برخی حقوقدانان معتقدند که اضافه کردن عنوان عندالاستطاعه، اگرچه خلاف ذات عقد نیست، اما شرایط را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهد که اختیار پرداخت مهریه در دست زوج (همسر) باشد.
در این میان افزایش نرخ مهریه، نشان از تغییر شرایط اجتماعی است. وقتی دولت پس از جدایی و طلا‌ق، حمایت چندانی از زوجه نمی‌کند، ممتاز شناختن طلب مهریه بیشتر به بهانه حمایت از زنان و تامین آتیه آنان صورت میگیرد.
از دیگر سو حجت‌الاسلام والمسلمین موسی احمدی با اشاره به موافقت رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با چاپ این دو شرط به‌عنوان بندهای ١٣ و ١٤ در دفترچه‌های نکاحیه گفت: گرچه دربخشنامه‌ای سران دفاتر ازدواج مکلف به تبیین و تشریح و تفهیم موضوع شده‌اند، اما گاهی دیده شده که بعضی از سران دفاتر به این تکلیف عمل نکرده و موجب بروز مشکلاتی در این زمینه شده‌اند.
به گفته وی بر این اساس در چاپ جدید دفترچه‌های نکاحیه، 2 شرط به‌ترتیب با عناوین « مهریه به صورت عندالمطالبه است » و « مهریه به‌صورت عندالاستطاعه است » برای امضای یکی از این موارد به انتخاب زوجین درج خواهد شد.
استطاعت به معنی آن است که اگر زوج توان پرداخت مهریه را داشت آن را بپردازد، یعنی دریافت مهریه از سوی زوجه متوقف بر استطاعت زوج باشد تا اگر زوج توان پرداخت نداشت به زندان نیفتد.
اکرم پورنگ نیا، حقوقدان و قاضی سابق دادگستری، درباره اضافه‌شدن شروط جدید عندالمطالبه و عندالاستطاعه بودن مهریه به دفترچه‌های نکاحیه در گفت‌وگو با ایسنا گفت: عنوان عندالاستطاعه بودن پرداخت مهریه، در اسناد نکاحیه، دست مردان را به نوعی در پرداخت نکردن مهریه باز می‌گذارد و شخصا بر این باورم که امضای آن به مصلحت نیست.
پورنگ‌نیا، درباره اضافه‌شدن 2 شرط جدید اظهار کرد: قانونگذار میزان مهریه را از نظر کمی یا زیادی آن تعیین نکرده و به اراده طرفین واگذار کرده؛ اما باید به مقداری باشد که قابلیت تملک داشته باشد؛ بنابراین طرفین عقد نکاح می‌توانند به هر مقداری که مورد تراضی و توافق آنان باشد، اقدام به تعیین مهریه کنند.
وی ادامه داد: اما در قانون، پیش‌بینی شده که به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه بوده و می‌تواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. از طرف دیگر، پیش‌بینی شده که برای پرداخت تمام یا قسمتی از مهریه می‌توان مدتی تعیین کرد.
حال اگر مهریه‌ای برای زن تعیین نشده و روابط زناشویی واقع شد، زوجه می‌تواند از مهرالمثل استفاده کند که با توجه به وضع و حال زن از جهت میزان تحصیلات با زنان همتراز او تعیین می‌شود.
پورنگ‌نیا خاطرنشان کرد: اگرچه چنین شروطی صرفا به‌منظور پیشگیری از عواقب تعیین مهریه‌های سنگین پیش‌بینی شده است که در بسیاری از مواقع موجب زوال خانواده یا ایجاد پرونده‌های متعدد در دادگاه خانواده می‌شود، اما چنانچه این نیرو و انرژی صرف این می‌شد که علت تعیین مهریه‌های سنگین که خود معلول قوانینی است که امنیت زوجه را در خانواده متزلزل می‌کند، شاید نتایج بهتری حاصل می‌شد و دوام و بقای خانواده را موجب می‌شد.
به‌نظر می‌رسد، ارگان‌های مسئول و صاحب‌نظران به‌منظور کاهش افراد عاجز از پرداخت مهریه و کاستن از موارد سوءاستفاده زنان از مهریه به‌عنوان ابزار فشار، این طرح را پیشنهاد داده‌اند که پیش از این نیز در مواردی زمزمه‌هایی مبنی بر تعیین سقف مهریه، تصویب قانون بازداشت نکردن زوج برای وصول مهریه، صدور بخشنامه‌های حمایتی مردان، ارجاع پرونده‌های مطالبه مهریه به شوراهای حل اختلا‌ف، تسریع در رسیدگی به تقاضای اعسار زوج، اعطای مرخصی‌های مکرر به مرد‌های محبوس به خاطر ناتوانی در پرداخت مهریه و سرانجام صدور بخشنامه‌ای برای تبدیل مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه مطرح شده است.
هرچند عندالاستطاعه شدن مهریه منوط به پذیرش زوجه، توافق طرفین و درج آن به‌صورت شرط ضمن‌عقد است اما این وضعیت در تناقض و تنافی کامل با حق زوجه از زوج بابت وصول مهریه است؛ به‌طوری‌که زوجه‌ای که زوج را به مهریه موردنظر خود راضی می‌کند، ملزم به پذیرش این شرط در ضمن عقد نخواهد بود.
مهریه عندالمطالبه است نه عندالاستطاعه
افزودن شرط عندالاستطاعه بودن مهریه به عقدنامه خلاف قانون است. به گزارش ایلنا، فریده غیرت، وکیل دادگستری عندالاستطاعه شدن مهریه را خلاف قانون و غیرقابل‌قبول دانسته و تاکید می‌کند: ازدواج قراردادی است که زن و مرد منعقد میکنند به‌طوری که هنگام عقد، مرد قبول می‌کند مبلغی بابت مهریه زن تعیین شود و وظیفه مرد است که آن را پرداخت کند.
وی در این مورد تصریح می‌کند: هیچ شرطی در قوانین و احکام شرعی برای پرداخت مهریه وجود ندارد و عندالاستطاعه یک لغت ابداعی جدید است و در اساس با قانون و شرع مخالفت دارد.
این حقوقدان معتقد است که در قانون مدنی با صراحت عنوان شده است که به محض وقوع عقد، زن مالک مهر می‌شود و مرد مکلف است که مهریه زن را بپردازد. غیرت ادامه می‌دهد: مهریه عندالمطالبه است نه عندالاستطاعه، یعنی به محض اینکه زن مطالبه می‌کند مرد باید این مهریه را پرداخت کند، استطاعت نداشتن مرد دلیل کافی برای عدم‌پرداخت مهریه نیست و اضافه کردن چنین شرطی خلاف قانون است.
وی اذعان می‌کند: افزودن شرط عندالاستطاعه بودن مهریه خلاف است و شرط خلاف را وارد قانون کردن به هیچ عنوان درست نیست.
به گفته این حقوقدان هیچ کس حق ندارد این شرط را در عقدنامه اضافه کند، زیرا اضافه شدن شرط عندالاستطاعه محدودیتهایی را در حقوق زن ایجاد می‌کند.
غیرت همچنان که با قرار دادن مهریه‌های سنگین مخالف است، میگوید: باید علت اینکه زنان تمایل دارند مهریه‌های سنگین داشته باشند ریشه‌یابی شود.
وی ادامه می‌دهد: اگر به زنها تضمین داده می‌شد که از حقوق آنها دفاع خواهد شد، آنها مجبور نمیشدند برای اطمینان خاطر داشتن در زندگی و کسب حقوق برابر، از مهریه خود به‌عنوان یک اهرم فشار استفاده کنند