همشهری آنلاین: آسیب‌هایی که به پا وارد می‌شوند، انواع و اقسام مختلفی دارند و این آسیب‌ها می‌توانند از یک پیچ‌خوردگی به‌ظاهر ساده تا شکستگی بسیار گسترده باشند. همه افراد در طول زندگی خود بارها و بارها پیچ‌خوردگی مچ پا را تجربه کرده‌اند. پیچ‌خوردگی مچ پا شاید در ظاهر مشکل کوچکی به نظر برسد، ولی همین مشکل به‌ظاهر کوچک، می‌تواند در برخی موارد برای فرد حسابی دردسرساز شود.
«دکتر علی ترکمان» متخصص ارتوپدی و آسیب‌های ورزشی، فلوشیپ زانو و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، نکته‌هایی را که باید در رابطه با پیچ‌خوردگی مچ پا بدانید، به شما می‌گوید.
وقتی پا پیچ می‌خورد
مچ پا، ساختار نسبتاً پیچیده‌ای دارد. مچ پا دارای یک قوزک خارجی و داخلی است که این قوزک‌ها به‌وسیله لیگامان‌ها (Ligament) یا رباط‌ها به استخوان تالوس (Talus) و پاشنه متصل می‌شوند. این لیگامان‌ها باعث پایداری و حفظ مچ پاها می‌شوند. زمانی که مچ پا، بنا بر دلایل مختلف و به‌صورت اتفاقی، در حالت غیرعادی روی زمین قرار می‌گیرد، پیچ‌خوردگی مچ پا را به وجود می‌آورد. ورزش، به‌ویژه ورزش‌هایی که با دویدن و پریدن همراه است، می‌تواند باعث پیچ‌خوردگی در ناحیه مچ پا شود. حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از پیچ‌خوردگی‌های ناحیه مچ پا، در ورزشکاران دومیدانی‌کار به وجود می‌آید.
همچنین پیچ‌خوردگی مچ پا، در فوتبالیست‌ها و بسکتبالیست‌ها نیز شایع است. علاوه بر افراد ورزشکار، احتمال پیچ‌خوردگی مچ پا در افراد غیر ورزشکار نیز وجود دارد. اگر افراد عادی کفش نامناسب بپوشند یا روی زمینی که دارای ناهمواری است راه بروند، احتمال چرخش و پیچ‌خوردگی در ناحیه‌ی مچ پا برای فرد وجود دارد. یکی دیگر از دلایل این مسئله، می‌تواند ضربات ناشی از تصادفات باشد.
آشنایی با انواع و اقسام پیچ‌خوردگی
وقتی مفصل مچ پا دچار پیچ‌خوردگی می‌شود، این مسئله می‌تواند با درجات مختلفِ کشیدگی در رباط‌ها همراه باشد. گاهی کشیدگی خفیف است و باعث تورم و درد مختصر می‌شود. معمولاً مشکلات ناشی از این نوع پیچ‌خوردگی، بین یک هفته تا ۱۰ روز از بین می‌رود. همچنین شدت پیچ‌خوردگی می‌تواند شدید باشد، طوری که باعث پارگی کامل رباط یا لیگامان شود. در چنین شرایطی، مچ پا حالتِ لق و ناپایدار خواهد داشت.
افرادی که دچار این نوع پیچ‌خوردگی در ناحیه پا می‌شوند، درد شدیدی را تحمل می‌کنند که این درد ممکن است تا چندین ماه نیز ادامه داشته باشد.
پیچ‌خوردگی، یک نوع دیگر هم دارد که به آن پیچ‌خوردگی با درجه متوسط گفته می‌شود. این نوع پیچ‌خوردگی از نظر علائم و شدت در بین دو پیچ‌خوردگی با درجه خفیف و شدید قرار می‌گیرد. در این نوع پیچ‌خوردگی، پارگی به وجود آمده در مچ پا، کامل نیست، ضمن اینکه حالتِ ناپایداری و لق شدن وجود ندارد. در چنین شرایطی درد، التهاب و ناراحتی وجود دارد و معمولاً درد بعد از گذشت یک و نیم تا دو ماه از بین می‌رود.
اقدامات ضروری هنگام پیچ‌خوردگی
اولین اقدامی که باید در زمان پیچ‌خوردگی مچ پا انجام داد، گذاشتن یخ روی محل آسیب‌دیده است. این کار باید در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اولیه بعد از پیچ‌خوردگی انجام شود. انجام چنین کاری به کاهش درد، التهاب و تورم کمک می‌کند. برای این منظور باید یک کیسه حاوی یخ را که دور آن حوله پیچیده شده است، روی محل آسیب‌دیده قرار داد. افراد باید توجه داشته باشند که نباید یخ را به‌صورت مستقیم روی پوست گذاشت.
یخ باید ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی محل آسیب دیده به صورت غیرمستقیم، گذاشته شود و سپس هر دو ساعت یک‌بار این کار را ادامه داد. اگر شرایطِ حاد مطرح باشد باید محل آسیب‌دیده را بی‌حرکت نگه داشت، برای این منظور باید مچ آسیب‌دیده را بانداژ یا آتل‌بندی کرد.
بالاتر نگه داشتن محل آسیب‌دیده نسبت به سایر قسمت‌های بدن، نیز ضروری است و برای این منظور باید یک بالش زیرِ ناحیه‌ی آسیب‌دیده قرار داد تا بالاتر از بدن قرار بگیرد. انجام چنین کاری به کاهش تورم و درد کمک می‌کند.
وای به روزی که بشکند استخوان!
همیشه باید بعد از پیچ‌خوردگی، احتمال شکستگی را نیز مدنظر داشت، به همین دلیل مراجعه به پزشک متخصص ارتوپدی ضروری است. پزشک متخصص ارتوپدی علاوه بر معاینه پا، عکس‌برداری از ناحیه آسیب‌دیده را توصیه می‌کند تا احتمال شکستگی و آسیب‌های جدی از نظر دور نماند. ممکن است در برخی موارد خاص که آسیبِ ناشی از پیچ‌خوردگی مچ پا، خفیف باشد، رادیوگرافی انجام نشود که تشخیص این مسئله تنها بر عهده پزشک متخصص ارتوپدی است.
مشکل از جای دیگر است
برخی از افراد به دلیل ساختار کف پای خود، بیش از سایرین مستعد ابتلا به پیچ‌خوردگی مچ پا هستند. برای مثال، آن دسته از افرادی که کف پای صاف دارند یا کف پای آن‌ها، دارای قوس بیش‌ازاندازه است، بیشتر از سایرین مستعد ابتلا به پیچ‌خوردگی مچ پا هستند.
پیچ‌خوردگی همان دررفتگی است؟
برخی از افراد که دانش پزشکی کافی نسبت به آناتومی بدن ندارند، هر نوع آسیب به ناحیه مچ پا را به‌اشتباه دررفتگی تلقی می‌کنند که پیچ‌خوردگی مچ پا نیز از این امر مستثنا نیست. این دسته از افراد به دلیل تشخیص نادرست پیچ‌خوردگی، اقدام به‌جا انداختن مچ پا می‌کنند، درحالی‌که در مشکلِ پیچ‌خوردگی، کشیده شدن و آسیب به رباط مطرح است و ارتباطی بین پیچ‌خوردگی و این نوع درمان غیراصولی وجود ندارد. در چنین شرایطی کشیدن مچ پا، آسیب بیشتری را برای افراد به همراه دارد.
حتماً باید گچ گرفت؟
شاید خیلی از افراد تصور کنند که در زمانِ پیچ‌خوردگی تحت هر شرایطی باید مچ پا را گچ گرفت، درحالی‌که این باور نادرست است و احتمال اینکه پزشک متخصص ارتوپدی، به بیمار استفاده از مچ‌بند یا آتل را توصیه کند، وجود دارد. اگر برای بیمار گچ گرفتنِ محل آسیب‌دیده در نظر گرفته شود، مدتی که مچ پا در گچ می‌ماند، معمولاً کوتاه است. برای مثال، مدت‌زمان این کار ۱۰ روز و حداکثر ۲ هفته خواهد بود.
کاهش حرکت پای آسیب‌دیده و ثابت نگه داشتن آن، به کم شدن درد و تورم کمک می‌کند. احتمال اینکه برای کاهش درد بیمار، دارو تجویز شود زیاد است و برای کنترلِ درد، داروهای مسکن ضدالتهاب تجویز می‌شود. انجام این کار به‌ویژه در چند روز اول آسیب‌دیدگی، می‌تواند بسیار مفید باشد.
وقتی جراحی مطرح می‌شود
درمان‌هایی که برای پیچ‌خوردگی مچ پا در نظر گرفته می‌شود از بیماری به بیمار دیگر می‌تواند متفاوت باشد. به عبارت روشن‌تر، برای آن دسته از افرادی که دچار آسیب خفیف تا متوسط شده‌اند، استفاده از آتل توصیه می‌شود و گاهی بنا بر تشخیص پزشک متخصص ارتوپدی ممکن است تنها باندپیچی مطرح باشد. به‌طورکلی حدود دو هفته تا یک ماه پا باید بی‌حرکت بماند. در شرایطی که آسیبِ شدید مطرح است فرد باید حتماً از عصا استفاده کند.
گاهی بیمار برای درمان باید اقدام به گچ گرفتن مچ پای خود کند. اگر آسیب ناشی از پیچ‌خوردگی مچ پا شدید باشد و باعث لق شدن و ناپایداری مچ پا شود، ممکن است متخصص ارتوپدی، جراحی را مناسب فرد تشخیص بدهد. معمولاً حدود ۲۰ درصد از پیچ‌خوردگی‌های شدید بهبودی کامل ندارند و درد مداوم و لقی پا منجر به جراحی می‌شوند.
پا عادت به پیچ خوردن دارد؟
گاهی بعد از گذشت سه ماه و با وجود پیگیری مراحل مختلف درمان، درد و ناراحتی در ناحیه مچ پا باقی می‌ماند و درد مداوم برای فرد ایجاد می‌شود. علاوه بر این مسئله، مشکل دیگری هم ممکن است بعد از طی کردن دوره درمان برای فرد پیش بیاید که این مشکل «عادت به پیچ‌خوردگی مچ پا» محسوب می‌شود. یعنی بعد از گذشت شش ماه یا یک سال بعد از درمان، این مشکل به وجود می‌آید.
دلایل زیادی برای به وجود آمدن این مشکل پس از درمان می‌تواند وجود داشته باشد. برای مثال، ممکن است آسیب غضروفی یا التهابِ تاندون‌ها وجود داشته باشد. این عوامل باعث باقی ماندن درد بعد از درمان می‌شوند و باید به‌دقت موردبررسی قرار بگیرند.
لطفاً پاشنه‌دار نپوشید
افرادی که دچار پیچ‌خوردگی مچ پا می‌شوند باید بعد از درمان حتماً یکسری نکات را مدنظر داشته باشند. برای مثال، این دسته از افراد باید برای کاهش درد و ناراحتی‌های ناشی از پیچ‌خوردگی، از فیزیوتراپیست کمک بگیرند.
تقویت عضلات مچ پا یکی دیگر از نکاتی است که باید به آن توجه کافی داشت. این دسته از افراد باید از تمریناتی که به حفظ تعادل بدن آن‌ها کمک می‌کند، بهره ببرند. استفاده از کفی با ضخامت زیاد، برای کفش و عدم استفاده از کفش‌های پاشنه‌بلند (در مورد خانم‌ها) به پیشگیری از پیچ‌خوردگی مجدد کمک می‌کند. انجام برخی از ورزش‌ها نیز برای این دسته از افراد در نظر گرفته می‌شود.
درمان را جدی نگرفتم
خیلی از افراد تا وقتی که برایشان مشکلی جدی ایجاد نشود، برای درمان به پزشک مراجعه نمی‌کنند. در کنار این افراد، عده‌ای دیگر وجود دارند که با وجود مراجعه به پزشک، درمان را به‌خوبی دنبال نمی‌کنند. «آزاده»، ۳۱ ساله یکی از همین افراد است:
حدود یک سال پیش با عجله راه می‌رفتم که یک‌مرتبه پایم روی سطحی ناهموار قرار گرفت و به‌شدت کج شد و پیچ خورد. درد ناشی از این حالت به‌قدری شدید بود که نمی‌توانستم مجدداً راه بروم و مجبور شدم کمی بنشینم تا درد کمتر شود. با توجه به اینکه رشته‌ی تحصیلی‌ام تربیت‌بدنی است می‌دانستم باید روی محل آسیب‌دیده را سرد کنم ولی متأسفانه یخ در دسترس نداشتم و به‌سختی به‌صورت لنگان‌لنگان کمی راه رفتم و یک بطری آب‌معدنی که نسبتاً سرد بود، از مغازه تهیه کردم. سپس پای خود را با این آب سرد شستم ولی همچنان درد ادامه داشت.
به همین دلیل مجبور شدم برای بررسی وضعیت پای خود به یک مرکز درمانی بروم و در آنجا عکس‌برداری از مچ پایم انجام شد و پیچ‌خوردگی مچ پا را تشخیص دادند. پزشک با بررسی وضعیت پایم، گچ گرفتن مچ پا را توصیه کرد ولی از آنجایی که گچ گرفتن مچ پا، فعالیت‌های روزانه و کارم را با مشکل مواجه می‌کرد، تصمیم گرفتم از مچ‌بند استفاده کنم. با وجود گذشت چندین ماه، درد همچنان ادامه داشت و پایم هنوز هم مشکلاتی دارد که دلیل آن گچ نگرفتن مچ پایم است.
این مسئله همچنان تا حدودی مرا اذیت می‌کند و پایم به پیچ خوردن عادت کرده و همه این‌ها هم به دلیل کامل نکردن دوره‌ی درمان است.