سخن بر سر این است که اصول فکری ـ عملی منبعث از ذات دیانت اسلام، «حقی» است که از «حق اکملی» به نام دیانت منبعث شده تا انسان به «حق» واقعی خویش دست یابد. در اینجا مفهوم «حق» مفهومی چندپاره و دارای ساحت‌های معنایی گوناگون است که در عین چند‌پارگی، ارتباطی بس وثیق با یکدیگر کسب می‌کنند و به عبارتی «وحدت در عین کثرت» به شمار می‌آیند.
غلظت مفهوم «حق» در واقع از فربهی آن در وجوه متونی دین و سیره اولیاء اسلام نشأت می‌گیرد. «حق» اولا و بالذات، ذات دیانت است که اشتمال بر اصول دین دارد؛ یعنی آن اصول به واسطه صادر شدن از سوی ذات اقدس الله و مستتر بودن در سیره نبوی «حق اکمل» است. اما این حق اکمل در عین حال، به تفویض «حق» در معنای «حقوق ذاتی انسان» نیز دلالت دارد؛ یعنی این ساحت، معنایی منبعث از «حقیقت تام» به انسان «حقوقی» را اعطا می‌کند که التزام به آن، پاسداری و حراست ایدئولوژیک- عملی را طلب می‌کند و تواما به فرد حقوقی را اعطا می‌کند که موجد تنظیم زیست اجتماعی او و روابط او با حکومت است.
فارغ از این مباحث اما، آنچه باعث التزام تام به «اصول» و شرعیت حقوق اعطا‌شده از سوی آن به فرد و جامعه می‌شود، «حق» بودن است. این حق همانا ریشه‌ای مستحکم در معارف، شریعت و الهیات اسلامی دارد. دیانت به ما «اصول» معرفی می‌کند؛ اصولی که یا در دایره «شریعت» می‌گنجد، مانند حرام‌و‌حلال و حسن‌و‌قبح فقهی که دلالت بر کنش‌ها و نیات زندگی روزمره دارد یا از بطن معارف و کلام برون می‌تراود که آن هم اشتمال بر تاکید بر عقل و درنظر‌گرفتن سفارش‌ها و فرامینی دارد که در وجوه متونی دیانت آورده شده و آخرالامر، جهان‌بینی و تفسیر ساحت عقلی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه است.
در این پروسه، انسان تکالیفی دارد و حقوقی. این «تکلیف» و «حقوق» رابطه‌ای وثیق با یکدیگر دارند و لازم‌و‌ملزوم یکدیگرند. تا آن «حقوق» به انسان تعلق نگیرد، آن تکلیف اداشدنی نیست و تا آن تکلیف نیز برقرار نباشد، آن حقوق موضوعیت عقلانی و شرعی و اجتماعی کسب نمی‌کند.
بنابراین می‌بینیم که «اصولگرایی» به‌عنوان یک نظریه اجتماعی و فلسفه سیاسی، در یک تلازم معنایی با «اسلامگرایی» است و به عبارت دیگر عین اسلامگرایی است. «اصولگرا» ملتزم است به اصول اسلام و این اصول را در دایره گسترده الهیات اسلامی، شریعت‌اسلامی، کلام اسلامی و فقه، به تفسیر می‌کشد. در این تفسیر، اصولگرایی امری است که صلاح دنیا و فلاح عقبی در آن مستتر است و در نظر عامل به آن، دنیا مزرعه آخرت است.