردم این محله غالبا سطح مالی بسیار پایینی دارند.»
بخشش بدهی صاحبخانه‌های قبلی
«رسول غیاثیان» می‌گوید: «ناگفته پیداست که اهالی با علم به اینکه زمین‌های یاخچی‌آباد وقفی است، در این محله خانه خریده‌اند. فکر می‌کنید اگر این افراد وضعیت مالی مناسبی‌داشتند، زمین وقفی می‌خریدند؟ همین موضوع نشان می‌دهد آنها از سر ناچاری به این محل روی آورده‌اند. حالا هم ما نمی‌گوییم این هزینه‌ها را حذف کنند؛ دست کم‌می‌توانند از بدهی صاحبخانه‌های قبلی که وکالتی خریدوفروش کرده‌اند چشم‌پوشی کنند. متاسفانه مسئولان اوقاف بسیار سختگیری می‌کنند. چندین بار اهالی خواسته‌اند دسته‌جمعی به بیمارستان بروند و شکایتشان را به گوش مسئولان برسانند.»
خدا نکند زلزله کوچکی بیاید
«علی‌مراد قبادی» نیز به موضوع دیگری اشاره می‌کند: «بیش از ٩٠ درصد خانه‌های یاخچی‌آباد نیاز به بازسازی اساسی دارند. اگر خدای نکرده یک زلزله کوچک بیاید، مطمئن باشید یاخچی‌آباد اولین محله آسیب‌پذیر تهران خواهد بود. اهالی دیگر زیر این سقف‌ها احساس امنیت نمی‌کنند. متاسفانه اجازه بازسازی و مقاوم‌سازی را هم ندارند. می‌گویند اول تسویه‌حساب اوقاف، بعد مجوز بازسازی. اداره اوقاف چند سال پیش حکم تخلیه چند منزل را گرفته بود و قصد داشت اهالی را از خانه بیرون بریزد، اما به همت ریش‌سفیدان و شورایاران محل این کار انجام نشد.»
۹۰ درصد خانه‌ها درحال ریزشند
مقصودی پس از شنیدن حرف اهالی می‌گوید: «به هر حال کسی که چند واحد آپارتمان می‌سازد، می‌تواند درآمدهای مناسبی را از همین واحدها کسب کند. اگر یکی از همین آپارتمان‌ها را رهن بدهند، می‌توانند بخش مهمی از بدهی‌های اوقاف را صاف کنند. اما تسویه حساب قبل از ساخت‌وساز محال است. باید هرچه سریع‌تر این کار انجام شود، محله ما از تمام محله‌های دیگر منطقه ١٦ عقب‌تر است.»
او در بخش پایانی این نکته را گوشزد می‌کند: «یاخچی‌آباد را قیاس کنید با خانی‌آبادنو که سابقه‌اش دست‌کم ٢٠ سال از ما کمتر است، هم‌اکنون ٩٠ درصد خانه‌های خانی‌آباد بازسازی و مقاوم شده‌اند، اما در محله ما برعکس است؛ ٩٠ درصد خانه‌ها در حال ریزشند و هر لحظه ممکن است اتفاقی ناگوار پیش بیاید.»
چاره کار؛ فقط تسویه‌حساب
مسئولان اداره اوقاف و شهرداری با وجود تمام اختلاف‌هایی که دارند در یک موضوع به اشتراک می‌رسند: «تسویه حساب». آنها راه‌حل دومی را به اهالی نشان نمی‌دهند. تسویه‌حساب چند صد میلیونی هم از عهده تمام ساکنان این محله خارج است. با این حساب یاخچی‌آباد باید با همین شرایط کنار بیاید، تقریبا تا ابد. مردم باید در همین خانه‌های فرسوده‌ای زندگی کنند که از تاریخ انقضایش مدت‌هاست گذشته است.
نیکوکار یاخچی‌آبادی که بود؟
بیمارستان مفرح، یادگار مرحوم «ابوالقاسم مفرح» از نیکوکاران نامدار زمان خودش بود. روزی که این بیمارستان را ساخت برای آنکه خیالش از هزینه‌ها راحت شود، قریه‌ای را که در اختیارش بود، وقف این بیمارستان کرد؛ قریه‌ای که امروز به نام محله یاخچی‌آباد معروف شده است.
بیمارستان مفرح امروز یکی از مجهزترین بیمارستان‌های منطقه ١٦ محسوب می‌شود. با آنکه فقط ٩٠ تخت این بیمارستان فعال است، اما باز هم نقطه امیدی است برای اهالی یاخچی‌آباد. البته بیمارستان فعلی با آن چیزی که مرحوم مفرح ساخته بود، تفاوت‌های بسیاری دارد. یک بار در سال ١٣٦٩ این بیمارستان به‌طور کل بازسازی شد. به همین دلیل امروز می‌تواند با زیربنای هزار و ٤٠٠متری پذیرای صدها بیمار باشد.