همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: اگرچه بیشتر سنگ‌های کلیه خود به خود دفع می‌شوند، اما اگر سنگ‌هایی در حالب‌ها؛ لوله‌هایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه حمل می‌کنند، وجود داشته باشد، ممکن است پزشک تصمیم به جراحی بگیرد؛ سنگ کلیه‌هایی بزرگ و دردناک و همچنین سنگ‌هایی که باعث انسداد جریان ادرار و در نتیجه منجر به خونریزی یا عفونت می‌شوند.
کاهش عملکرد کلیه با هر بار ساخت و دفع سنگ
دکتر مجتبی عاملی، اورولوژیست و فوق تخصص اندواورولوژی درباره جراحی سنگ کلیه می‌گوید: «با توجه به اینکه کشور گرم و خشکی داریم متأثر از بیماری سنگ کلیه هستیم. بنابراین شیوع سنگ کلیه در آن به نسبت بعضی کشورهای دیگر بیشتر است.
توجه به سنگ کلیه هم در بحث سلامت کلیه‌ها و هم تأثیر آن بر سلامت عمومی بدن بسیار مهم است. فردی که کلیه سنگ‌ساز دارد هر بار که سنگ می‌سازد و دفع می‌کند به درجاتی؛ هر چند خفیف از عملکرد کلیه او کاسته می‌شود. انسداد ادرار و مسدود شدن حالب به دلیل حرکت سنگ نیز می‌تواند منجر به برگشت ادرار به داخل کلیه و درنتیجه آسیب نفرون های کلیه شود و کارکرد آن را کاهش دهد. »
ضرورت مراجعه به پزشک و درمان به موقع
به گفته این اورولوژیست در مواردی که مریض درد نداشته باشد و دیر متوجه وجود سنگ در کلیه خود شود در طولانی مدت منجر به از بین رفتن کلیه او خواهد شد؛ به اندازه‌ای که حتی می‌تواند منجر دیالیزی شدن فرد شود.
به این ترتیب فرد باید تحت عمل پیوند کلیه قرار بگیرد. بنابراین توصیه می‌شود همه افراد حتی کسانی که تا به حال سابقه سنگ کلیه نداشته‌اند؛ به صورت چکاپ یک بار از سنین جوانی شروع به سونوگرافی کلیه‌ها کنند.
خوشبختانه در ایران انجام این کار راحت و در دسترس است و جزء کشورهایی هستیم که دسترسی به چنین خدمات تشخیصی درآن راحت است.
غربالگری و چکاپ
دکتر عاملی می‌گوید بهترین توصیه‌ای که دراین خصوص می‌توان کرد این است که توجه داشته باشیم پیشگیری همیشه بهتر از درمان است.
بنابراین توصیه می‌شود افراد حتماً به صورت غربالگری و چکاپ، سونوگرافی کلیه هم انجام دهند. چون بسیاری از بیماران بدون اینکه هیچ علامتی داشته باشند فقط به دلیل وجود سنگ؛ کلیه خود را از دست داد ه اند. و بعد از اینکه کلیه از بین رفته علایم نارسایی کلیه تشخیص داده شده است.
این نکته بسیار حائز اهمیت است؛ ضمن آنکه اهمیت این موضوع در فردی که سابقه‌خانوادگی سنگ کلیه دارد دو چندان خواهد شد و باید بیشتر هم مراقبت کند.
توجه به نوشیدن زیاد آب و مایعات؛ پرهیز از نمک
به گفته این فوق تخصص اندواورولوژی، سنگ‌های ریز قابل دفع هستند و به بیمارانی که کلیه سنگ‌ساز دارند توصیه می‌شود همیشه خیلی زیاد مایعات مصرف کنند و از مصرف نمک به شدت پرهیز کنند.
از این بیماران که با سنگ‌های کوچک زیر پنج میلی متر بگذریم؛ سنگ‌های بزرگ‌تر از پنج میلی متر سنگ‌هایی هستند که عموماً دفع خود به خودی نخواهند داشت. بنابراین برای درمان بیمار باید به فکر روش‌های تهاجمی بود.
روش‌های تهاجمی برای سنگ‌های بزرگ
روش‌های تهاجمی برای خارج کردن سنگ‌های بزرگ‌تر از پنج میلی متر می‌تواند شامل سنگ شکنی برون اندامی و روش‌هایی باشد که با برش‌های جراحی و آندوسکوپی همراه است.
سنگ شکنی برون اندامی
دکتر مجتبی عاملی می‌گوید سنگ شکنی برون اندامی می‌تواند در سنگ‌های بالای پنج میلی‌متر تا حدود پانزده و در نهایت بیست میلی‌متر سنگ در کلیه هم جوابگو باشد. در واقع برای هر سنگی در این ابعاد در کلیه‌ها می‌توانیم یک بار سنگ‌شکنی برون اندامی را امتحان کنیم.
سنگ‌شکنی برون اندامی با امواج فرا صوت انجام می‌شود و در مقالات تاکید شده که حتی این نوع سنگ‌شکنی در هر نوبت می‌تواند به حدود پنج درصد از بافت کلیه آسیب بزند. در نتیجه روش کاملاً بی خطری نیست.
برای سنگ‌های بزرگ‌تر از این سایز یا سنگ‌هایی که به سنگ‌شکنی برون اندامی مقاوم هستند؛ با توجه به وضعیت جسمی بیمار مثلاً اینکه بیمار خیلی اضافه وزن داشته باشه یا جنس سنگ مثلاً سنگ سیستئینی باشد و امثال آن؛ باید از روش‌های دیگری استفاده شود.
خطرات روش تهاجمی برون اندامی
به گفته این اورولوژیست، روشی که به طور معمول در کشور ما برای خارج کردن سنگ‌های بزرگ استفاده می‌شود روش «پی سی ان آل pcnl» هست.
در این روش با ایجاد یک سوراخ از ناحیه پشت بیمار و کمر باید وارد کلیه شد. قطر این سوراخ حدود یک سانتی‌متر است و از آنجا با کمک اشعه ایکس باید کلیه را پیدا کرد تا با داخل شدن به آن بتوان سنگ را شکست و آن را از سوراخ یک سانتی‌متری خارج کرد.
همان گونه که از توصیف این روش مشخص است روش خیلی تهاجمی است که می‌تواند در مسیر ایجاد این سوراخ یک سانتی‌متری به خیلی از بافت‌های بدن مانند روده بزرگ و حتی گاهی ریه‌ها و در بعضی موارد پرده اطراف آن یا خود عروق کلیه آسیب‌های جدی وارد کند؛ به اندازه‌ای که باعث خونریزی‌های شدید و در نتیجه منجر به نیاز به عمل‌های جراحی باز و بستری شدن طولانی مدت خواهد شد.
روش جراحی غیر تهاجمی ریرس RIRS
دکتر مجتبی عاملی می‌گوید اتفاقی که در حال حاضر در این حوزه در کشور ما افتاده، روش جراحی کاملاً پیشرفته‌ای است که روزانه و با حجم بالای مریض در حال انجام است.
روش جراحی (Retrograde Intra Renal Surgery) RIRS روش نوپایی در کشور است که هنوز تعداد مراکز انجام آن بسیار محدود است. به این ترتیب تعداد جراحانی هم که مهارت کافی در این زمینه داشته باشند بیشتر از پنج شش نفر در کشور نیست.
این روش بسیار غیر تهاجمی است و نیاز به سوراخ کردن یا برش دادن بدن وجود ندارد. در روش جراحی غیر تهاجمی ریرس RIRS از راه مجرای ادرار می‌توان وارد مثانه و از آنجا وارد حالب و کلیه شد و سنگ‌ها را تا قطر سه چهار سانتی‌متر هم به راحتی شکست و همچنین قطعات آن را با شست و شو خارج کرد. بقیه قطعات ریز هم مریض به مرور زمان با مصرف مایعات زیاد دفع خواهد کرد.
مشکلاتی که در روش جراحی pcnl با آن مواجه هستیم در این روش مطلقاً وجود ندارد و حتی نسبت به سنگ‌شکنی برون اندامی که ممکن است بر اثر آن حدود پنج درصد از بافت کلیه از بین برود؛ روش کم خطرتری است چون هیچ گونه آسیب بافتی در آن وجود ندارد.
روش غیر تهاجمی ریرس RIRS اگر حالب بیمار تنگ نباشد و اجازه عبور وسایل پزشکی را بدهد تقریباً روش کاملاً بدون عارضه‌ای است.
خطر عفونت و لزوم انجام مراقبت‌های لازم
به گفته این فوق تخصص اندواورولوژی، در روش ریرس RIRS هم مانند هر جراحی دیگری خطر احتمال بروز عفونت وجود دارد که با تمهیداتی که مانند کشت ادرار برای بیمار در نظر گرفته می‌شود این موارد هم کنترل خواهد شد.
قبل از عمل نیز برای بیمار آنتی‌بیوتیک‌های قوی تجویز خواهد شد و به این ترتیب، خطر عفونت به حداقل ممکن خواهد رسید. در مجموع برای افرادی که کلیه آنها سنگ‌های ارثی می‌سازد و در طول عمر خود بارها عمل جراحی کلیه داشته‌اند و همچنین سنگ‌هایی دارند که با سنگ‌شکنی برون اندامی نمی‌توان آنها را شکست، روش ریرس RIRS خبر خوب و امیدوار کننده‌ای است که می‌توانند حتی با انجام دفعات خیلی زیاد این عمل هم از اینکه کلیه آنها آسیب نبیند خاطرجمع باشند.