همشهری آنلاین - مریم ورشو: ناباروری علت‌های گوناگونی دارد، زوج‌هایی که با این مشکل مواجه هستند به مراکز درمانی برای یافتن راه حلی پزشکی مراجعه می‌کنند، اما در کنار درمان‌های پزشکی، آنها با مشکلاتی مانند افسردگی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با توجه به اینکه گاهی ناباروری یکی از عوامل اصلی طلاق هم است، توجه به این مساله مهم است. متاسفانه بسیاری از زوج‌ها به دلیل مسائل فرهنگی به مراکز مشاوره مراجعه نمی‌کنند. در حالی که آنها باید به دنبال راهکاری مناسب با کمک مشاوران و روانشناسان در کنار درمان‌های پزشکی باشند تا آرامش و بقای زندگی خود را حفظ کنند.
از طرفی فشارهای اجتماعی از سوی جامعه و آشنایان این دسته از زوج‌ها بر مشکلات روحی و عدم شادمانی آنها می‌افزاید که حل این معضل نیز نیاز به فرهنگ‌سازی بیشتر دارد. گفت‌وگوی ما را درباره راهکارهای پذیرش ناباروری در خانواده با «زینب ولیان» مشاور و روانشناس خانواده می‌خوانید.
این مشاور خانواده با اشاره به اینکه ناباروری ناتوانی یک زوج در بچه‌دارشدن است، گفت: ناباروری رو به افزایش است و به همان میزان نیز راه‌های درمان بیشتر شده است. البته لازم به ذکر است که با افزایش ناباروری، بیماری‌های روحی و روانی ناشی از آن نیز در زوج‌ها بیشتر شده است.
«زینب ولیان» با بیان اینکه ناباروری علت‌های مختلفی دارد، گفت: ناباروری فقط به دلیل اختلالات ژنتیکی ایجاد نمی‌شود و به عوامل دیگری نیز بستگی دارد. بیشتر بیمارانی که به ما مراجعه می‌کنند راه‌های درمان پزشکی را جداگانه و به طور موازی راه‌های درمان مشکلات روحی و روانی را با مراجعه به مراکز مشاوره و روانشناسی طی می‌کنند. استرس یکی از این عوامل و دلیل مراجعه زوج‌ها به مراکز مشاوره است. استرس سبب می‌شود باروری به تعویق بیفتد.
وی ادامه داد: ما برای زوج‌هایی که مشکل استرس را دارند از روش‌های کاهش استرس استفاده می‌کنیم. یکی از این روش‌ها ورزش کردن است. ورزش‌هایی مانند یوگا به این دسته از افراد کمک می‌کند. توصیه می‌کنیم که این افراد در باشگاه‌های ورزشی بیشتر شرکت کنند، زیرا تحرک بدنی باعث کاهش استرس می‌شود. از دیگر روش‌های کاهش استرس شرکت در جلسات گروهی مشاوره است. ما افرادی را که به دلایل مشابه دارای استرس هستند در جلسه‌ای مشترک دور هم جمع می‌کنیم تا درباره مشکلات مشابه خود با یکدیگر گفت‌وگو کنند. این کار باعث می‌شود شخصی که دارای استرس است بداند این مشکل فقط مربوط به او نمی‌شود و دیگران نیز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. این دیدگاه سبب حل مشکل استرس بسیاری از افراد می‌شود؛ به طوری که تخمک‌گذاری آنها که به دلیل داشتن استرس به صورت نامنظم انجام می‌شد، دوباره به روال عادی خود برمی‌گردد.
این مشاور خانواده به روش‌های زوج درمانی اشاره و اظهار کرد: یکی دیگر از روش‌ها زوج درمانی است. ما به زوج‌ها توصیه می‌کنیم برای درمان با همسرشان به مراکز مشاوره مراجعه کنند تا روند بهبود مشکلات روحی آنها درباره ناباروری زودتر میسر شود. آنها باید بیاموزند که احساسات خود را به یکدیگر بگویند تا بتوانند این مشکل را با کمک هم حل کنند.
فشارهای اجتماعی و قضاوت اطرافیان
ولیان فشارهای اجتماعی را از دیگر مشکلات زوج‌ها دانست و افزود: مساله‌ای که بیشتر شاهد آن هستیم طرح سوالاتی مانند «خبری نیست؟»، «چند نفره نشدین؟»، «هنوز مامان نشدی؟»، «هنوز بابا نشدی؟» و... است. متاسفانه این سوالات را بیشتر بستگان درجه اول می‌پرسند. این فشارهای اجتماعی و قضاوت دیگران برای برخی از زوج‌ها بسیار گران تمام می‌شود. همچنین برخی از زوج‌ها و به خصوص زنان، زمانی که به مساله ناباروری خود پی می‌برند به همسر خود مظنون می‌شوند و گمان می‌کنند که به او خیانت می‌کند. اگر خیانت وجود خارجی هم نداشته باشد، زوجی که مشکل ناباروری را دارد در این باره احساس خطر می‌کند.
وی ادامه داد: ما به این دسته از زوج‌ها توصیه می‌کنیم که با بستگان و آشنایانی که مدام درباره بچه‌دارشدن آنها می‌پرسند شفاف برخورد کنند و با صراحت پاسخ دهند. آنها می‌توانند در پاسخ به آشنایان با جمله‌هایی مانند «این مساله‌ای شخصی است»، «هروقت بخواهیم خودمان تصمیم می‌گیریم» و... پاسخ دهند و یا با لبخندی معنادار آنها را از سوال پرسیدن بیشتر منع کنند. زوج‌ها باید بیاموزند که قضاوت دیگران منشا قضاوت خودشان نشود، زیرا کنترل افکار دیگران دست ما نیست در حالی که افکار خودمان را می‌توانیم کنترل کنیم.
این روانشناس وسواس را از مشکلات دیگر عنوان کرد و گفت: برخی از افراد مشکل باروری ندارند، اما همین که بعد از ازدواج تا باردارشدن آنها زمانی طولانی می‌گذرد دچار وسواس می‌شوند. ما برای این دسته از افراد نیز درمان‌هایی برای اصلاح تفکر و شناخت آنها در نظر می‌گیریم.
نگرش زوجین به لقاح مصنوعی
ولیان با اشاره به اینکه یکی از درمان‌های پزشکی برای حل ناباروری لقاح مصنوعی است، گفت: لقاح مصنوعی خارج از رحم انجام ودر شرایط آزمایشگاهی با اسپرم بارور می‌شود. مشکل اینجاست که یکی از زوج‌ها این نوع درمان را نمی‌پذیرد. در این شرایط ما زوج‌ها را نزد متخصص زنان و زایمان می‌فرستیم تا کاملا در این باره توجیه شوند و با داشتن اطلاعات دقیق درباره این راه حل درمانی تصمیم بگیرند.
این روانشناس افزود: البته ریشه نپذیرفتن این مساله بیشتر دلایل عقیدتی است که ما در این مورد هم آنها را به مراجع ارجاع می‌دهیم تا بیشتر در مورد تصمیمشان مطمئن شوند. بخشی از این عدم پذیرش هم ریشه روانی دارد؛ برخی از زوج‌ها که این نوع درمان را می‌پذیرند و باروری بر پایه همین درمان صورت می‌گیرد سال‌ها با ذهنیت «این بچه من نیست، چون از اسپرم من استفاده نشده» زندگی می‌کنند. برخی هم برای اینکه با فشارهای اجتماعی مواجه نشوند برای استفاده از این روش به خارج از کشور می‌روند. در کل ما برای حل این مشکلات نیز از روش‌های تغییر نگرش استفاده می‌کنیم.
وی به مساله فرزندخواندگی اشاره و اظهار کرد: برخی از زوج‌ها فرزندخوانده قبول می‌کنند. فرزندخواندگی هم شرایط خاص خود را دارد. مثلا اگر سن زوجی بالاتر از ۵۰ سال باشد یا درآمد مالی خوبی نداشته باشند، شرایط آنها برای قبول فرزند مناسب نیست. قانونگذار نیز با توجه به این مسائل و عوامل دیگر شرایطی را برای فرزندخواندگی قرار داده است که همگی مورد احترام هستند، زیرا اگر قرار است برای بچه‌هایی که والدین ندارند، والدینی انتخاب کنیم باید شرایط انتخاب درست باشد و زوج‌ها دارای سلامت شخصیتی و سلامت روانی باشند.
مقاومت مردان برای قبول ناباروری
ولیان به مردان ناباروری اشاره کرد که حاضر نیستند این مشکل را از جانب خود بپذیرند و گفت: گاهی درمان‌ها نشان می‌دهد که زنان برای بارداری مشکلی ندارند، اما مردان حاضر نیستند به مراکز درمانی مراجعه کنند تا ریشه این مشکل را در خود بیابند. این مساله دلایل مختلفی دارد. برخی از مردان این حق انتخاب را به خود می‌دهند تا همسردوم هم اختیار کنند فقط به این دلیل که ریشه مشکل را در خود نمی‌بینند. برخی از مردان هم باروری را مساوی مردانگی و ناباروری را نشانه از دست دادن غرور و مردانگی خود می‌دانند، البته این موضوع به فضاها و دیدگاه‌های سنتی برمی‌گردد.
طعنه و کنایه ممنوع!
این روانشناس با اشاره به اینکه همسران نباید در قبال مردان نابارور از روش‌های چانه‌زنی استفاده کنند، افزود: باید درنظر داشت که گاهی نمی‌شود در قبال این دسته از مردان کاری انجام داد، زیرا دافعه آنها در پذیرش مشکلشان بسیار بالاست. ما به خانم‌ها در این گونه موارد توصیه می‌کنیم که مهارت‌های ارتباطی صحیح را بیاموزند و از طعنه و کنایه استفاده نکنند. بهتر است پیشداوری و نصیحت را کنار بگذارند و نکات مثبت را تقویت کنند تا این دسته از مردان به مرور زمان مجاب شوند که این مشکل را حل کنند. زن هرگز نباید ازجمله «این مشکل از توست» استفاده کند، بلکه باید بگوید «این مشکل مشترک ماست».
وی در پایان گفت: ناباروری و نداشتن فرزند در برخی از خانواده‌ها سبب عدم رضایت در زندگی می‌شود. آنها گاهی به دلیل نداشتن فرزند احساس عدم کفایت می‌کنند که این احساس ناامیدی را به دنبال دارد. گاهی این موضوع سبب یکنواختی در زندگیشان نیز می‌شود. آنها وقتی خود را با هم‌سن و سالانشان که دارای چند فرزند هستند مقایسه می‌کنند، دچار ناراحتی می‌شوند و این ناراحتی سبب می‌شود که دایره ارتباطی آنها با اطرافیانشان محدود شود و دچار انزوا شوند. کسانی که از نظر پزشکی دیگر راهی برای درمان ندارند باید بیاموزند که در مشارکت‌های اجتماعی بیشتر شرکت کنند و احساس مفید بودن را با شاغل شدن و یا هر شیوه دیگری که می‌شناسند تقویت کنند.