همشهری آنلاین-حمیدرضا رسولی:وقف مسجد، مدرسه و تکیه از سالهای دور بین تهران نشین ها رسم بوده و مساجد زیادی توسط ثروتمندان مشهور و بعضا رجل سیاسی وقف عبادت مردم شده است. برخی از این مساجد تاریخچه جالبی دارند که شاید کمتر شنیده شده باشد. مثل داستان میخانه ای که مسجد شد. ساخت مسجد سراج‌الملک در دوره قاجار و وقف آن به‌عنوان یکی از عبادتگاه‌های محدوده خیابان امیرکبیر داستان جالبی دارد.
داستان این گزارش را ببینید:
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
دو روایت مختلف درباره این مسجد وجود دارد. یک روایت این است که قبل از ساخت مسجد، قهوه‌خانه‌ای که گاهی به‌عنوان میخانه هم پاتوق مشروب‌خوارها بود در حوالی خیابان ری وجود داشت که «موسیو کنت دو مونت فورت» رئیس نظمیه معروف تهران، صاحب آن بود. سراج الملک، پیشکار و فرد مورد اعتماد ظل‌السلطان، پسر ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۲۶۲ خورشیدی این ملک را خریداری می‌کند و به جای آن مسجد می‌سازد. او بعد از ساخت مسجد، با وکالت از ظل السلطان آن را وقف می کند و دستور می دهد بر سر در مسجد بیتی با این مضمون حک شود: حسن توفیق بین که مسجد کرد/سطح میخانه را سراج‌الملک. با گذشت ۱۴۰ سال از ساخت مسجد سراج الملک، این تک بیتی روی کاشی‌های آن به یادگار مانده است.
روایت دوم این است که روزی آیت‌الله بیدآبادی از حوالی خیابان ری عبور می‌کرده و با دیدن صحنه مشروب‌خواری، خمره‌های شراب را در چاه سرازیر می‌کند. این ماجرا موجب تنش بین روحانیت و دربار ناصرالدین‌شاه می‌شود و درنهایت با وساطت سراج‌الملک و ساخت مسجد به جای میخانه قضیه فیصله پیدا می‌کند و مسجد سراج‌الملک از همان سال وقف عبادتگاه مسلمانان می‌شود.
از شرابخانه تا محراب
مسجد شیخ‌عبدالحسین در بازار پاچنار هم حکایت مشابهی دارد. شیخ عبدالحسین عراقی که از مجتهدان طراز اول زمانه خودش بود بنا به وصیت امیرکبیر مبنی بر وقف ثلث اموالش برای ساخت مسجد و مدرسه، مسجدی را در ملک شخصی امیرکبیر می‌سازد. هنگام ساخت مسجد، معمار درخواست می‌کند که قسمتی از خانه پشت مسجد به بنا اضافه شود تا خدشه‌ای به معماری آن وارد نشود. خانه پشت مسجد هم به اعتضادالسلطنه، از رجال قاجار، تعلق داشت و بخشی از خانه که قرار بود به بنای مسجد اضافه شود، شرابخانه او بوده است. اعتضادالسلطنه می‌گوید به شرطی با این پیشنهاد موافقت می‌کند که تک بیتی‌اش را روی کاشی‌های مسجد حک کنند. طرفین به توافق می‌رسند و ساخت مسجد ادامه پیدا می کند. جالب اینکه بیت درخواستی اعتضادالسلطنه هنوز روی کاشی‌های مسجد شیخ‌عبدالحسین به یادگار مانده است. گفته می‌شود آن بخش از خانه اعتضادالسلطنه به محراب مسجد تبدیل شد.مسجد شیخ عبدالحسین که بین بازاری های تهران بیشتر به مسجد ترک ها و مسجد آذربایجانی ها شناخته می شود در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.