همشهری آنلاین - مریم سرخوش: تاریکی هنوز به تیغ آفتاب نرسیده بود که جوانی ۲۸ ساله، نیمه‌جان به بیمارستان فیروزآبادی در شهرری رسید. تمامی عروق گردن و نای او به‌دلیل آسیب با جسم برنده و سخت قطع شده و نفس‌هایش به شماره افتاده بود. لحظه‌های پذیرش در اورژانس هم سخت‌تر از همیشه می‌گذشت. کسانی که آن لحظه در اورژانس حضور داشتند، حسرت‌بار نگاهش می‌کردند؛ یک نفر آه کشید و گفت «خدا به جوانی‌اش رحم کند!»... خدا رحم کرد و آن جوان ۲۸ ساله برای نخستین‌بار تحت عملی قرار گرفت که هم جانش را نجات داد و هم افتخاری جدید برای پزشکان ایرانی رقم زد. شاید اگر آن شب این جوان به بیمارستان فیروزآبادی نمی‌رسید یا تیم اورژانس بیمارستان مداخله بهنگام برای جلوگیری از خونریزی و خونرسانی بموقع انجام نمی‌داد یا یک تیم کامل پزشکی، ساعت ۴ صبح دسته‌جمعی خودشان را به بالین این بیمار نمی‌رساندند و تصمیم بموقع برای جراحی نمی‌گرفتند، نه خبری از این افتخار بود و نه خانواده‌ای بار دیگر فرزندشان را به آغوش می‌کشیدند. اما بسیاری از رسانه‌ها تقریبا در آخرین روز هفته گذشته خبر این شاهکار پزشکان ایرانی را منتشر کردند؛ اینکه نخستین جراحی «پیوند سر» محقق شده، پیوندی که تاکنون تنها ۳ بار در دنیا، انجام شده است.
در آخرین پیوند سر مشابه این مدل هم که سال ۲۰۲۱ در آمریکا انجام شده، بیمار تکلم خود را از دست داده، اما جراحی پیوند در این جوان ایرانی نه‌تنها عوارضی نداشته که تکلم او را هم دچار اختلال نکرده، به همین دلیل به‌نوعی بی‌نظیرترین نوع پیوند عروق سر و گردن در دنیا به شمار می‌رود. البته به‌گفته میترا حسامی‌مقدم، متخصص جراحی عمومی و فوق‌تخصص جراحی قلب و عروق، در حقیقت این جراحی نخستین پیوند تمام عروق گردن و نای در ایران است، اما با توجه به اینکه جراحی پیوند سر به‌معنای قطع کامل آن در دنیا وجود ندارد، این جراحی را هم به نوعی پیوند سر عنوان می‌کنند. این پزشک در گفت‌وگو با همشهری آنلاین روایت جالبی از ثبت این افتخار برای جامعه پزشکی ایران و مراحل درمانی این بیمار دارد.
امیدی به ماندنش نبود
«تنها چند دقیقه از ۴ صبح روز ۲۵ مرداد گذشته بود که به بیمارستان رسیدیم، مورد اورژانسی و یک بیمار مجروح بود که تقریبا عروق اصلی گردن و نای خود را از دست داده بود.» حسامی‌مقدم، صحبت‌هایش را با این جمله آغاز می‌کند و ادامه می‌دهد: «آنطور که اعلام کرده بودند، ضرباتی با اجسام نافذ به گردن این شخص وارد و تمام عروق اصلی و نای او به‌طور کامل قطع شده بود. او را با فشار بسیار پایین و شوک به بیمارستان رساندند، اما اتفاق خوب این بود که بخش اورژانس کنترل خونریزی و تزریق چند کیسه خون در مراحل اول را به‌خوبی انجام داده بود.»
او ادامه می‌دهد: «پس از بررسی وضعیت بیمار، مسئولان کشیک شب با دکتر زراعتیان‌نژاد، سرپرست تیم پیوند دانشگاه علوم پزشکی ایران تماس می‌گیرند و از او درخواست می‌کنند که خودش را به‌صورت اورژانسی به بیمارستان برساند. با تماس دکتر، خودمان را به بیمارستان رساندیم. لحظه‌ای که بیمار را دیدیم، شاید هیچ امیدی به ماندنش نبود. در اغلب مواقع این بیماران به بیمارستان نمی‌رسند؛ چراکه وقتی تمام عروق وصل‌شونده به گردن قطع شود، به‌دلیل وسعت آسیب و خونریزی شدید فوت می‌کنند حتی اگر تمامی این موارد کنترل شود باز ممکن است به‌دلیل عوارض خونریزی و نرسیدن خون به مغز، عوارض مغز و اعصاب جدی برای بیمار ایجاد شود که این عوارض ممکن است اختلال تکلمی، اختلال حرکتی، اختلال سر و صورت و حتی کمای عمیق باشد. اما پزشکان همیشه حتی اگر زیر ۱۰ درصد امید هم داشته باشند، کارشان را انجام می‌دهند و به همین دلیل تصمیم به جراحی گرفته شد.»
رهایی از چند ساعت استرس و اضطراب
«ما نگران بودیم... اینکه قرار است پس از عمل حتی اگر زنده بماند، با چه عوارضی مواجه شود و کیفیت زندگی او در آینده چطور خواهد بود... در جراحی‌ای که قرار بود ما انجام دهیم و مشابه آن در گذشته در نقاط دیگر جهان انجام شده بود، بیماران پس از عمل قادر به تکلم نبودند و این نگرانی ما را تشدید می‌کرد.» این پزشک با بیان این مطلب عنوان می‌کند: «نگران بودیم که آیا بعد از عمل، قدرت تکلم و تکان‌دادن دست و پا در این بیمار وجود خواهد داشت یا خیر... جراحی تقریبا ۵ بامداد آغاز شد و تا ۱۱ طول کشید، چند ساعت پر از اضطراب... اما زمانی که مقداری هوشیاری این بیمار برگشت، متوجه شدیم که می‌تواند دست‌ها و پاهایش را تکان دهد. خستگی چند ساعت استرس و اضطراب در ما از بین رفت.»
حسامی‌مقدم ادامه می‌دهد: «روزهای بعد هم معلوم شد که تکلم بیمار برقرار و قادر به صحبت‌کردن است. به‌تدریج هم وضعیت او رو به بهبود بود. شاید بهترین اتفاق هم روز پزشک (یکم شهریور) رخ داد؛ اینکه بیمار با حال عمومی خیلی خوب از بیمارستان مرخص شد.»
وقتی که از ما انتقاد کردند
«این جراحی پیش از این در آمریکا و رژیم اشغالگر قدس انجام شده و عمل سختی است که ما در کشورمان مشابه آن را تاکنون نداشته‌ایم.» حسامی‌مقدم این مطلب را هم می‌گوید اما به‌گفته او یک واکنش عجیب هم نسبت به انتشار این اخبار وجود داشته است: «در اخبار این عمل را نخستین پیوند سر در ایران و چهارمین در جهان عنوان کردند. بسیاری از کسانی که این خبر را می‌خواندند، تصور می‌کردند که درباره این جوان، سر به‌طور کامل از بدن جدا شده و دوباره پیوند صورت گرفته است. دیروز در فضای مجازی می‌دیدم که برخی این خبر را کذب می‌خواندند و حتی برخی پزشکان هم انتقاد می‌کردند که چرا خبر به این شکل عنوان شده است.»
او البته در توضیح بیشتر می‌گوید: «نکته مهم اینجاست، زمانی که از این پیوند سر صحبت می‌کنیم به این معنا نیست که ستون مهره‌ها و جمجمه به‌طور کامل از بدن جدا شده باشد، بلکه به این معناست که تمامی عناصر اصلی گردن شامل عروق و نای که در این جوان هم به‌طور کامل قطع شده بودند، پیوند شود. در تمام دنیا هم مشابه این جراحی را به‌عنوان پیوند سر نام می‌برند و جراحی پیوند سر به مفهوم آنکه سر به‌طور کامل قطع و پیوند شده باشد، وجود نداشته است.»
یک جراحی سخت با ابزارهای ایرانی
«عمل جراحی ما با همین محصولات ساده تولید ایران انجام شد و کمک کرد که بتوانیم زمان برای ترمیم عروق گردن داشته باشیم.» این فوق تخصص جراحی قلب و عروق با بیان این مطلب، عنوان می‌کند: «این جوان ۲۸ ساله را با فشار خون ۳ و شوک به بیمارستان منتقل کردند که امید بسیار اندکی به زنده‌ماندنش وجود داشت. این درحالی است که در جراحی‌های نقاط دیگر جهان برای این بیماران از پمپ قلبی – ریوی استفاده می‌شده، اما با همین چنت‌های ساخت ایران عمل جراحی را انجام دادیم. این وسیله در تمامی اتاق‌های عمل وجود دارد و چیز گرانی هم نیست. همین‌ها را داخل عروق این بیمار قرار دادیم و خونرسانی به مغز را حفظ کردیم تا زمان برای ترمیم عروق داشته باشیم.»
به‌گفته این پزشک این عمل پیش از این در ایران و همین حالا هم در بسیاری از کشورهای دیگر انجام نشده، چون اکثر بیمارانی که در چنین شرایطی قرار دارند یا اصلا به بیمارستان نمی‌رسند یا اگر برسند، شرایط متفاوتی دارند: «با توجه به تفاوت‌های بدنی در افراد، نتیجه این جراحی می‌تواند شرایط متفاوتی رقم بزند. این جوان ۲۸ ساله قوی و مقاوم بود و مهم‌تر از همه اینکه هیچ بیماری زمینه‌ای نداشت. اگر این اتفاق برای یک فرد میانسال و مسن رخ می‌داد یا دارای بیماری‌هایی ازجمله فشار خون، دیابت یا کم‌خونی بود، زنده نمی‌ماند. سلامت جسمی این جوان باعث شد در این جراحی سخت بدن او دوام بیاورد تا اقدامات لازم انجام شود.»
اگر کار تیمی نبود، موفق نمی‌شدیم
«موفقیت این عمل حاصل کار تیمی است و با هم بودن‌مان در ثبت این موفقیت بسیار تأثیرگذار بود؛ چیزی که کمتر در حوزه پزشکی ما وجود دارد.» حسامی‌مقدم این نکته را یکی از مهم‌ترین فاکتورهای ثبت‌شدن این اتفاق مهم برای حوزه پزشکی کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: «ما از همین حالا می‌توانیم امیدواری بیشتری داشته باشیم که حتی اگر مصدومان بدتر از این مورد داشتیم که قطع در این ناحیه یا هر عضو دیگری داشته باشد، جراحی پیوند با حضور تیم‌های پزشکی می‌تواند جان آنها را نجات دهد، آن هم درحالی‌که چنین جراحی‌هایی با همین وسایل ساده‌ای که در کشور خودمان در حال تولید است، رخ می‌دهد و به‌راحتی جان بیماران نجات داده می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «در این عمل یک تیم پزشکی شامل جراحان فوق‌تخصص قلب و عروق، چند جراح عمومی و تیم بیهوشی حضور داشتند و این‌طور فکر می‌کنم که اگر چنین تیم‌هایی در کارهای پزشکی داشته باشیم، موفقیت بیشتر خواهد شد. در کار تیمی خستگی و استرس پزشک کم می‌شود اما مشکل اینجاست که در ایران کارهای تیمی پزشکی بسیار کمتر دیده می‌شود.»
این پزشک با بیان اینکه درباره این جوان هم نه‌تنها مباحث مربوط به جراحی، بلکه ویزیت‌های بعد از جراحی هم به‌صورت تیمی محقق شد، تأکید می‌کند: «مراقبت‌های بعد از عمل بسیار اهمیت دارد و شاید یک پزشک پس از جراحی نتواند هر روز بیمار را ویزیت کند، این مسئله با گروه‌های تیمی قابل مدیریت است. این اتفاق را ما به‌صورت تیمی محقق کردیم و حالا چند روزی است که این بیمار با بدرقه پزشکان و پرستاران بیمارستان فیروزآبادی ترخیص شده، درست در روز پزشک (چهارشنبه اول شهریور) تا خاطره‌ای خوش از پزشک‌بودنمان را برایمان به یادگار بگذارد و وظیفه‌ای که برای نجات جان انسان‌ها به دوش‌مان نهاده شده را تحقق بخشد.»
۹ نکته از اولین جراحی پیوند سر در ایران
۱. چهارمین عمل موفق پیوند تمامی عروق گردن و نای در ایران انجام شده که از آن به عنوان پیوند سر نام برده می‌شود.
۲. مشابه این جراحی پیوند تنها ۳ بار در دنیا و در کشورهایی از جمله آمریکا و رژیم اشغالگر قدس انجام شده است.
۳. پیوند سر در دنیا به معنای قطع کامل سر از بدن نیست و بلکه به این معناست که تمامی عناصر اصلی گردن شامل عروق و نای قطع شده، دوباره پیوند شود.
۴. تفاوت ویژه این جراحی پیوند در ایران با موارد مشابه در کشورهای دیگر مختل نشدن قدرت تکلم در جوانی که مورد جراحی قرار گرفته است و به‌نوعی بی‌نظیرترین نوع پیوند عروق سر و گردن در دنیا به شمار می‌رود.
۵. در آخرین پیوند سر مشابه این مدل که سال۲۰۲۱ در آمریکا انجام شده، بیمار تکلم خود را از دست داد.
۶. اقدام به موقع اورژانس بیمارستان فیروزآبادی در کنترل خونریزی و تزریق چند کیسه خون در مراحل اول یکی از عوامل مهم در نجات جان این بیمار عنوان می‌شود.
۷. عمل جراحی انجام شده در ایران با محصولات ساده تولید ایران محقق شد.
۸. موفقیت این عمل حاصل کار تیمی است؛ ۲ جراح فوق‌تخصص قلب و عروق، چند جراح عمومی و تیم بیهوشی. چیزی که کمتر در حوزه پزشکی دیده می‌شود.
۹. سلامت بیمار و نبود بیماری‌های زمینه‌ای از جمله فشار خون، دیابت، کم‌خونی و... موفقیت این جراحی را افزایش داد.