همشهری آنلاین- زهرا سرویان : با کاوش‌های انجام شده در تپه سیلک کاشان، آثار کانال‌های آبرسانی با قدمت ۶هزارساله به‌دست آمده است. این سند نشان می‌دهد که آبیاری از زمان بسیار قدیم حتی قبل از آمدن آریایی‌ها به ایران مورد علاقه ساکنان این سرزمین بوده است. در واقع تاریخچه آبرسانی در ایران حداقل به ۶هزارسال پیش می‌رسد. از آن زمان تا امروز برای نگهداری و مهار آب دست به اقدامات و ابتکارات ارزنده‌ای زده‌اند که آثار مادی بسیاری به یادگار مانده است. عمده‌ترین این آثار در حوزه آب شامل، حفر چاه و قنات، در زمینه مهار آب ساخت سد و پل- بند، در زمینه آبرسانی حفر کانال و رودخانه مصنوعی در زمینه استفاده از نیروی نهفته در آب ساخت آسیاب است. در این بخش به بعضی از آثار به نمایش در آمده در موزه آب کاخ سعد آباد نگاهی داریم.
۴نمایشگاه در یک موزه
موزه آب کاخ سعدآباد در فضایی تقریبا به مساحت ۲۶۷۰مترمربع در مجموعه کاخ سعدآباد راه‌اندازی شده است. این موزه دارای ۳بخش ساختمان اصلی، ساختمان جنبی و فضای باز است که ۴گالری نمایشگاهی در دل این فضا جا گرفته است. نمایش ماکت سدهایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شده همچنین نمایش فیلم با موضوع آب و مدل‌های هیدرولیکی از بخش‌های جذاب و دیدنی موزه آب است.
میراب و فنجانی که ساعت را نشان می‌داد
یکی از ماکت‌های جالب به نمایش در آمده در موزه آب ماکت فنجان و میراب است. این ماکت بر گرفته از ماجرای تقسیم آب در زمین‌های کشاورزی از سوی میراب است. کشاورزی پیشه بسیاری از مردم در گذشته بود. مردم از طریق رودخانه‌ها یا قنات‌ها آب مورد نیاز زمین‌های کشاورزی را فراهم می‌کردند. برای تقسیم مساوی این آب میان همه کشاورزان مردم اغلب یک نفر را به‌عنوان میراب مسئول تقسیم آب می‌کردند. میراب‌ها برای انجام این کار از یک ساعت آبی قدیمی به‌عنوان پنگان که همان فنجان بود استفاده می‌کردند. برای این کار میراب فنجان را روی تشت آب قرار می‌داد و صبرمی کرد تا آرام آرام ظرف مورد نظر پر و در آب غرق شود. هر غرق شدن فنجان در داخل آب نشان از گذر زمان می‌داد و میراب به‌عنوان سهم آب یک سنگ کنار می‌گذاشت.
کوزه دولایه‌ای که بادگیر داشت
در روزگاری که خبری از تکنولوژی و لوله‌کشی آب در خانه‌ها نبود مردم برای رفع آب مورد نیازشان راه پر مشقتی را طی می‌کردند. برای مثال در گذشته برای خنک ماندن آب آن را داخل کوزه‌های سفالین دولایه نگهداری می‌کردند. این کوزه دولایه معروف که نمونه آن در موزه به نمایش در آمده است در تابستان‌های گرم سوزان آب را تا ساعت‌ها خنک نگه می‌داشت. کوزه دولایه یا دوجداره، بادگیر داشت. آب از قسمت قیفی شکل وارد می‌شد و سوراخ‌های‌ریز بالای کوزه کار بادگیر را انجام می‌داد و با چرخش هوا آب خنک می‌ماند. همچنین از اسراف و هدر رفت آب جلوگیری می‌کرد.
کتیبه دعای داریوش در تخت‌جمشید
کتیبه دعای داریوش در تخت‌جمشید یکی از قدیمی‌ترین کتیبه‌های به یادگار مانده از ایران باستان است. ابعاد این قطعه سنگ که کتیبه روی آن نوشته شده، تقریبا ۲در۷متر است. این قطعه سنگ به ۳بخش تقسیم شده که از سمت چپ به زبان‌های فارسی باستان، ایلامی ،هخامنشی و بابلی هخامنشی نوشته شده است.بخش پایانی کتیبه هم دربردارنده دعای داریوش است که اهورامزدا این سرزمین را از خشکسالی، دروغ و دشمن حفظ کند.
از ظروف سفالی تا وسایل تراز سنجی
آب نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن انسانی و تأثیر سبک زندگی مردم داشت. نمایش تاریخ آب شامل فرهنگ و مردم‌شناسی، تکنیک و فن، اهمیت آب و استفاده بهینه از آن در زمینه آبیاری، ظروف سفالی، ظروف لعابی و فلزی مرتبط با آب، وسایل سنتی آب از قبیل وسایل حفر قنات، چاه، گونیای چوبی، قرقره، کوزه سفالی، مشربه، روغن دان، خمره، زاویه‌سنج، وسایل اندازه‌گیری آب شامل چارچوب رقم، پیمانه‌های آبی، ساعت آبی، وسایل شیب‌سنجی قنات مانند تراز چوبی، تراز شیشه‌ای و... از مهم‌ترین ابزار نمایشی در موزه آب است که مردم قدیم در امور روزمره‌شان از آن استفاده می‌کردند.
نمایش اسناد مکتوب و گاری آب شاهی
بدون شک وجود اسناد مکتوب قدیمی کمک زیادی به توسعه و پیشرفت دانش و صنعت می‌کند. به همین بهانه نمایش ماکت‌هایی از آثار و ابنیه قدیم و شاخص مرتبط با آب مانند سد قوسی کریت طبس و کمایستان خراسان، نمایش اسناد مربوط به آب از قبیل حقابه‌ها، دفترهای محاسبات میراب‌ها، وقف نامه‌ها، لوح محاسبه قنات، نمایش ماکت سدهای ساخته شده و در دست احداث، معرفی و نمایش فن آبیاری و انتقال و توزیع آب و دفع فاضلاب در دوره قدیم و جدید، نمایش گاری آب شاهی و میراب‌ها در گذشته و انتقال و توزیع آب شهری تهران امروز در این موزه منبع خوبی برای پژوهشگران و استادان حوزه صنعت آب است.