همشهری آنلاین- رضا نیکنام: اگرچه واژه کوچه در معنا یک تعریف بیشتر ندارد و گذری است که شهروندان از آن عبور می‌کنند، اما زمانی که در کوچه‌ها راه بروید و فضای متفاوت آن را در نظر بگیرد، می‌بینید که «کوچه» می‌تواند معنای دیگری هم داشته باشد. در بین محله‌های ۸گانه منطقه امامزاده عبدالله(ع) و شهید دستغیب دارای بالاترین آمار کوچه‌های باریک و به قول معروف کوچه‌های آشتی کنان است. از مجموع ۲۹۶ کوچه در منطقه ما، تعداد ۲۰۶ کوچه دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد است که در زندگی ساکنان و نحوه خدمات‌رسانی مسئولان شهر و ارگان‌های خدماتی تأثیر گذاشته‌اند. به گفته «رحیمی» سرپرست شهرسازی و معماری شهرداری منطقه ۹، عرض ۳۵درصد از این گذرها و کوچه‌های باریک بین یک تا ۳متر است که در زمینه معماری و شهرسازی جای تأمل و فکر دارد. کوچه‌های شهید عطایی، فردوسی، سی‌ام تیر، شریعتی و زربان اصل از کوچه‌های باریک و بلند در محله دستغیب شرقی است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
به قول «نصرت‌کریمیان» که از ساکنان این محله است طول این معابر آنقدر بلند و طولانی است که یک نفر برای اینکه مسیر ابتدا تا انتهای کوچه را طی کند باید ۱۰ تا ۱۲ دقیقه پیاده‌روی کند. این شهروند عنوان می‌کند که ساکنان این نوع کوچه‌ها به جز مشکل دریافت خدمات شهری مناسب از جمله رفت و روب و انتقال زباله‌های خانگی در حوادث غیرمترقبه از جمله آتش‌سوزی و... بسیار آسیب پذیرند. ساکنان کوچه شهید عطایی به یاد دارند که تابستان سال گذشته خانه یکی از شهروندان طعمه حریق شد و اسباب و اثاثیه آنها به‌طور کامل در آتش سوخت. البته به گفته اهالی نیروهای امدادی آتش‌نشانی ظرف مدت ۵ دقیقه خودشان را به محل رساندند، اما به دلیل عرض کم کوچه و قرار گرفتن خانه در وسط کوچه بلند نتوانستند به موقع لوله و شیلنگ آبرسانی و اطفای حریق را به محل برسانند و از زیاد شدن آتش جلوگیری کنند. بد نیست بدانید که از محدوده خیابان طوس، هاشمی به خیابان شهید دستغیب تعداد این کوچه‌های باریک و بلند زیادتر می‌شود.
حکایت کوچه های عریض
عمده‌ترین کوچه‌های عریض منطقه در محله سرآسیاب مهرآباد و صنعتی فتح دیده می‌شود. علت وجود این نوع معابر در بخش جنوبی منطقه بی‌دلیل نیست و به قدمت و نوسازی محله مربوط می‌شود. در خیابان‌های طالقانی، واشقانی فراهانی و یخچال که از مهم‌ترین خیابان‌های ناحیه ۲ در محله سرآسیاب مهرآباد به شمار می‌آیند کوچه‌ها با عرض ۸ تا ۱۲متر دیده می‌شوند که عبور و مرور شهروندان و حتی رانندگان را راحت کرده است. هر چند در این نوع کوچه‌ها انواع خدمات شهری به‌طور مناسب انجام می‌شود و اهالی دغدغه‌ای از این بابت ندارند، اما به هر حال تعدادی از ساکنان کوچه‌های عریض نیز با مشکلاتی روبه رومی شوند که شهروندان ساکن در کوچه‌های باریک تصور آن را نمی‌کنند. «سعید زمانی» در این زمینه به تردد خودروها با سرعت بالا اشاره می‌کند که هر لحظه امکان دارد با رهگذران و عابران پیاده تصادف کنند و جان آنها را به خطر اندازند. نمونه‌اش کوچه‌های شهید میر قادری، رازقانی و شامبولی است.
تأثیرگذاری کوچه‌های منطقه در دسترسی محلی
شهروندانی که در کوچه‌های باریک و بلند یا کوچه‌های بن‌بست زندگی می‌کنند، می‌دانند که از لحاظ دسترسی محلی به نقاط مختلف منطقه از کمترین امکانات شهری برخوردارند. به فرض شهروندانی که در خیابان دستغیب سکونت دارد برای اینکه خودشان را به بازار روز پادگان جی برسانند باید از لابه‌لای چند کوچه و پسکوچه باریک پیچ‌درپیچ عبور کنند. به گفته «فاطمه جهانی» از ساکنان کوچه شهید فارسیانی، شهروندان ساکن در این محدوده برای رفتن به این بازارچه محلی باید حداقل ۲۵ دقیقه پیاده‌روی کنند، چرا که خیابان یک طرفه است و امکان سوار شدن تاکسی وجود ندارد و تنها راه عاقلانه پیاده‌روی در کوچه‌ها در مسیر شمال به جنوب است که مشکلات خاص خود را دارد. مثلاً بانوان و سالمندان نمی‌توانند سنگینی وسایل خریداری شده را تحمل کنند و در طول مسیر بارها توقف می‌کنند.
طولاتی‌ترین کوچه‌های شهر
طول برخی از کوچه‌های منطقه ما آنقدر زیاد است که این مسئله باعث شده تا مسئولان نامگذاری معابر در ۲ طرف کوچه نامگذاری متفاوتی داشته باشند. به فرض یک سمت تابلوی کوچه شهید خداکرم و در سمت دیگر کوچه نورایی نصب شده است. نمونه‌های دیگر آن را می‌توانید در محله شهید دستغیب ببینید. مثلاً بیشتر کوچه‌هایی که در سمت راست خیابان هاشمی واقع شده‌اند بایک مسیر طولانی و پیچ در پیچ به خیابان شهید دستغیب متصل می‌شوند. باقر صادقی به همراه خانواده‌اش در کوچه شهید نورایی زندگی می‌کند. او در طول این سال‌ها در نقاط مختلف شهر سکونت داشته و ویژگی بافت مسکونی و شهری اغلب مناطق را می‌داند. به عقیده این شهروند کوچه‌های بلند منطقه ما در جای دیگری نمونه مشابه ندارد و می‌تواند نام آنها را در کتاب‌ترین‌ها ثبت کرد. یکی دیگر از ویژگی‌های کوچه‌های بلند منطقه ما جوی سرپوشیده از نوع آهنی است .
کوچه باغ‌های منطقه در گذر زمان
در گذشته‌های دور که هنوز جمعیت منطقه ما آنقدر زیاد نشده بود که عنوان شهر به خود بگیرد، کوچه باغ‌های سرسبز و پردرخت در محدوده قلعه مهرآباد، استاد معین و... و. وجود داشتند. کوچه‌هایی که آنها را به فضای سبز زیبا و درختان میوه‌اش می‌شناختند. اما حالا این کوچه باغ‌ها در گذر زمان یا از بین رفته‌اند و تبدیل به بوستان و تفرجگاه محلی شده است. نمونه‌اش کوچه باغ «دلگشا» مربوط به مرحوم نظام مافی است که بعدها در و دیوار خشت و گلی آن فرو ریخت و به بوستان شمشیری تبدیل شده است. فکرش را کنید که در روزگار قدیم یعنی ۶۰ تا ۷۰ سال قبل چه افراد و بزرگانی در این کوچه باغ عبور و مرور می‌کردند. نمونه دیگر این کوچه باغ‌ها، بوستان معلم در خیابان هاشمی است که در روزگار قدیم به کوچه باغ سرهنگ شهرت داشته و آن زمان به محلی برای برگزاری مراسم شادی و جشن تبدیل شده بود. این کوچه باغ که عنوان بوستان معلم را برگزیده است، اکنون میزبان تعداد زیادی از شهروندان است.
کوچه قناری
این کوچه درخیابان طوس واقع شده و جزو کوچک‌ترین کوچه‌های منطقه است. عرض آن به یک‌متر می‌رسد و یک نفر آدم با احتیاط می‌تواند از آن عبور کند. علت نامگذاری کوچه به نام قناری هم به مهارت یکی از ساکنان قدیمی کوچه مربوط می‌شود. گویا این شهروند صدای قناری را به خوبی تقلید می‌کرده و به همین دلیل نام این کوچه را خودش قناری گذاشته است.
کوچه‌های بن‌بست دغدغه مردم و مسئولان
کوچه‌هایی در منطقه ما وجود دارد که هر چند به ظاهر بن‌بست نیستند، اما به دلیل عدم خدمات‌رسانی مناسب به شهروندان در زمره معابر بن‌بست خدماتی قرار می‌گیرد. نمونه‌اش در محله امامزاده عبدالله(ع) و شمشیری بسیار است. مثلاً کوچه‌های شهید ذاکری، باقری و مظاهری که در هر کدام از آنها بیش از ۱۵۰ خانوار زندگی می‌کنند. علی فرهادی از شهروندان ساکن درمحله امامزاده عبدالله(ع) است که درباره مصائب ساکنان در کوچه‌های بن‌بست خدماتی می‌گوید: «شهروندانی که در این کوچه‌ها زندگی می‌کنند آنقدر زیادند که نصب یک سطل زباله مکانیزه جوابگو نیست. این مسئله باعث شده تا هر زمان به ابتدای کوچه برویم تا زباله‌هایمان را داخل سطل زباله مکانیزه بگذاریم، با انبوهی از زباله‌های سرگردان برخورد می‌کنیم که دور و بر سطل زباله ریخته شده‌اند، چون اصلاً جایی در داخل مخزن زباله باقی نمانده است. » وی ادامه می‌دهد: «از طرف دیگر برخی از شهروندان سالمند و وسالخورده که نمی‌توانند زباله‌های خود را با طی کردن مسیر طولانی به مخزن سطل زباله سر کوچه انتقال دهند، آن را کنار خانه و یا جوی وسط کوچه رها می‌کنند که باعث آلودگی محیط و آزردگی همسایه‌ها می‌شود. »
نامگذاری کوچه‌ها چگونه انجام می‌شود؟
شهروندان هنگام عبور و مروردر کوچه و پسکوچه‌های منطقه گاهی متوجه تغییر نام آنها می‌شوند و این سؤال برایشان پیش می‌آید که چگونه این کار انجام شده است؟ نامگذاری معبر چند مرحله کارشناسی دارد. مرحله اول باید شهروندان درخواست خود را به‌صورت کتبی به اداره روابط‌عمومی شهرداری منطقه برسانند تا این درخواست در شورای نامگذاری مطرح شود. در مرحله بعدی کارشناسان مربوطه ضمن بررسی درخواست شهروندان آن را در شورای محله شهر مطرح می‌کنند که در صورت تأیید نهایی منجر به نامگذاری کوچه‌ها می‌شود. کوچه شهید شامبولی در محله سرآسیاب مهرآباد جزو کارهایی است که به تازگی انجام شده است.
تناقض زندگی در خانه‌های نوساز و کوچه‌های فرسوده
معمولاً شهروندانی که در آپارتمان‌های نوساز زندگی می‌کنند، دریافت پارکینگ خودرو را ازهر موضوع دیگری مهم‌تر می‌دانند و حتی حاضرند برای تصاحب یک پارکینگ شخصی میزان بیشتری پول بپردازند. اما گاهی وقت‌ها شهروندان از این بابت دچار ضرر می‌شوند، چرا که نمی‌توانند از امکانات آپارتمان خود استفاده کنند. به گفته «شیخ علی علی یاری» یکی از ساکنان کوچه شعبانی‌نژاد در محله مهرآباد جنوبی در کوچه‌هایی که علاوه بر عرض کم، بافت فرسوده‌ای دارند و تنها چند آپارتمان نوساز ساخته شده، تعدادی از شهروندان نمی‌توانند خودروی خود را در پارکینگ شخصیشان پارک کنند. چون عرض معبر آنقدر کوچک است که یک خودرو به زحمت می‌تواند از آن عبور کند و وقتی یکی از همسایه‌ها ناخواسته خودرویش را در مسیربگذارد و توقف کند، بهترین راه برای دور شدن از حواشی وجنجال‌های آن پیدا کردن جای پارک در نقطه‌ای دورتر است. علی یاری عقیده دارد که ساکنان بافت فرسوده با تخریب و نوسازی خانه‌هایشان به رفاه اجتماعی کمک می‌کنند. در چنین وضعیتی مسئولان؛ کاری از دستشان بر نمی‌آید و مشارکت مردم است که می‌تواند باعث پیشرفت محله شود. وی امیدوار است که در آینده‌ای نه چندان دور موضوعی به نام کوچه‌های فرسوده در شهر باقی نماند. کارشناسان حوزه شهرسازی منطقه نیز بر مطلب عنوان شده از سوی شهروندان صحه می‌گذارند. بنابراین رابطه نزدیکی بین کوچه‌های عریض و بافت مسکونی نوساز و کوچه‌های باریک و بافت مسکونی فرسوده وجود دارد.
________________________________________________________
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۹ به تاریخ ۱۳۹۳/۰۶/۲۲*