نوشتار زیر به انگیزه سالروز وفات حضرت فاطمه معصومه (س) در سال 201هجری به بررسی و شرح زیارت‌نامه ایشان پرداخته. این مطلب کوتاه شده‌ای از مدخلی با همین نام از کتاب نگرشی به زیارت‌نامه حضرت فاطمه معصومه(س) تالیف محسن رفیعی و معصومه شریفی است.
زیارت‌نامه حضرت فاطمه معصومه(س)، سراسر آکنده است از مضامین معنوی و الهی و با قرآن کریم، سنت شریف معصومین علیهم‌السلام و روایات وارد شده در شأن و منزلت آن حضرت علیها‌السلام، هماهنگی کامل دارد. زیارت‌نامه مورد بحث، در یک نگاه گذرا حاوی مطالب زیر است:
1- مراد از «عارفاً بِحَقِّهَا» در کلام امام رضا (ع): امام رضا (ع) درباره خواهر گرامی‌اش فرمود: «من زارها عارفاً بحقّها فلهُ الجنّه». واژه «عارفاً بحقّها»، بیانگر مقام والای حضرت فاطمه معصومه علیها‌السلام است. از جمله شرایط تکمیل و پذیرش زیارت، شناخت حقیقی و واقعی نسبت به صاحب قبر است زیرا ارزشی که عرض ادب و احترام با شناخت کامل نسبت به کسی یا چیزی دارد، ادب و احترام از روی گمان و تخیّل نخواهد داشت. به این سخن خداوند بنگرید که می‌فرماید: « و ظنّ و گمان، در فهم حقّ و حقیقت هیچ سودی ندارد.»
شناخت کامل و محبت نسبت به پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت پاک و مطهرش هم‌سنگ و هم طراز با قرآن مجید است و شفاعت آنان و عاقبت به خیری را در پی دارد. پیامبر بزرگوار اسلام (ص) می‌فرماید: « دوستی و محبت ما اهل‌بیت را پیشه کنید زیرا کسی که خدا را با محبت ما اهل‌بیت ملاقات کند، با شفاعت ما وارد بهشت خواهد شد. سوگند به کسی که جانم در دست اوست، هیچ‌کس از عملش سودی نمی‌برد مگر با شناخت کامل نسبت به حقوق ما.»
2- آغاز زیارت حضرت معصومه با تسبیحات حضرت زهرا ؛ در بخشی از سخن امام رضا (ع) به‌عنوان آداب زیارت حضرت فاطمه معصومه (ص) آمده است:چون نزد قبر رسیدی، بالای سرش رو به قبله بایست و 34 مرتبه الله‌اکبر،
33 مرتبه سبحان‌الله و 33 مرتبه الحمدالله بگو؛ آنگاه بگو: ... .»
درباره تعداد و ترتیب تسبیحات حضرت فاطمه زهرا (س)، میان فرقه‌های اسلامی اختلاف وجود دارد اما همگی بر استحباب آن - بلکه فضیلتش بر سایر اذکار - اتفاق دارند. برخی از برادران اهل سنت، تعداد تسبیحات را 99عدد، یعنی هرکدام از تکبیر، تسبیح و تحمید را 33 مرتبه می‌دانند و تسبیح را مقدم بر تحمید، و سپس تکبیر را می‌گویند. برخی از آنان تسبیحات را به تعداد 100 عدد و به همین ترتیب می‌دانند. اما در میان شیعه، اختلافی در اینکه تعداد تسبیحات 100 عدد است، وجود ندارد، فقط اختلاف در تقدیم یا تأخیر تحمید و تسبیح است.
3- سلام بر اهل‌بیت پیامبراکرم (ص) ، در پی سلام بر آدم و پیامبران اولوالعزم ؛ پس از سلام برآدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد علیهم‌السلام، سلام بر اهل‌بیت پیامبر خاتم (ص) را پی گرفته است. از این سیره، درس‌های زیر را می‌توان آموخت:1- پیامبر اکرم (ع) و اهل‌بیت پاک و مطهّرش، همان «شجره طیبه» هستند که در امتداد سلسله پاک انبیای الهی هستند. ذریه آنان نیز که ضعف و قدحی درباره‌شان نرسیده و براساس منویات معصومین علیهم‌السلام حرکت کرده‌اند، لیاقت دریافت چنین سلامی را دارند.2- سلام بر حضرت امیرالمؤمنین، فاطمه زهرا و سایر ائمه علیهم السلام را نیز همچون پیامبر
خاتم (ص) با ضمیر مخاطب آورده است.3- القاب و کنیه‌هایی که برای معصومین علیهم‌السلام استفاده شده، مبتنی بر مستندات روایی و تاریخی است.4- نکته قابل تأمل این است که برای امام چهارم و دهم علیهما‌السلام دو صفت آمده ولی برای امام یازدهم (ع) ، لقب و صفتی بیان نشده است. نیز حضرت حجّت (ع) را به‌صورت غایب سلام داده و با 6 ضمیر خطاب، به ذات باری‌تعالی، تکریمش کرده است.
4- سلام بر حضرت فاطمه معصومه علیها‌السلام، در پس سلسله پاک معصومین علیهم‌السلام ؛ در این زیارت‌نامه، آن حضرت منتسب به «رسول‌الله»، حضرت فاطمه و حضرت خدیجه، امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام شده است. یعنی فاطمه معصومه علیها‌السلام به «پنج تن آل عبا» و «اهل کساء» نسبت داده شده است. شاید نام خدیجه علیها‌السلام در کنار آنان، از جهت تکریم و تعظیم باشد چون وی را مقامی والا نزد پیامبر اکرم (ص) بوده و جد مادری معصومین و امامزادگان علیهم‌السلام محسوب می‌شود.
کته قابل توجه این است که هر جا بحث از «وراثت» - که در برگیرنده «امامت»، «ولایت» و «عصمت» است - به میان آمده، صرفاً سخن از چهارده معصوم علیهم السلام است اما آنجا که بحث از حَسَب و نسب است، نام خدیجه و زهرا (س) به تقدیم یا تأخیر آمده است.
نکته دیگر این است که فاطمه معصومه علیها‌السلام در این زیارت‌نامه با عنوان‌های «دختر»، «خواهر» و «عمّه» و «ولیّ‌الله» مورد خطاب قرار گرفته است. مراد از « السلام علیک یا بنت ولیّ‌الله» انتساب آن حضرت به پدر بزرگوارش امام موسی کاظم (ع) ، اجداد پاک و مطهّرش تا پیامبراکرم (ص) - خصوصاً - و همه انبیای الهی - عموماً - است. دلیل بر این ادّعا، جمله «السلام علیکِ یا بنت موسی بن جعفر» است که به‌عنوان تفسیری برای جمله یاد شده آمده است. مراد از «السلام علیکِ یا اخت ولیّ‌الله»، برادر بزرگوارش حضرت امام رضا (ع) است. مراد از «السلام علیکِ یا عمّه ولیّ‌الله»، برادرزاده بزرگوارش حضرت امام
جواد (ع) است. این جملات، بیانگر مقام و منزلت آن حضرت است که از چند جهت منتسب به 3 امام معصوم و ولی خداست. گفتنی است واژه ولیّ‌الله در زیارت‌های دیگر نیز پیشینه دارد.
5- مقام شفاعت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام ؛ در بخشی دیگر از زیارت‌نامه آمده است: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنّه ، فانّ لک عند‌الله شأناً من الشّأن» در این جمله، به سبب اینکه شأن و منزلتی والا نزد خداوند متعال دارد، درخواست شفاعت شده است. این فراز از زیارت‌نامه می‌تواند ناظر بر این سخن امام صادق (ع) باشد که فرموده است:در قم، بانویی از فرزندان من که نامش فاطمه دختر موسی است، رحلت می‌کند؛ با شفاعت او همه شیعیان ما به بهشت می‌شوند.»
6- سعادت واقعی در گرو محبّت اهل‌بیت علیهم‌السلام است ؛ در بخشی از زیارت‌نامه آمده است: خداوندا! از تو می‌خواهم عاقبت مرا به سعادت ختم کنی و آنچه را که من در اویم از من نگیری». مراد از «ما انافیه» و حالت خوشی که گوینده این متن و زائر در آن قرار دارد، ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام باشد که بالطبع، کامل‌ترین مصداق برای «ما»ی موصول خواهد بود.
نیز در این زیارت نامه، درخواست‌های دنیایی و آخرتیِ بسیار از خداوند متعال شده است. نکته جالب توجه در این دعاها، این است که با درهم آمیختن درخواست‌های دنیا و آخرت، عقل معاش را در طول عقل معاد قرار داده است. با این اوصاف، دنیا برای یک انسان ارزش‌مدار، به‌عنوان «منظورٌ به» (وسیله برای رسیدن به هدف) خواهد بود، نه به‌عنوان «منظورٌ الیه»، (هدف).