همشهری آنلاین-مهدی اسماعیل‌پور: یادش بخیر؛ طوری بازی می‌کردند که انگار فینال جام‌جهانی است! بچه‌های آن موقع سر فوتبال پلی استیشنی برای هم کری نمی‌خواندند؛ گوی واقعی و میدان هم واقعی بود. صحبت از دهه ۳۰ تا اواخر دهه ۷۰ است. سال‌هایی که فوتبال تهران در زمین‌های خاکی شکل گرفت. از این زمین‌های خاکی فوتبالیست‌های بزرگی ظهور کردند که بعدها توانستند دروازه‌های فوتبال آسیا و اروپا و حتی جهان را فتح کنند. از آخرین نسل فوتبالیست‌های زمین‌های خاکی تهران می‌توان به تیم‌ملی جام‌جهانی ۹۸ فرانسه اشاره کرد. شروع جام‌جهانی برزیل و فراگیر شدن تب و تاب فوتبال در جامعه بهانه خوبی است تا از زمین‌های خاکی معروف آن دوران در محله‌های مختلف تهران یادی کنیم و به خاطر بیاوریم که در دل کوچه‌ها و خیابان شهرچه استعدادهایی فوتبال تهران را شکل دادند و باعث متحول شدن فوتبال ایران شدند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
امیر حاج رضایی پیشکسوت و کارشناس فوتبال می‌تواند پاسخگوی خوبی به سؤال‌های ما در مورد زمین‌های خاکی باشد. بچه میدان خراسان که در زمین‌های خاکی کنار چهره‌های سرشناسی چون علی پروین بازی کرده است. او وقتی در تیم‌ملی مربی بود، شاگردانش همان‌هایی بودند که در زمین‌های خاکی، با توپ آشنا شدند و فوتبال را یاد گرفتند. تجربه و حافظه تاریخی و نیز دانش فوتبالی او به ما می‌گوید که چرا زمین‌های خاکی از رونق افتادند و دیگر کمتر کسی سراغی از آنها می‌گیرد.
تقریباً هر محله تهران یک زمین خاکی فوتبال داشت. چرا دیگر خبری از این زمین‌ها نیست؟
چون در اغلب آنها ساخت‌وسازشد و ساختمان‌ها و برج‌ها جای زمین‌های خاکی را گرفتند. چند ورزشگاه کوچک هم که باقی مانده مورد تهدید قرار دارد و شاید در آینده‌ای نه چندان دور از آنها هم اثری باقی نماند. این روزها یک‌متر خاک تهران میلیون ها تومان ارزش دارد و دیگر مجالی برای تنفس زمین‌های خاکی باقی نمی‌ماند. اما در همین چند زمین خاکی باقی مانده هم کمتر کسی فوتبال بازی می‌کند.
این که چرا زمین‌های خاکی از رونق افتادند و در حال نابودی کامل هستند، دلایل زیادی دارد که از حوصله این بحث خارج است. تحولات اجتماعی و شرایط اقتصادی نیز سهمی در این ماجرا دارند. اما دلیل فوتبالی‌اش این است که مانند گذشته دیگر این زمین‌های خاکی دروازه رسیدن به تیم‌های بزرگ و تیم‌ملی نیستند. براثر بی‌توجهی فدراسیون فوتبال کم‌کم این زمین‌ها اثرگذاری خود را از دست دادند. در گذشته از ۲ راه یک نفر می‌توانست وارد فوتبال شود. یکی همین زمین‌های خاکی و دیگری هم آموزشگاه‌ها بود. اما دیگر اثری از آنها نیست و آکادمی‌های فوتبال جای آنها را گرفته‌اند. متأسفانه اغلب این آکادمی‌ها نیز فقط دنبال سودجویی و کسب و در آمد هستند و هیچ خدمتی به جوانان و فوتبال این مملکت نمی‌کنند.
پس به اعتقاد شما مسئول اصلی از بین رفتن زمین‌های خاکی بازیکن‌ساز، فدراسیون فوتبال است؟
فدراسیون فوتبال هم مقصر است اما همان‌طور که گفتم مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم داد تا این شرایط پیش بیاید و یک ارگان یا یک دلیل خاص را نمی‌شود به‌عنوان مقصر اصلی معرفی کرد.
امکان دارد روزی دوباره شاهد رونق گرفتن فوتبال محله‌ها درتهران باشیم؟
دیگر نمی‌شود این نوع فوتبال را احیا کرد و سال‌ها است که دورانش به سر رسیده است. حالا دیگر خیلی چیزها عوض شده است. رفتار، گفتار و تفکرات نسل جدید و توقعاتش تغییر کرده است. حتی فوتبال هم عوض شده است. آن دوران فوتبال علاقه و تفریح بود اما حالا فوتبال شغل و حرفه است و در آن پول حرف اول و آخر را می‌زند. برای مثال الان با این قیمت‌های نجومی زمین در تهران، چه کسی می‌آید زمینی را که صدها میلیون تومان و حتی میلیاردها تومان می‌ارزد را دست نخورده ول کند تا در آن فوتبال بازی کنند.
با از بین رفتن زمین‌های خاکی، فوتبال تهران و حتی ایران دچار افت شد. بسیاری از ستاره‌های سابق فوتبال تهرانی بودند و در همین زمین‌های خاکی محله‌ها رشد می‌کردند اما حالا دیگر در تمام فوتبال ما به سختی می‌شود پدیده‌ای پیدا کرد، دیگر چه برسد در فوتبال تهران.
وقتی که جو می‌کاریم نباید انتظار داشته باشیم گندم درو کنیم. آن دوران فوتبال در محله‌های مختلف تهران رونق داشت و هر محل برای خودش یک تیم و چند ستاره داشت. رقابت آنقدر زیاد بود که برای رسیدن به فوتبال باشگاهی باید خیلی خوب فوتبال بازی می‌کردی. تمام استعدادها فرصت پیدا می‌کردند تا خودشان را نشان دهند. اما با از بین رفتن فوتبال در محله‌ها، فوتبال تهران و فوتبال ملی ما هم دچار افت شد.
......................................................
همه زمین‌های خاکی تهران
زمین گود شهرزاد؛ این زمین در محله تیر دوقلو درحوالی میدان خراسان قرار داشت و از بهترین و صاف‌ترین زمین‌های خاکی تهران بود که «مجید نامجو مطلق» از جمله بازیکنان پرورش یافته در آن است. این زمین هنوز به‌صورت خاکی باقیمانده است.
زمین شماره ۵؛ این زمین در محله باغ فردوس در خیابان مولوی قرار دارد. این زمین خاکی اکنون به چمن مصنوعی تبدیل شده است. مرحوم «عزت جانملکی» مدافع سابق استقلال و تیم‌ملی در این زمین که آن موقع‌ها خاکی بود، فوتبالش را شروع کرد.
زمین عارف؛ این زمین در محله تیر دوقلو قرار داشت. زمین عارف درخیابان عارف بالای میدان خراسان بود و بزرگ‌ترین بازیکنی که از این زمین به فوتبال ما معرفی شد، «علی پروین» بود. این زمین اکنون تبدیل به ساختمان شده است.
زمین شماره ۸؛ زمین شماره ۸ در میدان خراسان و در محله تیر دو قلو قرار دارد. فوتبالیست‌هایی مانند «امیر حاج رضایی»، «مهدی حاج محمد» و «هادی آهنگران» در این زمین فوتبال بازی می‌کردند. زمین شماره ۸ این روزها به زمین شهید پناهی تغییر نام داده و چمن مصنوعی در آن فرش کرده‌اند.
زمین باغ کلاغ‌ها؛ این زمین در حوالی میدان امام حسین(ع) قرار داشت. فوتبالیست‌های سرشناسی مانند «جلال طالبی»، «محمد مایلی کهن»، «ناصر ابراهیمی» و «محمد پنجعلی» در این زمین بازی می‌کردند. این زمین دیگر وجود خارجی ندارد و تبدیل به بیمارستان مردم شده است.
زمین خاکی اختیاریه؛ این زمین در ضلع جنوب شرقی میدان اختیاریه قرار دارد. نفراتی چون «حسن روشن»، «امیر عابدینی» و «مهدی دینورزاده» در این زمین پرورش یافتند. تنها زمین خاکی باقی مانده در منطقه شمیران همین زمین است.
زمین چهارصد دستگاه؛ این زمین در محله چهارصد دستگاه قرار داشت. «حسن حبیبی»، «گودرز حبیبی»، «اصغر شرفی»، «هادی نراقی» و «مهدی لواسانی» از جمله پرورش یافته‌های این زمین فوتبال بودند. این زمین دیگر وجود خارجی ندارد و تبدیل به میدان شده است.
زمین ۱۰۰ دستگاه؛ یک زمانی گل سرسبد فوتبال در محله نازی‌آباد بود. فوتبالیست‌های زیادی در این زمین فوتبال رشد کردند. «حمید استیلی» و «امیر قلعه‌نویی» جزو همین فوتبالیست‌ها هستند. بخشی از زمین چهارصد دستگاه اکنون تبدیل به ورزشگاه مرغوبکار شده است.
زمین اکبرآباد؛ این زمین خاکی در حوالی میدان حر قرار داشت. حتما خیلی ها به یاد دارند «علی جباری» و «غلام وفاخواه» از فوتبالیست‌هایی بودند که در این زمین بازی می‌کردند. این زمین هنوز پا برجا است و تبدیل به چمن مصنوعی شده است.
زمین عقاب؛ این زمین در شرق تهران و در محله مجیدیه جنوبی قرار داشت. فوتبالیست‌های سرشناسی چون «فرشاد پیوس» و «علیرضا منصوریان» در این زمین بازی می‌کردند. این زمین هم جایش را به چند ساختمان داده است.
زمین میلان؛ این زمین مشهور در انتهای خیابان جیحون قرار دارد. از جمله معروف‌ترین بازیکنانی که در این زمین بازی می‌کردند، می‌توان به «محمدرضا حیدریان» کاپیتان سابق تیم‌ملی فوتسال اشاره کرد. این زمین چند سالی است که تبدیل به چمن مصنوعی شده است.
زمین خاکی شیوا؛ زمین شیوا در خیابان ری قرار داشت. چند فوتبالیست معروف دهه ۶۰ فوتبال ایران مثل «شاهرخ و شاهین بیانی»، «محسن عاشوری» و «وحید قلیچ» در این زمین پرورش یافتند. بعدها در این زمین ساختمان‌سازی شد.
چند زمین خاکی فوتبال در میدان آرژانتین قرار داشت که نه تنها از محله‌های اطراف که از سایر نقاط تهران هم برای برگزاری مسابقه و برگزاری بازی به آن جا می‌رفتند. بعدها فروشگاه شهروند و ترمینال بیهقی جای این زمین‌های خاکی را گرفت.
در جاده ساوه نرسیده به سه‌راه آدران چند زمین خاکی قرار داشت که به‌ویژه در روزهای پنج‌شنبه و جمعه در آن فوتبال بازی می‌کردند. اما در دهه ۸۰ که ساخت‌وسازها شروع شد این زمین‌ها نیز از بین رفتند. «پرویز برومند» از جمله فوتبالیست‌های معروفی است که در این زمین‌ها بازی می‌کرد.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۹ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۴/۰۴