همشهری آنلاین _ رضا نیکنام : شهروندان تهرانی خاطرات فراوانی از این پارک قدیمی دارند. پارک شهر، در قلب تهران قرار دارد و در نتیجه دسترسی خوبی به همه نقاط پایتخت دارد.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
در کتاب طهران قدیم جعفر شهری آمده که بانی این پارک رضا خان بوده است و اما طرح‌ریزی و ساخت آن هفت سال قبل از بازگشایی شروع شده است. طبق نقشه‌های به جا مانده از تهران قدیم، عنوان نخستین پارک تهران به پارک امین‌الدوله تعلق دارد، که در حد فاصل خیابان ابن‌سینا و دروازه شمیران قرار داشته است. اما پارک امین‌الدوله به سبک اروپایی، در تهران امروزی دیگر جایی ندارد و به‌طور کلی از بین رفته است. به همین خاطر پارک‌شهر تهران را نخستین پارک اروپایی تهران و ایران معرفی می‌کنند.
طراح انگلیسی پارک که بود؟
مساحت پارک‌شهر تهران ۲۵ هکتار است و در محله «سنگ‌رج »یا «سنگلج» قرار دارد. گویا این محله قدیمی دارای سه قنات پر آب بوده که به همین دلیل به آن، نام‌های سنگ رج یا سنگلج را اطلاق کرده بودند. اما این محله بعد از مدتی رونق خود را از دست داده و خالی از سکنه شده است. به گفته نصرالله حدادی، تهران‌شناس، قرار بود در این زمین ساختمان بورس را احداث کنند که با اشغال ایران در سال ۱۳۲۰ و ورود متفقین به تهران و مشکلاتی که در کشور به وجود آوردند، میسر نشد.
چندین سال این زمین بدون استفاده و بایر ماند تا کم‌کم صدای اعتراض و شکایت مردم از ناامنی و بزهکاری‌هایی که در آن انجام می‌شد، بلند شد تا آنکه بالاخره در آن درختکاری کردند و نهال درختان در آفتاب تهران جان گرفتند و با آب زلال نهر سیراب شدند. به این‌ترتیب، مقدمات ساخت پارک‌شهر به وجود آمد. در تابستان سال ۱۳۲۹ شهرداری تصمیم گرفت در آن سه حلقه چاه حفر کند و داخلش را باغچه‌بندی کند و اطرافش را نرده بگذارد و دیوار بکشد تا پارک‌شهر به شکل امروزش در بیاید.
به هر حال از آن جایی که تهران پایتخت بوده و وجود یک محله ویران برای پایتخت یک کشور چهره خوشی ندارد. رضاخان دستور احداث یک پارک اروپایی را صادر می‌کند. مهندسان کاظمی و رحمانی مسئول طرح‌ریزی و نظارت بر احداث پارک‌شهر تهران بوده‌اند. سرانجام درهای پارک‌شهر ۲۵ اسفند ۱۳۲۹ آن به روی مردم گشوده شد تا سال‌های سال مامنی باشد که مردم در گریز از ازدحام شهر، دمی زیر سایه چنار و کهن‌دار و بید مجنونش بیاسایند. پارک‌شهر از نمونه‌های اولیه پارک‌سازی معاصر در محله سنگلج است. طراحی این پارک را به دکتر پولن انگلیسی، مشاور شهردار آن زمان نیز منسوب کرده‌اند. به هر حال پارک‌شهر بیشتر به قصد ایجاد فضایی شبه طبیعی در شهر و مکانی برای گردشگری و قدم زدن در محیط طبیعی ساخته شد.
متفاوت از باغ‌های ایرانی
پارک شهر، پارکی اروپایی است و با معماری باغ‌های ایرانی تفاوت دارد. به‌طور کلی پارک‌ها در شهرهای اروپایی، فضایی عمومی هستند. این مکان‌ها که در دوران قاجاریه و بعد از آنکه رفت‌وآمد اروپاییان به ایران و ایرانیان به اروپا افزایش یافت، وارد سیستم شهری ایران نیز شده است. در تاریخ ایران، شاهان برای ایجاد فضایی جهت گشت‌وگذار، باغ‌ها و کاخ‌هایی احداث می‌کردند که خصوصی بوده و مورد استفاده عموم قرار نداشته است. اما پارک‌ها فضاهایی عمومی هستند که با سبکی متفاوت اما با تشابهاتی نسبت به باغ‌های ایرانی حضور همگان را میسر می‌سازند. امروزه باغ‌های ایرانی که در شهرهای مختلف از جمله: یزد، شیراز، کرمان، تهران و بسیاری شهرهای دیگر به چشم می‌خورد؛ هرکدام با نام شاهزاده یا پادشاهی اختصاص دارد. اما پارک‌ها دارای نسبت و مالکیت این چنینی نیستند.
در رابطه با پارک‌شهر تهران و تفاوتی که می‌توان بین آن با سایر باغ‌های ایرانی قائل شد. در مقاله‌ای تحت عنوان: شناخت اصول طراحی باغ ایرانی در جهت استفاده در پارک‌های معاصر، نوشته میرزایی و حیدری (۱۳۹۵). مقایسه‌ای بین پارک‌های معاصر و باغ‌های ایرانی صورت گرفته است که در مؤلفه‌هایی شامل: جاذبه بویایی، جاذبه شنوایی، جاذبه بصری، خاطره‌انگیزی و احساس تعلق، علاقه و تقدیس طبیعت، حریم و محرمیت، فرهنگ بومی، باور دینی، آرام بخشی، تصویر قدرت، آسایش اقلیمی، گیاهان دارویی، توجه به بستر طراحی و علم روز در اجرا؛ باغ‌های ایرانی نسبت به پارک‌ها در چشم بازدیدکنندگان دارای ارزش و رتبه بالاتری هستند. اما پارک‌ها در مؤلفه‌هایی شامل: کاهش آلودگی هوا و صوتی، اجتماع‌پذیری و تعاملات، احترام به حیوانات، تفریح و برگزاری مراسم و زندگی و تفرج نسبت به باغ‌های ایرانی ارجحیت دارند.
بوستانی در محاصره دیدنی‌های تهران
در حوالی این پارک دیدنی‌های تهران کم نیستند. از جاهای دیدنی تهران نزدیک موزه سکه بانک سپه، موزه پست و تلگراف، سردر باغ ملی، موزه صنعتی تهران، موزه ملک، کاخ شهربانی، میدان مشق، موزه ملی ایران و خانه مقدم تهران را خواهید دید. در این حوالی هم موزه جواهرات ملی، موزه آبگینه، مدرسه دارالفنون، مسجد سپهسالار، عمارت مسعودیه، کاخ گلستان و ... نیز قرار دارند.
این پارک دارای ساختمان‌ها و امکانات فراوانی است. یکی از آنها موزه صلح تهران است که شامل ابزار وآلات استفاده شده در جنگ ایران و عراق مانند ماسک‌های حفاظت از گازهای شیمیایی و غیرهاست. اگرچه موضوع کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران و پیاهدهای آن در این موزه به‌صورت برجسته‌تری مورد توجه قرار گرفته است اما موضوعات دیگری همچون بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی در ژاپن، جنگ‌های جهانی اول و دوم، کاربرد سلاح‌های ممنوعه در جنگ‌ها و آثار و عوارض هرکدام در بخش‌های دیگر موزه به نمایش گذاشته شده است.
باغ پرندگان تهران نیز که در مرکز پارک‌شهر تهران واقع شده است در اسفند ماه سال ۸۸ در ۳ قطعه با مساحتی بالغ بر ۴۳۶۲مترمربع احداث شد که دارای ۸ قفس وسیع و ۲ محوطه باز است که گونه‌های مختلفی چون طوطی‌های برزیلی، کپک، بلدرچین، مرغ عشق، عروس هلندی، انواع کبوترهای غیرمتعارف زینتی، انواع طاووس، انواع واریته‌های قرقاول، انواع بوقلمون، مرغ‌های زینتی هلندی و مرغابی در معرض دید عموم شهروندان قرار گرفته است.