همشهری آنلاین - هوشنگ صدفی: جایگاه مذهبی ویژه‌ای هم دربین ساکنان متدین تهران داشت. نحوه شکل‌گیری حسینیه‌های «شیرازی»، «زائران کربلا» و مسجد «دونگی» اهمیت این محله را در بین دیگر محله‌ها نشان می‌دهد. در بین این اماکن مذهبی حسینیه شیرازی از نظر بافت معماری، قدمت و مخاطبان زن و روضه‌خوانی، مشابهت زیادی با ساختار و عملکرد حسینیه سادات اخوی دارد. به کمک متولیان و بانیان حسینیه‌ها و هیئت‌های قدیمی محله پامنار به معرفی این اماکن مذهبی تاریخی پرداخته‌ایم.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
حسینیه زنانه پامنار
محله پامنار یکی از گذرگاه‌های اصلی محله عودلاجان است. این محله در سال‌های ملی شدن صنعت نفت به دلیل سکونت آیت‌الله «سید ابوالقاسم کاشانی» محل رفت‌وآمد عوام و خواص بود. حسینیه شیرازی یا به روایتی حسینیه حاج «علی‌اکبر شیرازیان» در کوچه شهید صوفیانی و کوچه شیرازی به اعتبار بیرق این حسینیه قریب به ۱۴۵ سال قدمت دارد. چند زن جوان و مسن در چارچوب در حسینیه ظاهر می‌شوند؛ مرد میانسالی اجازه ورود به آنها می‌دهد. درحیاط بزرگی که دورتادور آن را اتاق‌های پنج دری تشکیل داده پیرزن سیاهپوشی با گام‌های آرام از یکی از اتاق‌ها بیرون می‌آید. درست روبه‌روی اتاق پنج دری عکس بانیان اصلی حسینیه شیرازی‌ها دیده می‌شود. «پروین دخت امیرشاهی»، همسر «امیرهوشنگ اکبرشیرازیان» با اشاره به عکس‌های روی دیوار می‌گوید: «حاج علی اکبرشیرازیان، جد همسرم تاجر پارچه بانی اصلی این حسینیه بود. طبق وصیت ایشان قرار شد بعداز مرگش این خانه به‌عنوان حسینیه خانگی در دهه اول و دوم ماه محرم برای عزاداری اباعبدالله حسین(ع) مورد استفاده قرار گیرد و برای اداره و هزینه آن موقوفاتی تعیین کرد. اکنون با کمک فرزندانم همه ساله چراغ این حسینیه در محله پامنار روشن است.»
توزیع غذای نذری
«منصور شیرازیان» فرزند امیرشاهی درباره نحوه پذیرایی عزاداران در ایام محرم می‌گوید: «اغلب با شربت، شیرینی، میوه و چای از مهمانان حسینیه پذیرایی می‌شود. مراجعه‌کنندگان این حسینیه خانگی را زنان و بانوان محله تشکیل می‌دهند.»
از راهروی کوچکی در محوطه حسینیه به اندرونی راهی دیده می‌شود. آشپز به همراه دستیارش در داخل حیاط کوچک اندرونی پیاز پوست می‌کند. امیرشاهی درباره میزان غذای نذری و شیوه روضه‌خوانی می‌گوید: «به تناسب تعداد افراد شرکت‌کننده در مجلس روضه‌خوانی بین هزار تا ۲ هزار و ۵۰۰ غذا شب‌ها بین مردم توزیع می‌شود. برخی از مردم علاوه بر خوردن غذا در حسینیه مقداری از آن را به‌عنوان تبرّک به خانه می‌برند. از روضه‌خوانان قدیمی این حسینیه می‌توان از شمس شیرازی و عبدالله شیرازی نام برد. مداحانی مثل مجتبی بیگلری و حسن مه‌پویان در اینجا برنامه داشته‌اند.»
برآوردن حاجت عزاداران حسینیه
همسر مرحوم امیرهوشنگ شیرازیان با اشاره به گهواره و خیمه سفید وسط حیاط حسینیه می‌گوید: «شبی در خواب دیدم که در بیابان گم شده‌ام. همین‌طور که راه می‌رفتم به فضای مشابه آب‌انباری رسیدم. آنجا ۲ زن سیاهپوش به من اشاره کردند که آن آب‌انبار را زیارت کنم. اما به دلیل درد پا نمی‌توانستم از راهروی شیبدار آن پایین بروم. با توصیه آنها راه افتادم تا اینکه به گهواره‌ای در داخل محوطه رسیدم. همان موقع باصدای بلند گفتم: یا امیرالمؤمنین(ع)؛ یا حضرت علی‌اصغر(ع). که ناگهان همسرم را پیدا کردم و از خواب پریدم. از همان روز نیت کردم گهواره حضرت علی اصغر(ع) را در حسینیه قرار دهم. اغلب اهالی پامنار بارها شاهد برآورده شدن حاجت‌های خود در این حسینیه بوده‌اند.»
«معصومه طهماسبی» از خدمه حسینیه می‌گوید: «در دوران جوانی اغلب فرزندان پسرم در شیرخوارگی فوت می‌کردند. در این حسینیه ازخدا خواستم به حرمت امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) کمکم کند. بعد از آن خدا فرزندان دوقلو به پسرم داد که زنده ماندند.»
«عبدالله طهماسبی» از مداحان قدیمی پامنار وبانی هیئت مذهبی حضرت رقیه(س) درباره حادثه آوار شدن دیوارحسینیه شیرازی می‌گوید: «قبل از انقلاب اسلامی درشب آخر روضه‌خوانی در حسینیه شیرازی به همراه چند جوان پامناری ماندیم تا در برداشتن سیاهی کمک کنیم. ۳۰، ۴۰ جوان در این کار به ما کمک می‌کردند. خانم شیرازی همه را به خوردن شام دعوت کرد. طناب ۲ تیرک چوبی را ازدیوار مقابل منبرجدا کردیم که ناگهان دیواری به عرض ۱۵متر با ارتفاع ۳متر فرو ریخت اما خوشبختانه به کسی آسیب نرسید.»
هیئت اکبر خان و امیر انگوری
«علی کاظمی موحد» ازهیئت امنای مسجد «آیت‌الله کاشانی» درباره حسینیه‌های قدیمی محله پامنار می‌گوید: «در این محله علاوه بر حسینیه شیرازی و هیئت مذهبی زائران کربلا، هیئت عزاداری زنجیرزنان اکبرخان پامناری وجود داشت که مثل دسته طیب طول و عرض زیادی داشت. این هیئت قدیمی معمولاً در تاسوعا و عاشورا به همراه دسته‌های دیگر به سمت بازار حرکت می‌کردند و پس ازطی مسیر پامنار به سمت چهارسوق بزرگ می‌رفتند و بعداز آن در تکیه رضاقلی خان پذیرایی می‌شدند. از آن جایی که اکبرخان لوطی بامعرفت محله پامنار آدم دست و دلبازی بود در روزهای عزاداری سفره‌ای برای دسته عزاداری پهن می‌کرد.»
عصبانیت رضاخان از زرنگی اکبرخان
شورایار محله پامنار درباره حادثه برخورد دسته سینه‌زنی اکبرخان پامناری با دسته قزاق‌ها در چهارسوق بزرگ می‌گوید: «یک بار در مراسم عزاداری ماه محرم، دسته سینه‌زنی قزاق‌ها با دسته سینه‌زنی اکبرخان مواجه می‌شوند. آن زمان هر دسته پیش می‌افتاد هم احترام داشت و هم زودتر از چهارسوق خارج می‌شد. در این بین اکبرخان به سردسته سینه زنان اطلاع می‌دهد جلوتر از قزاق‌ها حرکت کنند و مانع ورود آنها به چهارسوق شوند. این موضوع به رضاخان گران آمد و کمر به قتل اکبرخان می‌بندد. به همین دلیل اکبرخان مدتی از تهران فراری می‌شود تا اینکه آب‌ها ازآسیاب می‌افتد و او دوباره به پامناربرمی‌گردد. آن وقت‌ها دسته زنجیرزنان پامناردر مسجد دونگی قرارداشت که مدتی «امیر انگوری» متولی علم هیئت حسینی بود و البته بعدها «داود صادق سبزه ای» عهده‌دار آن شد.»
از مکبری و مؤذنی تا هیئت‌داری حسینی
پیرمرد با ریش‌سفید و لباس‌های یک دست سیاه مقابل مسجد حضرت رقیه(س) بر چهارپایه‌ای نشسته است. اهالی محل او را جزو قدیمی‌ترین ساکنان کوچه پیرعطا و پل سنگی می‌دانند. «عبدالله طهماسبی» علاوه بر هیئت‌داری تجربه مداحی سنتی هم دارد. او می‌گوید: «در ۱۰ سالگی در هیئت خادم‌الحسین(ع) و خادم الحسن(ع) مشارکت داشتم. تا اینکه هیئت مذهبی حضرت علی اکبر(ع) را با نوجوانان پامنارراه انداختیم.» وی می‌افزاید: «بعدها با همیاری مرحوم محمد صانعی، فراش مدرسه زمین وقفی خریداری کرد و در اختیارم گذاشت تا حسینیه و مسجد حضرت رقیه(س) را درست کنم. زمانی در این هیئت مذهبی با حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ سقا دسته عزاداری راه می‌اندختیم تا بازارتهران. امیر انگوری زمانی متولی هیئت مذهبی مسجد دونگی بود که مراسم سنتی خاصی را داخل خانه حاج حسین ماست‌بند در روز عاشورا اجرا می‌کردند که البته حالا دیگرآن مراسم اجرا نمی‌شود.»
________________________________________________________
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۵/۰۷/۲۶