همشهری آنلاین: با افزایش سن، باز هم راه رفتن ادامه دارد. با این حساب پاها یکی از بخش‌های مهم بدن محسوب می‌شود که دائماً در حال حرکت کردن هستند. شاید خیلی کم پیش بیاید که والدینمان یا خودمان توجهی به ساختار پاهایمان داشته باشیم. گاهی برخی از افراد ساختار پاهایشان به‌گونه‌ای است که برایشان حسابی دردسرساز می‌شود. پای ایکس (X) و پای پرانتزی، عارضه‌های دردسرسازی هستند که باید درمان شوند. نظرات «دکتر علی ترکمان» متخصص ارتوپدی و آسیب‌های ورزشی، فلوشیپ زانو و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران را در این مورد با هم می‌خوانیم.
پاها چگونه رشد می‌کنند؟
زمانی که نوزادی به دنیا می‌آید، در ابتدا پاهای او حالت پرانتزی دارد و به‌تدریج و در حدود دوسالگی این حالت از بین می‌رود. از حدود دوسالگی به بعد، پاها شکل ایکس (X) به خود می‌گیرند. به‌تدریج با نزدیک شدن به سن حدود چهارسالگی این حالت کم می‌شود و در سن حدود نه‌سالگی، حالت ایکس بودن پا از بین می‌رود و کم‌کم پاها شکل طبیعی به خود می‌گیرند و صاف می‌شوند؛ اما در برخی از افراد شکل پاها به حالت طبیعی برنمی‌گردد که این مسئله می‌تواند مشکلاتی را برای فرد به وجود بیاورد.
نگاه دقیق به شکل پاها
برای بررسی وضعیت پاها، کودک باید درحالی‌که پاهای خود را جفت کرده است، بایستد و فرد دیگری در روبه‌روی او قرار بگیرد. چنانچه بین قوزک داخلی پاها در زمان ایستادن به صورتی که پاها جفت شده‌اند، حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر فاصله باشد، کودک به تغییر شکل پای ایکس مبتلاست. همچنین درصورتی‌که فاصله بین دو زانو زیاد باشد (بیش از ۱۰ سانتی‌متر)، در چنین شرایطی پای کودک، دچار عارضه‌ی «پای پرانتزی» شدید است. چنانچه کودک به هرکدام از این اختلال‌ها مبتلا باشد، والدین باید برای بررسی بیشتر، فرزندشان را نزد پزشک متخصص ارتوپدی ببرند.
چرا پاها صاف نیست؟
هنوز علت اصلی و مشخصی برای بروز اختلال در ظاهر پاها مشخص نشده است و تنها در برخی از موارد نادر، نرمی استخوان شدید می‌تواند دلیلی برای ابتلا به این نوع اختلالات باشد ولی این مشکل، علت اصلی برای این موضوع محسوب نمی‌شود.
آدم‌های ایکس و پرانتزی!
افرادی که دارای پاهای ایکس هستند، معمولاً انعطاف‌پذیری زیادی در مفاصل پاهایشان وجود دارد. همچنین این دسته از افراد، کف پای صافی دارند، ضمن اینکه قوز پشت، یکی دیگر از ویژگی‌های این دسته از افراد محسوب می‌شود. افتادگی شانه هم می‌تواند از دیگر علائم ابتلا به عارضه‌ی پای ایکس باشد. این دسته از افراد در راه رفتن و نشستن دچار مشکل می‌شوند. افرادی که پای پرانتزی دارند، معمولاً این ویژگی‌ها در آن‌ها دیده نمی‌شود.
درمان ضروری است؟
شاید این سؤال که «آیا باید حتماً درمان در کودکان انجام شود یا نه؟» ذهن والدینی را که بچه‌های آن‌ها به پای پرانتزی یا ایکس مبتلا هستند، حسابی درگیر کرده باشد. در جواب به این سؤال باید گفت که اگر مشکل شدید یا حتی خفیف هم باشد، باید حتماً کودک را نزد پزشک متخصص ارتوپدی برای درمان برد.
زمانی که کودک زیر ده سال، در حال رشد بوده و تغییر شکل در پاها خفیف باشد، در چنین شرایطی باید تحت نظر متخصص ارتوپدی قرار بگیرد و هر چند وقت یک‌بار معاینه انجام شود. چنین کاری به این دلیل انجام می‌شود که میزان پیشرفت یا کاهش مشکل مورد بررسی قرار بگیرد. درمان در سنین زیر ده سال با استفاده از کفش مخصوص و زانوبند انجام می‌شود. این درمان هم برای پای پرانتزی و هم برای پای ایکس در نظر گرفته می‌شود.
درمان در سن بالاتر
بعد از سن ده‌سالگی، درمان متفاوت خواهد بود چون استفاده از زانوبند برای کودک در سن بالا چندان راحت نیست، به همین دلیل ممکن است پزشک متخصص ارتوپدی، جراحی را برای کودک در سن بالاتر در نظر بگیرد. البته موارد نادری هم وجود دارند که طی آن‌ها پاهای کودک به درمان‌های معمول (زانوبند و کفش) جواب نمی‌دهد و پزشک در چنین شرایطی جراحی را برای کودک توصیه می‌کند.
برای درمان، پزشک در حدود سن شانزده تا هجده‌سالگی، یک طرف صفحه‌ی رشد استخوان را به شیوه‌ای خاص می‌بندد تا مشکل پا با این شیوه، اصلاح شود. اگر فرد دچار عارضه در این سنین، مشکل خود را برطرف نکند، درمان را باید در سن بالاتر دنبال کند.
درمان را تا سنین حدود پنجاه تا شصت سالگی نیز می‌توان انجام داد ولی هر چه سن فرد کمتر باشد، درمان راحت‌تر است. عمل جراحی که در سن بالاتر انجام می‌شود، روی خود استخوان خواهد بود و بعد از جراحی ممکن است در استخوان پا، پلاتین کار گذاشته شود تا استخوان بتواند جوش بخورد.
ترس از عمل جراحی
خیلی از والدین از اینکه فرزندشان در سن کم زیر تیغ جراحی برود، می‌ترسند و به همین دلیل به‌نوعی مانع از درمان فرزندشان می‌شوند، درحالی‌که عمل جراحی بستن صفحه‌ی رشد استخوان، یک عمل ساده است و درصورتی‌که پزشک متخصص ارتوپدی، چنین عمل جراحی‌ای را ضروری بداند، نباید مانع آن شد چون درمان برای فرد در سن بالا با مشکلات بیشتری همراه است.
خستگی بی‌پایان
افرادی که دارای پای ایکس یا پرانتزی هستند، علاوه بر اینکه در سن بالا احتمال ابتلا به آرتروز شدید در آن‌ها بالاست، در سن پایین‌تر نیز مشکلاتی دارند. افرادی که پاهای آن‌ها پرانتزی است، عضلات بیرون ساق پا و ران آن‌ها دائما دچار کشش می‌شود، به همین دلیل این دسته از افراد، همیشه از درد و خستگی در این نواحی در رنج هستند. افرادی که پای آن‌ها حالت ایکس دارد نیز با مشکلاتی مواجه می‌شوند این دسته از افراد به دلیل حالت پایشان، دچار احساس درد و خستگی دائمی در ناحیه‌ی داخل ساق پا و رانشان خواهند شد.
افرادی که پای آن‌ها حالت ایکس دارد، به دلیل برخورد زانوها به یکدیگر، نمی‌توانند به‌راحتی بدوند یا با سرعت راه بروند. دردها و ناراحتی‌های جدی در افرادی که پای آن‌ها پرانتزی یا ایکس است از حدود سی‌سالگی به بعد بروز می‌کند و پیش از رسیدن به این سن، درد و ناراحتی کمی را احساس می‌کنند. گاهی همین مسئله باعث می‌شود که افراد برای درمان خیلی دیر مراجعه کنند؛ درست زمانی که زانوهایشان دچار خوردگی و ساییدگی شدید شده است.
حرکات اصلاحی چقدر مؤثر است؟
شاید خیلی از افراد تصور کنند که می‌توان پای ایکس و پرانتزی را با حرکات اصلاحی درمان کرد، درحالی‌که حرکات اصلاحی نمی‌تواند درمان اصلی پای ایکس یا پرانتزی باشد. حرکات اصلاحی تنها می‌تواند به رفع خستگی عضلاتی که دائماً تحت‌فشار قرار می‌گیرند، کمک کند.
محدودیت برای ورزش؟
بسیاری از والدین نگران این موضوع هستند که ورزش باعث تشدید مشکلات پای پرانتزی یا پای ایکس فرزندشان شود. این نگرانی والدین بی‌مورد است و ورزش تأثیری بر تشدید وضعیت کودک نخواهد داشت، تنها آن دسته از کودکانی که دچار پای ایکس هستند، ممکن است به دلیل ساختار پایشان و برخورد زانوها به یکدیگر تمایل چندانی به دویدن نداشته باشند.
مچ کج داری؟
خیلی از افراد تصور می‌کنند که پای ایکس یا پرانتزی می‌تواند باعث فشار به ستون فقرات می‌شود، درحالی‌که ارتباط چندانی بین ستون فقرات و این مشکلات وجود ندارد. افرادی که پای ایکس دارند، معمولاً با مشکل تغییر شکل در مچ پا مواجه می‌شوند، به همین دلیل علاوه بر درمان‌های اصلی، برای آن‌ها کفی طبی هم تجویز می‌شود تا مچ پا و کف پای صاف آن‌ها باعث بروز مشکل نشود.
درمان زودتر، عوارض کمتر
ابتلا به‌پای پرانتزی، شایع‌تر از پای ایکس است و خانم‌ها نسبت به آقایان، معمولاً بیشتر به این مشکل مبتلا می‌شوند. پای پرانتزی و افزایش وزن، می‌تواند باعث آرتروز و ساییدگی شدید در استخوان زانو شود. به عبارت روشن‌تر، افراد مبتلا به پای ایکس دچار ساییدگی و خوردگی در قسمت بیرونی زانو می‌شوند و در عارضه‌ی پای پرانتزی قسمت داخلی زانو، دچار خوردگی و ساییدگی خواهد شد. در نتیجه، درمان هر دو عارضه، پیش از آسیب رسیدن به زانوها ضروری است. برخی از افراد برای زیبایی‌اندام خود، اقدام به درمان این عارضه می‌کنند ولی هدف اصلی درمان در چنین شرایطی، پیشگیری از آرتروز و ساییدگی شدید زانو در سنین بالاست.
ارتباط قنداق با زیبایی پا!
مشکلاتی که برای ساختمان اسکلتی بدن به وجود می‌آید باید تا حد ممکن قبل از بلوغ درمان شود. خوب است برخی از باورهای درست و نادرستی را که دراین‌باره وجود دارد، بدانید.
چنانچه آرتروز در اثر ابتلا به‌پای ایکس یا پای پرانتزی به وجود بیاید، کار چندانی برای درمان آرتروز به‌ویژه در مراحل پیشرفته نمی‌توان انجام داد.
برخی از افراد تصور می‌کنند که دلیل ابتلا به پای ایکس یا پرانتزی به تغذیه مربوط می‌شود، درحالی‌که این باور نادرست است و ارتباط چندانی بین تغذیه با این مشکل وجود ندارد.
برخی از افراد بر این باورند که در ابتلا به پای ایکس یا پرانتزی ارث نقش دارد، درحالی‌که عامل وراثت به‌صورت مستقیم نقشی در این مسئله ندارد اما دیده شده که در برخی موارد، کودکانی که به این مشکل مبتلا هستند، والدینشان نیز چنین مشکلی دارند.
خیلی‌ها تصور می‌کنند که قنداق کردن نوزاد می‌تواند مانع از ابتلای او به‌پای پرانتزی یا ایکس شود. این مسئله از نظر علمی موردبررسی قرار نگرفته است، به همین دلیل نمی‌توان به‌صورت قطعی گفت که چنین مسئله‌ای صحت دارد.
درمان پای ایکس یا پرانتزی در سن پایین‌تر نتیجه‌ی بهتری را به همراه دارد؛ این باور کاملاً درست است.
برخی از افراد تصور می‌کنند که بد راه رفتن می‌تواند باعث به وجود آمدن پای پرانتزی یا ایکس شود. این باور نادرست است، درواقع تغییر شکل پا، باعث بد راه رفتن می‌شود.
درمان شکل غیرطبیعی پاها را نباید به تعویق انداخت چون هر چه درمان دیرتر انجام شود، عوارض ناشی از ابتلا به این شکل غیرطبیعی پاها، بیشتر خواهد بود.