همشهری آنلاین- علی جواهری: نخستین اطلاعات درباره قلهک مربوط به دوره قاجار و ارتباط با کشورهای خارجی است. در آن زمان شمال تهران به‌ویژه منطقه شمیران را بیشتر از نقاط دیگر شهر دگرگون کرد. بسیاری از نمایندگان خارجی، این منطقه از شمال شهر را برای سفارتخانه‌های ییلاقی خود در نظر گرفتند. روس‌ها زرگنده را برای اسکان در ایام گرم سال برگزیدند و انگلیسی‌ها در قلهک سفارت ییلاقی ساختند. به همین دلیل اسبدوانی اتباع خارجی یکی از کارهای رایج در قلهک بود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
در سال ۱۲۵۱ قمری (۱۲۱۴) شمسی که سرجان کمپبل وزیر مختار انگلیس در ایران بود، محمد شاه ملکی را در قلهک به دولت انگلستان اجاره داد که بخشی از تیول شاهی بود. سفارت انگلیس ییلاق خود را در آن ملک بنا کرد. پس از چندی، شاه از درآمد اجاره آن صرف‌نظر کرد و این محل را رایگان در اختیار هیئت سیاسی انگلیس قرار داد. اجاره این باغ در آن زمان ماهی ۳۰ تومان یا ۱۵ لیره بیشتر نبود، ولی این مرحمت شاهانه اعتبار فراوانی برای وزیر مختار انگلستان آورد و شخصیت او در میان عوامل کشورهای خارجی دیگر در ایران بالاتر رفت.
دوره پهلوی
در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ شمسی، خرید و فروش زمین با قیمت‌های بالا، چهره‌های محله‌ها را به سرعت متحول کرد. زمین‌های قلهک هم به دلیل موقعیت خاصشان جمعیت زیادی را به خود جذب کردند. همان‌طور که گفته شد محله قلهک در آن زمان با کوچه سجاد شناخته می‌شد. این کوچه قدیمی که اکنون رنگ و روی شهری به خود گرفته است و ساختمان‌های چندین طبقه جایگزین مزرعه‌ها و خانه‌های ویلایی و حیات‌های سرسبز آن شده‌اند، در گذشته با ردیف درخت‌های توت و زمین‌های کشاورزی اطرافش، محله‌ای زیبا برای اهالی بود. شاید امروز حتی تصورش هم برای ما سخت باشد. حالا سال‌هاست که سقاخانه و نانوایی و خیلی از خانه‌های قدیمی تخریب شده‌اند و خبری هم از جوی‌های روان نیست. در دوره پهلوی اول، بین سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ شمسی، بخش‌های شرقی و شمالی این کوچه پایه‌ریزی شد. قسمت‌های جنوبی آن در فاصله سال‌های ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۵ شمسی و خیابان دولت‌آبادـ که اکنون مهم‌ترین خیابان محله قلهک است ـ در سال ۱۳۳۰ شمسی شکل گرفت.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
در دهه نخستین پس از انقلاب، باغ‌های محله تفکیک شدند و این محدوده با بافت منظم و خیابان‌بندی‌های متقاطع هویت کاملاً شهری به خود گرفت. در دهه ۱۳۶۰، بزرگراه‌هایی مانند «شهید صدر» که مرز شمالی قلهک است ساخته شدند و امکانات شهری این منطقه بیشتر شد این بزرگراه، محله‌های قلهک، زرگنده، الهیه، قیطریه، چیذر، رستم‌آباد و اختیاریه را به هم وصل کرد. همچنین در سال ۱۳۸۸ در این منطقه یک ایستگاه مترو افتتاح شد؛ ایستگاهی که در واقع فاز اول توسعه شمالی خط ۱ مترو تهران است. امروزه قلهک گذرگاه قطار شهری تهران است که تا جنوبی‌ترین بخش شهر ادامه دارد و تا حدی مشکل ترافیک را برای ساکنان این محدوده در مسیر رسیدن به مرکز شهر حل می‌کند.
_________________________________________________________________
* منتشر شده در همشهری محله منطقه ۳ به تاریخ ۱۳۹۳/۰۹/۰۸