همشهری آنلاین - زهرا بلندی: هنوز هم عاشقان و دلباختگان خاندان عصمت و طهارت(ع) همزمان با تحویل سال، به رسم سال‌های دور خودشان را به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) می‌رسانند تا دعای تحویل سال را همنوا با یکدیگر در اینجا زمزمه می‌کنند. آیینی که از قدیم به شکلی خاص برگزار می‌شد و «سید محسن ماجدی» ری‌پژوه طی تحقیق و بررسی اطلاعات خوبی درباره‌اش کسب کرده است.
قصه‌های تهران را در اینجا دنبال کنید
او با استناد به روایاتی که مرحوم شیخ «رضا مؤذنی»، مسئول کتابخانه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) و معمرینی که در مجاورت حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به دنیا آمده و زندگی کرده‌اند، درباره شیوه به جا آوردن این آیین در گذشته، می‌گوید: «از گذشته‌های دور در ایام نوروز حضور پر شور مردم در اماکن متبرکه مانند حرم حضرت عبدالعظیم(ع) معمول بوده به طوری که برای مثال در اسناد تاریخی ذکر شده شاهرخ تیموری در آخرین روزهای عمرش در تحویل سال نو برای زیارت در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) حضور پیدا کرده است. طبق همین رسم کهن هنگام تحویل سال در آستان حضرت عبدالعظیم(ع) مراسمی خاص برگزار می‌شد، برای مثال اگر ساعت تحویل سال ساعت ۱۰شب بود مردم از تهران و دیگر شهرها و روستاهای اطراف آن از بعدازظهر روانه حرم می‌شدند و تا لحظه تحویل سال در آنجا می‌ماندند. آنها در نزدیکی ضریح و رواق‌های مجاور مستقر می‌شدند و شروع به خواندن قرآن و ادعیه می‌کردند. در زمان بسیار محدودی حرم، صحن و بازار حرم مملو از جمعیت می‌شد. از ظهر آن روز ۲مداح و ذاکر خوش‌صدا بالای گلدسته‌ها می‌رفتند و نغمه‌خوانی و ذکر ادعیه می‌کردند. در زمان تحویل سال دعای یا مقلب‌القلوب و الابصار را بلند می‌خواندند تا خبر تحویل سال به گوش مردم اطراف حرم هم برسد. یکی از اتفاقات جالبی که موقع تحویل سال در حرم می‌افتاد این بود که به یکباره کل چراغ‌ها خاموش و سپس روشن می‌شدند و این خودش به نوعی نشانه‌ای برای نو شدن سال بود.»
آیین تحویل سال قبل از ورود سیستم صوتی به حرم عبدالعظیم(ع)
آنطور که ماجدی درباره دیگر جزئیات این مراسم می‌گوید: «مردم بعد از تحویل سال و گفتن و تکبیر به هم نقل و شکلات و تنقلات تعارف می‌کردند و ضمن پاشیدن گلاب به سر و روی یکدیگر، صلوات می‌فرستادند و فرارسیدن سال نو را به هم تبریک می‌گفتند. در این میان به بعضی از کودکان هم توسط خانواده‌هایشان هدایایی داده می‌شد. ماشین دودی‌هایی که در مسیر تهران و ری حرکت می‌کردند نقش پررنگی را برای انتقال مردم از تهران به شهرری در زمان تحویل سال ایفا می‌کرد و مردم برای برگشتشان به خانه هم از این ماشین‌ها استفاده می‌کردند و حتی هماهنگی‌های لازم هم به عمل می‌آمد که اگر در ساعات پاسی از شب تحویل سال انجام می‌شد ماشین‌ها آماده مراجعت مردم به منازلشان باشند.»
وی ادامه می‌دهد: «قبل از سال۱۳۲۷ و ورود سیستم صوتی به حرم بچه‌های کم سن و سال را به دلیل اینکه استحکام بنا حفظ شود از کودکان می‌خواستند تا هریک در یک سو از محله‌های شمال، جنوب، شرق، بازار، نفرآباد، سرتخت، هاشم‌آباد و... بایستند و یک‌صدا و هماهنگ تکبیر بگویند و تحویل سال را اعلام کنند یا صلوات‌های خاصه را ختم کنند. در اعیادی حتی مانند عید فطر، عید قربان و... هم این کار انجام می‌شد. البته حرم دارای یک مؤذن اصلی به نام مؤذن‌باشی بود که ختم همه مراسم‌ها مثل اعلام تحویل سال، اعلام شروع و پایان ماه مبارک رمضان، را به عهده داشت که بعد از ذاکرین و مداحان و بعد از اینکه کودکان و نوجوانان وظیفه‌شان را در نقاره‌خانه انجام می‌دادند و تکبیر و صلوات می‌گفتند برای رسمیت دادن به این اقدام به عنوان نفر آخر ذکر و صلوات را ختم می‌کرد. ولی با ورود سیستم صوتی این وظیفه به عهده افراد محدودتری قرار می‌گیرد و دیگر بالا رفتن از گلدسته کنار گذاشته شد.»
همزمانی تحویل سال با ماه مبارک رمضان
این ری‌پژوه همزمانی عید سال۱۴۰۲ با ماه مبارک رمضان را بهانه می‌کند تا درباره سوابق برگزاری مراسم در سال‌های این‌چنینی توضیح بدهد: «اگر براساس سال قمری تحویل سال در محرم، شعبان، صفر با رمضان قرار می‌گرفت به فراخور آن ایام نیز اشعاری خوانده می‌شد. برای مثال اگر تحویل سال در ماه مبارک رمضان بود مردم قبل از غروب آفتاب در صحن اصلی(عتیق)، صحن باغچه طوطی و صحن ناصری اجتماع می‌کردند تا بتوانند هلال ماه را ببینند و همچنین اگر ماه مبارک رمضان مانند امسال با نوروز تلاقی می‌کرد برنامه‌های ویژه‌ای مثل مناجات خوانی، چراغ گردانی و قرائت قرآن در حرم برگزار می‌شد و حتی شعر معروف «یارب به کریمی کریمانم بخش، برآب دو دیده یتیمانم بخش، صدبار به لطف کرمت بخشیدی، این‌بار به سلطان خراسانت بخش» را در اول مناجاتشان می‌خواندند و از خداوند طلب استغفار می‌کردند. مراسم یک تا ۲ساعت پس از افطار مردم در حرم جمع می‌شدند و خیلی از دید و بازدیدهایشان را به جای رفتن به خانه یکدیگر در همین‌جا به جا می‌آوردند.»