همشهری آنلاین: اگر در زیر قفسه‌ی سینه‌ی خود دردی مستمر را حس می‌کنید، اگر حس سیر شدن زودرس را دارید، اگر فکر می‌کنید با خوردن غذا حس پر شدن را دارید، اگر بیماری زخم معده در خانواده‌ی شما ریشه و سابقه دارد، اگر به بهداشت فردی خود توجه نمی‌کنید، با ما و خانم دکتر رکسانا عباسی، متخصص و دارای بورد تخصصی گوارش و داخلی از کشور کانادا همراه شوید.
مهم‌ترین عارضه‌هایی که با نام «زخم‌های گوارشی» شناخته می‌شوند، مربوط به کدام عضوهاست. دردهای زیادی که مردم از این سیستم دارند، بیشتر متوجه کدام بخش ارگان گوارشی می‌شود؟
بیشترین مراجعه‌ای که از سوی بیماران با آن‌ها مواجه هستیم، مربوط به زخم‌های معده و اثناعشر هستند. عامل اصلی این بیماری هم «هلیوباکتری» است که میکروب گرام منفی تعریف می‌شود. مهم‌ترین راه انتقال این باکتری به بدن، دست‌های آلوده، مواد غذایی و آب آلوده هستند که از راه دهان منتقل می‌شود و در معده می‌نشیند، التهاب سلولی ایجاد می‌کند و به‌مرورزمان موجب زخم معده یا زخم اثناعشر می‌شود.
از دیگر دلایل این بیماری بگویید.
مصرف برخی داروها مثل ایبوپروفن و آسپرین‌ها و حتی دیکلوفناک. علت‌های غیرشایعی چون سیگار، الکل و... می‌تواند التهاب ایجاد کرده و در بین مواد غذایی، تنها چیزی که ثابت شده می‌تواند باعث ایجاد بیماری زخم معده شود، غذاهای بسیار تند مثل برخی غذاهای ادویه‌دار هندی است. رایج‌ترین علائم زخم معده، درد و سوزشی است که از جناق سینه تا بالای ناف احساس می‌شود. زخم معده به علت تماس اسید معده با منطقه‌ی آسیب دیده ایجاد می‌شود. درد زخم معده از یک ساعت بعد از غذا خوردن شروع می‌شود و تا ساعت‌ها ادامه پیدا کند همچنین شب‌ها شدت پیدا می‌کند و می‌تواند فرد را از خواب بیدار کند. درد زخم معده در زمان خالی بودن معده بدتر می‌شود بنابراین باید از گرسنگی اجتناب کرد. زخم معده می‌تواند برای مدتی فروکش کند ولی بعد از چند هفته علائم زخم معده برمی‌گردد لذا برای درمان زخم معده حتماً باید به پزشک مراجعه کرد.
برویم سر بحث نشانه‌ها. اولین نشانه‌هایی که می‌توانیم با مشاهده‌ی آن‌ها سراغ پزشک برویم کدام‌اند؟
علائمی که برای ما ارزش پزشکی دارند، در اولین قدم درد است. وقتی بیماری با دردی در ناحیه‌ی زیر جناق سینه، مراجعه می‌کند، می‌توانیم تشخیص نخستین را بدهیم. در قدم دوم با علامت بهبود درد با غذا خوردن، پی به بیماری اثناعشر می‌بریم. وقتی بیماری احساس ناخوشایندی در سینه‌اش دارد، این هم ناشی از درد این دو عضو حیاتی است.
سیری زودرس، حس پر شدن بعد از غذا خوردن و سوزش‌های مستمر، نشانه‌های خطرناکی هستند و می‌توانند علت سرطان باشند. این‌ها در مجموع علامت‌های شایعی برای زخم معده و اثناعشر هستند. گرچه زخم‌های معده معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابند، نباید نشانه‌های هشداردهنده‌ی آن‌ها را نادیده گرفت. زخم معده در صورتی که به‌درستی درمان نشود، می‌تواند به مشکلاتی جدی منتج شود.
درخصوص رژیم غذایی حین این بیماری، سختگیری کمتر از گذشته است و بیشتر تأکید بر عدم مصرف مواد اسیدی و ترش، مواد داغ و سوزاننده، ترشیجات، ادویه‌ی تند، نوشابه‌های گازدار و... است. همچنین درخصوص مصرف برخی داروها به‌ویژه داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی و کورتون باید احتیاط کرد. داروهای آنتی‌اسید مانند هیدروکسید منیزیم و آلومینیوم، بلوک‌کننده‌ی ترشح اسید مانند امپرازول، بلوک‌کننده‌ی گیرنده‌ی نوع دو هیستامین مانند رانیتیدین، سایمتدین و داروهایی مانند سوکرالفیت و بیسموت در درمان زخم معده به کار می‌رود. از عوارض زخم معده خونریزی گوارشی (GIB) سوراخ شدن معده و راه یافتن اسید و ترشحات به حفره‌ی صفاق، انسداد گوارشی و بروز بدخیمی (سرطان معده) درزمینه‌ی زخم است و به‌ندرت جراحی ضروری است اما ترک سیگار ضروری است.
امروزه جراحی به‌ندرت لازم است و فقط در درمان عوارض زخم پپتیک مانند تنگی پیلور و زخم‌های کاملاً مقاوم به درمان دارویی مطرح می‌شود. عوارض خطرناک بیماری سوراخ شدن معده، خونریزی گوارشی و انسداد گوارشی است.
چه زمانی باید با دیدن این نشانه‌ها به پزشک مراجعه کرد؟
اگر این علائم یک هفته تا ۱۰ روز بیشتر طول کشید که نشان داد ناشی از مسمومیت‌ها غذایی نیست، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد تا روند درمانی را بلافاصله آغاز کنیم.
درباره‌ی درمان‌های طبیعی بفرمایید. آیا به شکل علمی روش خاصی ثابت شده است؟
می‌توانم فقط شیرین‌بیان را توصیه کنم. هیچ درمان قطعی دیگری جز درمان دارویی در این بیماری علمی نیست و ریشه‌ی علمی ندارد.
هیچ نوع پرهیز غذایی در روند درمانی این بیماری وجود ندارد و به درمان زخم معده کمکی نمی‌کند البته در برخی زخم‌ها مثل روده یا مری می‌توانند مؤثر باشند ولی در این بیماری تأثیری ندارند.
سبک زندگی تا چه اندازه در زمینه‌ی پیشگیری از دچار شدن به این بیماری مؤثر است؟
در کشور ما بسیار اهمیت دارد. این بیماری در ۹۵ درصد از مراجعان وجود دارد و طیف وسیعی از مردم را دربرمی‌گیرد... توجه به بهداشت فردی مهم‌ترین راه برای مقابله با این بیماری است. دست و دهان آلوده، این بیماری را به وجود می‌آورد و موجب می‌شود با رخت بربستن پاکیزگی از بدن بیمار، میکروب فعالیت خود را برای زخم کردن معده آغاز کند.
چیزی که اهمیت دارد، عواملی است که به‌عنوان زنگ خطر شناخته می‌شوند. افراد کم‌خون بالای ۵۰ درصد، افرادی که سابقه‌ی خانوادگی دارند یا دچار سیری زودرس هستند و افرادی که حس پر شدن از غذا دارند، باید خیلی زود به پزشک مراجعه کنند تا خدای‌ناکرده اگر دچار سرطان باشند، درمان شوند و بعد از درمان هم بیماری به شکل مستمر چک شود که میکروب از بدن بیمار خارج شده باشد.
رفلکس معده هم در رده‌ی بیماری‌های زخم معده محسوب می‌شود؟
رفلکس بازگشت اسید معده از معده به مری است که می‌تواند در درجه‌های مختلفی باشد و اگر در درجه‌ی بالایی قرار گیرد و درمان هم نشود، در درازمدت می‌تواند حامل سرطان مری شود ولی زخم دستگاه گوارشی محسوب نمی‌شود.
اثناعشر دقیقا کجاست؟
زخم اثناعشر (یا همان دوازدهه) معمولاً ناشی از عفونت ناشی از باکتری‌ای موسوم به هلیکوباکترپیلوری است. این زخم با یک دوره درمان چهار تا هشت هفته‌ای مصرف داروی ضد اسید التیام می‌یابد. مصرف یک‌هفته‌ای آنتی‌بیوتیک تجویزشده توسط پزشک معمولاً عفونت باکتریایی را از بین می‌برد و با این روش درمانی از بازگشت و عود کردن بیماری جلوگیری می‌شود. یک نکته قابل‌توجه در چگونگی پدید آمدن این عارضه این است که در گذشته برخی داروهای ضدالتهابی برای درمان عارضه‌هایی چون آرتروز برای مبتلایان تجویز می‌شد که گاهی اوقات بروز زخم اثناعشر را به دنبال داشت. اگر فردی ملزم به مصرف مستمر داروهای ضدالتهاب باشد، ضرورت دارد همراه با خوردن این داروها، در طولانی‌مدت از داروهای ضد اسید نیز استفاده کند.
بروز درد در قسمت فوقانی شکم دقیقاً زیر استخوان جناغ سینه یکی از علائم رایج این عارضه است. بیمار اکثر اوقات پیش از زمان معمول خوردن وعده‌ی غذایی یا در صورت گرسنه بودن، متحمل درد می‌شود و حتی ممکن است به دلیل درد شدید از خواب شبانه بیدار شود. یادتان باشد این علائم را جدی بگیرید و در صورت احساس کردن بیش از دو مورد آن‌ها به‌طور هم‌زمان و مستمر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
نفخ شدید
حالت تهوع و دل‌به‌هم‌خوردگی
بیمار گاهی اوقات، به‌ویژه پس از غذا خوردن، احساس سیری مفرط می‌کند
شدید شدن درد پس از غذا خوردن
درمان زخم معده با شیرین‌بیان
دکتر عباسی در بخشی از این گفت‌وگو تأکید کرد که شیرین‌بیان، تنها ماده‌ی غذایی است که از نظر علمی ثابت شده دارای ارزش درمانی برای زخم معده است. اکنون به مهم‌ترین ارزش‌های این ماده‌ی غذایی می‌پردازیم.
مهم‌ترین کاربرد گیاه شیرین‌بیان در زخم‌های معده است که باعث مهار باکتری مولد زخم معده می‌شود. این گیاه به‌عنوان یک داروی گیاهی مکمل مؤثر علیه عفونت‌ها محسوب می‌شود. شیرین‌بیان به‌عنوان گیاهی مؤثر در دفع سموم، نرم‌کننده، ضدبو، خلط‌آور، عرق‌آور، تب‌بر، مناسب برای ناراحتی‌های قفسه‌ی سینه و محرک تولید استروژن در نظر گرفته می‌شود.
دو عصاره از شیرین‌بیان به دست می‌آید که زخم‌ها را التیام یا بهبود می‌بخشد و به‌عنوان گیاهی که مرهم طبیعی برای معده، گلو و سایر غشاهای مخاطی است شناخته می‌شود. همچنین ماده مؤثر در شیرین‌بیان باعث فعالیت ضدتورم مفاصل و ضدالتیام در بدن انسان می‌شود. از این گیاه به‌عنوان یک داروی مسکن در پوست و در درمان تورم مفاصل و روماتیسم می‌توان استفاده کرد. در حال حاضر از شیرین‌بیان در شربت‌های ضدسرفه استفاده می‌کنند. این گیاه برخلاف نامش، ماده‌ی مؤثر تلخی دارد و می‌توان جوشانده‌ی آن را با مقداری شیرین‌کننده مانند نبات یک‌بار در روز استفاده کرد.
ارتباط غذاها و زخم‌های دستگاه گوارش
در مهم‌ترین و کهن‌ترین روش‌های درمانی دنیا و حتی طب سنتی خودمان، در کنار تجویز انواع و اقسام داروها و دم‌نوش‌های درمانی، به بحث محدودیت و به تعبیر بهتر، پرهیز غذایی و نخوردن برخی از خوراکی‌ها، توجه ویژه‌ای شده است. البته در طب معمول و رایج هم، پزشکان و متخصصان به رژیم غذایی و نیز بایدونبایدهای مربوط به آن تأکید دارند. بیراه نیست اگر بگوییم با رعایت بعضی از همین بایدونبایدهای توصیه‌شده، می‌توان جلوی دچار شدن به بیماری‌ها و بروز برخی عارضه‌ها را گرفت. در ادامه در مورد پرهیزهای غذایی مربوط به دستگاه گوارش و به‌ویژه انواع زخم‌های این ناحیه، چند توصیه برایتان داریم.
بدترین غذاها ترشی است به‌خصوص ترشی سرکه، آب‌غوره و میوه‌های زیاد ترش ولی لیموشیرین حتی برای هضم غذا هم خوب است. ترشی آب‌لیمو اگر در غذا باشد مشکل ایجاد نمی‌کند و لازم است باشد چون برای دستگاه گوارش سفارش شده است و سایر ترشی‌ها اگر کم و گاهی استفاده شود برای تعادل مواد بدن لازم است.
سرخ‌کردنی شدید، آب‌جوش و کلاً غذای داغ مضر است چون باعث کم‌حوصلگی، زود عصبانی شدن، ضعف عمومی و مشکلاتی می‌شود.
نان خشک و کهنه، غذای مانده حتی اگر در یخچال باشد بسیار برای معده زیان‌آور است و ضرر دارد.
نخود، لوبیا و عدس هم برای زخم معده خوب نیستند و باید خیلی کم مصرف شوند. البته عدس باید همواره مصرف شود چون یکی از مهم‌ترین مواد خون‌ساز است.
آب‌گوشت و مواد غذایی آبکی مانند آش‌ها، روغن، کره و چیزهایی که جداره‌ی معده را لیز می‌کند مضر است.
روغن‌زیتون بهترین دارو برای زخم معده، اثناعشر، روده و... است و از طرفی جداره معده و کلاً بدن را محکم و آسیب‌ناپذیر می‌سازد.
خوردن آب بین و بعد از غذا مضر است چون هضم غذا را مختل می‌کند پس باید به خاطر داشته باشیم که نوشیدن آب باید قبل یا دو ساعت بعد از صرف غذا باشد.
ولی آب‌میوه و آب ماست شیرین به‌صورت دوغ در بین غذا یا بعدازآن مشکل‌ساز نیست.
کسانی که زخم معده دارند بیش از دو غذا را نباید با هم بخورند. خوردن چند غذای جورواجور، حتی برای افراد سالم مشکل‌آفرین خواهد بود و حتی از عوامل ایجاد زخم معده است.
ریزه‌خواری و بی‌نظمی در وعده‌های غذایی هم بزرگ‌ترین عامل ایجاد و بسترسازی برای زخم معده است.
افرادی که زخم معده دارند شب‌ها باید هم زود غذا بخورند و هم غذای سبک و کم بخورند و بعد از غذا تا آنجا که امکان دارد راه رفته و تحرک داشته باشند.
افراد درگیر با زخم معده باید از خوردن تخم‌مرغ خودداری کنند ولی چون تخم‌مرغ خاصیت ضدفراموشی دارد، به‌جای آن مغز گردو، سویا و گوشت ماهی جبران‌کننده است و خود تخم‌مرغ در هفته یک‌بار و با گوجه یا رب گوجه یا سیب‌زمینی مصرف شود.
مواد غذایی مضر برای زخم مده مانند عدس، پیاز، سبزی و... برای بدن لازم است و باید همراه با دیگر غذاهای مفید مصرف شود تا دچار بیماری‌های دیگری نشویم مثلاً بدن ما برای خون‌سازی شدیداً به آهن نیاز دارد که آهن در عدس، سبزی و فسفر و املاح معدنی در میوه یافت می‌شود. در این شرایط باید ابتکار کرد و رژیم غذایی مناسب را به دست آورد.
در درمان زخم معده باید از سرسری گرفتن مسئله جداً دوری کرد چون زخم معده، ریشه و بستر بسیاری از بیماری‌هاست.
کسی که معده‌ی سالم و اشتهای خوبی دارد بیمار نمی‌شود چون بدن این افراد قوی بوده و سیستم‌های ایمنی بدن برای تنظیم مواد لازم، خوب کار می‌کند و هرچه نیاز بدن است می‌گیرد و بقیه را مانند زباله بیرون می‌ریزد از این رو هیچ میکروب و ویروسی در بدن فردی که معده‌ی سالمی دارد راه نخواهد یافت.