همشهری آنلاین: زخم معده، یکی از مشکلات نسبتاً شایعی محسوب می‌شود که برخی از افراد در طول زندگی آن را تجربه می‌کنند و برای رفع این مشکل از انواع و اقسام داروها استفاده می‌کنند. زخم معده را می‌توان به کمک پزشک متخصص گوارش درمان کرد. «دکتر محمدجعفر فره‌وش» متخصص داخلی، فوق تخصص گوارش و آندوسکوپی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران شما را با زخم معده و درمان آن آشنا می‌کند.
زخم معده چیست؟
زخم معده یا زخم پپتیک (Peptic ulcer) به بیماری‌ای گفته می‌شود که در آن مخاط معده و اثناعشر، دچار صدمه و زخم می‌شود. درباره شیوع این بیماری باید گفت که به‌طورکلی حدود ۱۰ درصد افراد در طول عمر خود دچار زخم معده می‌شوند. زخم اثناعشر در آقایان بیشتر از خانم‌ها شایع است.
چگونگی ورود زخم به بدن ما
دلایل زیادی برای ابتلا به زخم معده و زخم اثناعشر وجود دارد، یکی از دلایل اصلی ابتلا به زخم معده و اثناعشر را می‌توان به هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) نسبت داد. هلیکوباکتر پیلوری، نوعی باکتری محسوب می‌شود که در اثر عدم رعایت بهداشت به معده انسان راه پیدا می‌کند. هلیکوباکتر، در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد، می‌تواند باعث زخم معده و زخم اثناعشر شود. ابتلا به زخم معده بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال دیده می‌شود، درحالی‌که سن شیوع زخم اثناعشر، حدود ۳۰ تا ۴۰ سال است. مصرف برخی داروها می‌تواند ابتلا به زخم معده را به همراه داشته باشد.
برای مثال، مصرف داروهای مسکن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، ممکن است باعث ابتلا به زخم معده شود. همچنین آن دسته از افرادی که عادت دارند از داروی آسپرین استفاده کنند، مستعد ابتلا به زخم معده هستند. گاهی اوقات ابتلا به زخم معده یا زخم اثناعشر ناشی از ابتلا به بیماری‌های دیگری است که این عامل به نسبت سایر عوامل، نقش ناچیزی دارد. برای مثال، آن دسته از افرادی که به دیابت یا بیماری‌های کبدی مبتلا هستند، ممکن است بیش از سایرین به این نوع زخم‌ها دچار شوند.
این علائم را جدی بگیرید
ابتلا به زخم معده مانند هر بیماری دیگری، با علائمی همراه است. زخم معده می‌تواند گاهی بدون علامت باشد و بروز خونریزی باعث مراجعه فرد شود ولی به‌طورکلی، زخم معده می‌تواند باعث احساس درد، سوزش و ناراحتی در ناحیه بالای شکم شود، کاهش اشتها یکی از دلایل ابتلا به زخم معده است. آن دسته از افرادی که به زخم اثناعشر مبتلا هستند، با خوردن غذا احساس بهتری خواهند داشت اما بعد از گذشت یکی، دو ساعت دچار درد می‌شوند. یکی از مشکلاتی که افراد مبتلا به زخم معده یا اثناعشر ممکن است به آن دچار شوند، دردهای شبانه می‌تواند باشد که باعث بیدار شدن فرد از خواب می‌شود.
زخم معده و اثناعشر، گاهی با عوارضی همراه است، برای مثال، این زخم‌ها می‌توانند باعث سوراخ شدن معده یا اثناعشر شوند که این سوراخ شدگی با درد شدید و ناگهانی همراه می‌شود. زخم‌های معده یا اثناعشر می‌توانند باعث آسیب به رگ‌ها در این ناحیه شوند و فرد را دچار خونریزی داخلی کنند. استفراغ خونی یکی دیگر از عوارض ابتلا به این نوع زخم‌ها محسوب می‌شود.
همچنین در اثر وجود خون در مدفوع، رنگ مدفوع می‌تواند بسیار تیره و شبیه قیر شود. چنانچه مقدار خون موجود در مدفوع کم باشد، این خون در مدفوع دیده نمی‌شود و باید از طریق آزمایش به آن پی برد. درواقع به این حالت، خون مخفی در مدفوع گفته می‌شود.
تنگی دریچه‌ی پیلور (pylorus- قسمتی است که باعث اتصال معده به اثناعشر می‌شود.) یا تنگی ابتدای روده، یکی دیگر از عوارض ابتلا به این نوع زخم‌هاست که می‌تواند باعث اتساع شکم شود. علاوه بر این مسئله می‌توان به نفخ شکم نیز اشاره کرد.
تغذیه تأثیری در بیماری دارد؟
بارها و بارها در رابطه با نقش تغذیه در ابتلا به برخی بیماری‌ها صحبت شده است اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که تغذیه چندان تأثیری در ابتلا به زخم معده ندارد. البته این نکته را نباید از یاد برد که خوردن برخی از غذاها مانند غذاهای تند یا ترشیجات، می‌تواند باعث تشدید علائم زخم معده شود ولی تأثیر چندانی در ابتلا به این نوع زخم ندارد.
نگاهی آماری به زخم‌ها
میزان ابتلا به زخم اثناعشر در ۳۰ سال اخیر کاهش پیدا کرده است که دلیل این مسئله را می‌توان به پیشگیری و درمان هلیکوباکتر که یکی از عوامل ابتلا به این نوع زخم است، نسبت داد؛ اما ابتلا به زخم معده، روندی رو به رشد داشته است و دلیل این مسئله به مصرف داروهای مسکن و آسپرین در افراد مسن برمی‌گردد.
کم‌خونی را جدی بگیرید
کم‌خونی یکی از مشکلاتی است که بسیاری از افراد به آن مبتلا هستند ولی توجه کافی به این مسئله ندارند. کم‌خونی، به‌ویژه کم‌خونی مزمن باید توسط افراد جدی گرفته شود به این دلیل که کم‌خونی می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به زخم معده یا زخم اثناعشر باشد.
هر گردی گردو نیست
چنانچه در شکم فرد درد ایجاد شود، باید برای بررسی علت آن به پزشک مراجعه کرد. دلایل زیادی برای ابتلا به درد در ناحیه شکم وجود داشته و تنها حدود ۱۰ درصد از دردهای ناحیه بالای شکم، عاملی مانند زخم معده دارند و اکثر دردهایی که در این ناحیه از شکم به وجود می‌آیند، عامل دیگری می‌توانند داشته باشند.
برای مثال، افرادی که دچار سوءهاضمه (ناشی از استرس و عوامل روانی) یا گاستریت (ورم معده) هستند نیز، درد در ناحیه بالای شکم خواهند داشت، البته باید به این نکته توجه داشت که دانستن این مسئله بدین معنا نیست که فرد به پزشک متخصص گوارش مراجعه نکند، چون در برخی از موارد علت به وجود آورنده درد بسیار مهم است.
حتماً باید آندوسکوپی انجام داد؟
اگر فردی که دارای سن حدود ۴۰ -۵۰ سال باشد و با استفاده‌ی داروهای کاهنده اسید، درمان نشود، پزشک متخصص گوارش برای او آندوسکوپی در نظر می‌گیرد و در صورت لزوم، نمونه‌برداری در حین آندوسکوپی نیز انجام می‌شود؛ اما در شرایطی که فرد جوان باشد، در وهله اول برای او آندوسکوپی در نظر گرفته نمی‌شود. افراد جوان در ابتدا باید زیر نظر پزشک متخصص گوارش از دارو کمک بگیرند، سپس در صورت عدم بهبودی، باید آزمایش خون، مدفوع یا تست تنفسی بدهند.
آندوسکوپی روشی است که برای همه افراد انجام نمی‌شود و تنها در شرایط خاص برای بیمار آن را انجام می‌دهند. این روش درصورتی‌که بیمار لاغر شده یا کم‌خونی داشته باشد، انجام می‌شود یا در شرایطی که مشکل در بلع وجود داشته باشد. همچنین ممکن است آندوسکوپی به افرادی که در خانواده آن‌ها سابقه سرطان وجود دارد، توصیه شود.
چطور درمان می‌شود؟
برای درمان زخم معده باید علت ابتلا به آن را مدنظر داشت. به عبارت روشن‌تر، درصورتی‌که عامل ابتلا به زخم معده، هلیکوباکتر باشد، باید اقدام به درمان آن کرد. اگر فرد مبتلا به هلیکوباکتر باشد، برای او چند نوع آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود و علاوه بر آن داروهای کاهنده اسید نیز تجویز می‌شود. چنانچه فرد مجبور به استفاده از آسپرین و مسکن باشد، تمهیداتی برای چنین فردی در نظر گرفته می‌شود تا به زخم معده مبتلا نشود.
برای مثال، پزشک متخصص گوارش ممکن است برای بیمار داروهای کاهنده اسید و محافظ را تجویز کند. معمولاً طول درمان با داروهای کاهنده‌ی اسید، در شرایطی که بحث وجود هلیکوباکتر مطرح نباشد، چهار هفته است.
دارو کافی نیست
فرد باید به این نکته توجه داشته باشد که تنها مصرف دارو برای درمان کافی نیست و باید نکات دیگری برای درمان مدنظر قرار گرفته شود. برای مثال، افراد باید به این نکته توجه داشته باشند که در صورت ابتلا به بیماری‌های کبدی و ریوی مزمن باید اقدام به درمان آن کنند.
کشیدن سیگار در این دسته از افراد باید قطع شود تا داروها بتوانند به درمان فرد کمک کنند.
این دسته از افراد باید همیشه برنامه غذایی منظمی داشته باشند و سروقت غذا بخورند، ضمن اینکه خوردن غذا در سه یا چهار وعده به این دسته از افراد توصیه می‌شود. خوردن غذاهای سرخ‌کردنی و فست‌فود (Fast food) باید در این دسته از افراد محدود شود چون مصرف این دسته از غذاها باعث تشدید علائم بیماری می‌شود. پرخوری نکردن و پرهیز از با عجله غذا خوردن، از نکات دیگری است که باید به آن توجه کافی داشت.
باورهایی درباره زخم معده
آگاهی افراد در رابطه با بیماری‌ای که به آن مبتلا هستند، می‌تواند نقش مهمی را در درمان بیماری ایفا کند.
خیلی از افراد بر این باورند که مصرف چای پررنگ، قهوه و نوشابه، می‌تواند باعث تشدید علائم زخم معده شود، این باور درست است و باید مصرف این نوشیدنی‌ها را محدود کرد.
برخی از افراد تصور می‌کنند که استفاده از سبزی و میوه می‌تواند باعث تشدید علائم ناشی از زخم معده آن‌ها شود، این باور نادرست است و تنها باید به این نکته توجه داشت که از مصرف میوه‌های ترش یا سبزی‌هایی که طعم تند دارند (مانند نعنا، مرزه و...) پرهیز کرد.
ورزش می‌تواند در بهبود بسیاری از بیماری‌ها نقش داشته باشد و زخم معده نیز از این امر مستثنا نیست.
برخی از افراد بر این باورند که استرس می‌تواند یکی از دلایل ابتلا به زخم معده باشد، درحالی‌که استرس روزمره تأثیری در ابتلا به زخم معده ندارد و تنها استرس‌های حاد می‌تواند در این مسئله نقش داشته باشد. برای مثال، افرادی که سابقه ضربه‌مغزی، سوختگی شدید و بستری در آی. سی. یو (ICU) را دارند، ممکن است به زخم معده دچار شوند.
کشیدن سیگار می‌تواند باعث تشدید علائم زخم معده شود و برای درمان زخم معده باید اقدام به ترک سیگار کرد.
برخی از افراد تصور می‌کنند که استفاده از خوراکی‌های ترش یا تند، می‌تواند باعث ابتلا به زخم معده شود، درحالی‌که این باور نادرست است و این خوراکی‌ها تنها در تشدید علائم بیمار مبتلا به زخم معده نقش دارند.
برخی از افراد بر این باورند که دیر غذا خوردن ارتباطی به زخم معده ندارد، این باور درست است و دیر غذا خوردن نمی‌تواند عاملی برای ابتلا به زخم معده باشد.