همشهری آنلاین-لیدا احمدی: سریال «معمای شاه» که تاریخ معاصر ایران از حکومت پهلوی اول تا پیروزی انقلاب اسلامی را روایت می‌کند. در این سریال، بخش‌هایی از منطقه ما از جمله میدان منیریه در فضای بازسازی شده تهران قدیم در شهرک سینمایی دیده می‌شود و در واقع بخش مهمی از ماجرای سریال و زندگی جاری مردم در دوران پهلوی در فضای این میدان تاریخی رقم می‌خورد. در این میان دیدن تصاویر قنادی قدیمی میدان منیریه در سکانس‌های متعددی از این سریال توجه هم‌محله‌ای‌ها را به خود جلب کرده است. به بهانه پخش این سریال و البته در آستانه جشن آغاز امامت ولی‌عصر(عج) و شب یلدا سراغی از این قنادی قدیمی و صاحبان موسپیدش گرفتیم و علاوه بر ماجراهای سریال از آنها درباره دیروز و امروز محله هم پرسیدیم.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
شیرین کردن کام مردم شغل خانوادگی ما
عشق به شغل شیرینی‌فروشی از کودکی با «محمدعلی جاهدپیکانی» همراه بود و با همین علاقه از کودکی و نوجوانی در کنار عموهایش در کارگاه‌های شیرینی‌پزی و آبنبات‌ریزی مشغول کار شد. سال ۱۳۱۵ حاج محمدعلی یک جوان ۲۳ ساله بود که قنادی قدیمی محله را در ضلع شمال غربی میدان منیریه راه‌اندازی کرد. حالا ۸۰ سال است شیرینی‌فروشی که او با هزاران امید پایه‌گذاری کرد در شمال میدان منیریه جا خوش کرده و به یکی از نمادهای این محدوده تبدیل شده است.
«عباس جاهدپیکانی» پسر بزرگ حاج محمدعلی که در آستانه ۶۳ سالگی است از ۲۱ سالگی کنار پدرش در همین مغازه به شیرینی‌فروشی مشغول است. او که از ابتدا دوست داشت تخصصی با شیرینی‌پزی آشنا شود بر کار در کارگاه شیرینی‌پزی قنادی پدر متمرکز شد و حالا یکی از کارشناسان شیرینی‌پزی در اتحادیه صنف شیرینی‌فروش‌های شهر تهران است. «حاج منصور جاهد پیکانی» دومین پسر حاج محمدعلی هم ۴۲ سال از ۶۱ سال عمرش را در همین قنادی مشغول کار است.
مدیریت قنادی میهن از سال ۱۳۵۲ و بعد از فوت حاج محمدعلی به ۲ پسرش رسید و آنها در کنار عموی بزرگشان «حاج حسن» اداره مغازه را برعهده گرفتند. حالا محسن و محمد، پسران حاج عباس هم در کارهای مغازه مشارکت دارند و به این‌ترتیب زندگی ۳ نسل از خانواده جاهد پیکانی با شغل شیرینی‌فروشی و قنادی قدیمی میدان منیریه گره خورده است.
زندگی ما و این حرفه شیرین
شیرینی‌فروشی حرفه شیرینی است. این جمله‌ای است که حاج عباس بعد از ۴۲ سال کار در مغازه شیرینی‌فروشی پدری در توصیف این شغل به زبان می‌آورد و از اینکه عمرش را در این کار صرف کرده ابراز خوشحالی می‌کند. می‌گوید: «ما با شیرینی‌پزی و شیرینی‌فروشی بزرگ شدیم. از وقتی خودمان را شناختیم در کارگاه شیرینی‌پزی و آبنبات‌ریزی بودیم تا الان که هر روز صبح، فر شیرینی‌پزی را با بچه‌های کارگاه روشن می‌کنیم. حرفه ما و زندگی مردم به هم پیوند خورده و همپای تغییرات زندگی شهروندان تغییر کرده است. قدیم‌ترها مردم در طول سال و در خریدهای روزمره‌شان خیلی عادت به خریدن شیرینی نداشتند و خرید شیرینی بیشتر ویژه ایام عید بود. به‌عنوان مثال برای عید نوروز مردم سنگ تمام می‌گذاشتند یا برای عید غدیر یا نیمه شعبان یک هفته شیرینی پخش می‌کردند. اما الان کسی منتظر عید نمی‌ماند. مردم در خریدهای روزمره برای مصرف خودشان یا مهمانی‌هایشان هم شیرینی می‌خرند.»
حاج منصور در تکمیل صحبت‌های برادرش می‌گوید: «در دوران تحصیل، کل تابستان را در قنادی کار می‌کردیم. سخت‌ترین روزهای کارمان هم در ماه مبارک رمضان بود. یادم نمی‌رود که از سحر وارد کارگاه می‌شدیم و تا اذان صبح مشغول تهیه زولبیا بودیم. آن زمان زولبیا یکی از پرطرفدارترین شیرینی‌ها بود و ماه رمضان‌ها حتماً در سفره‌های افطار وجود داشت. برای ایام سال نو هم از ۳ ماه جلوتر برای شیرینی‌های شب عید تدارک می‌دیدیم. چون هر خانواده حداقل ۱۰ جعبه شیرینی از انواع شیرینی‌های ماندگار مثل نخودچی، کشمشی و کره‌ای تهیه می‌کرد.»
معمای شاه، کاشف معمای قنادی قدیمی میدان منیریه
داخل مغازه قنادی میهن یا به قول کاسبان قدیمی‌اش «کافه قنادی میهن» همه چیز شکل و شمایل قنادی‌های امروزی را دارد و شاید به همین دلیل است که بسیاری از مشتریان جوان و میانسال فکرش را هم نمی‌کردند قنادی خوش آب و رنگ محله‌شان چه پیشینه پر و پیمانی دارد. اما سریال جمعه شب‌های شبکه اول سیما پرده از گذشته طول و دراز این شیرینی‌فروشی برداشت.
حاج منصور از ماجرای این سریال و مغازه‌شان این‌طور برایمان می‌گوید: «در مغازه کارگری داشتیم که به‌صورت نیمه وقت در کارگاه شیرینی پزی ما کار می‌کرد. او دانشجو بود و علاقه زیادی هم به سینما داشت. یک روز گفت خبردار شده در شهرک سینمایی سریالی با موضوع دوران حکومت پهلوی می‌سازند که در آن بافت میدان منیریه در تهران قدیم بازسازی شده و قنادی ما، قنادی میهن هم در آن به نمایش در آمده است. ما از شنیدن این موضوع خیلی خوشحال شدیم. او یک روز هم به شهرک سینمایی رفت و از نمای بازسازی شده قنادی ما در لوکیشن آن سریال عکس گرفت و برایمان آورد. ما هم آن عکس را چاپ کردیم و داخل مغازه گذاشتیم. همین عکس باعث شد توجه بسیاری از مشتریان به پیشینه مغازه ما جلب شود. از آن روز به بعد خیلی‌ها درباره قدمت قنادی سؤال می‌کنند و البته مشتریان قدیمی هم خاطراتشان با دیدن این عکس زنده می‌شود.»
پسران خوش‌ذوق حاج محمدعلی عکس بازسازی شده قنادی‌شان در سریال معمای شاه را روی جعبه‌های شیرینی مغازه‌شان هم چاپ کرده‌اند. حاج منصور لبخند بر لب می‌گوید: «هر هفته این سریال را با اشتیاق دنبال می‌کنیم و عکس‌العمل‌های مشتریان هم برایمان جالب است. خیلی از جوانان با کنجکاوی از ما می‌پرسند که این قنادی همان قنادی میهن در سریال معمای شاه است؟ و ما هم تأیید می‌کنیم و از قدمت ۸۰ ساله مغازه‌مان برایشان می‌گوییم. باعث خوشحالی است که سریال‌هایی با سوژه‌های تاریخی در تلویزیون ساخته می‌شود و به زنده نگه داشتن خاطرات تهران قدیم کمک می‌کند.»
از دیروز میدان منیریه چه خبر؟
میدان منیریه یکی از قدیمی‌ترین میدان‌های تهران است و معماری آن به دوران قاجاریه برمی‌گردد. حاج عباس می‌گوید: «شکل و شمایل میدان منیریه طی این سال‌ها خیلی فرق کرده است. فضای مرکزی میدان در گذشته اینقدر بزرگ نبود و اطراف میدان پر بود از خانه‌های قدیمی بزرگ که اغلب به افراد سرشناس شهر مثل پزشک‌ها و بازاری‌ها تعلق داشت. به‌طور مثال در همین سریال معمای شاه هم نشان داده می‌شود دکتر وزیری، یکی ازچشم پزشکان معروف تهران قدیم در همین محله زندگی می‌کرده و مطبش هم در همین میدان قرار داشته است. اما بافت میدان منیریه امروز را بیشتر پاساژ و مغازه تشکیل می‌دهد و دیگر چندان اثری از خانه‌های زیبای قدیمی باقی نمانده است. از مغازه‌های قدیمی این محدوده فقط قنادی ما باقی مانده و چلوکبابی منیریه و یک نجاری کنار مسجد فخریه. البته مسجد فخریه هم در جای خود از آثار قدیمی و باارزش محله منیریه است که خوشبختانه حفظ شده است. خوشحالیم که توانسته‌ایم این قنادی را در این سال‌ها حفظ کنیم و ادامه‌دهنده راه پدرمان باشیم.»
محافظت از هویت تاریخی میدان منیریه
در منطقه ما تعداد قنادی‌های قدیمی و اصیل کم نبوده است؛ از قنادی چهارراه «فروزش» و قنادی خیابان «فلسطین» که البته حالا تغییر کاربری داده است تا همین قنادی میهن حاج منصور که از صاحب خیراندیش قنادی خاطره‌ها دارد می‌گوید: «مرحوم پدرمان خیلی پرکار و پرتلاش بود و در کنار کارهای مغازه همیشه برای راه انداختن کار هم صنف‌هایش تلاش می‌کرد. او ۱۰ سال هم مدیریت صنف شیرینی‌فروش‌های تهران را برعهده داشت و نیمی از وقتش را در اتحادیه می‌گذراند که آن زمان در چهارراه لشکر فعالیت می‌کرد. هر صبح به مغازه می‌آمد و بعد از سپردن کارها به ما دنبال کار بقیه قنادی‌ها می‌رفت و از حل مشکلات دیگران و ارائه مشورت به همکاران دریغ نداشت. خانه ما آن موقع درست در کنار قنادی بود و من هم در مدرسه راهنما در همین خیابان معیری درس می‌خواندم. دپیلم که گرفتم دوست داشتم درس مهندسی بخوانم اما به توصیه برادر بزرگ‌ترم آمدم کنار دست او و پدرم و در همین مغازه مشغول کار شدم. ما ۲ برادر حالا ۴۲ سال است که با این مغازه زندگی می‌کنیم و فرزندان‌مان هم دوست دارند راه ما را ادامه دهند.»
حاج منصور از دغدغه این روزهایشان برای مغازه می‌گوید: «روزی که پدرم این مغازه را راه‌اندازی کرد فقط سرقفلی آن را از مالکش، حاج عبدالله کیهانی یکی از کاسبان قدیمی و سرشناس محله منیریه خرید. مرحوم کیهانی ابتدا ۲۰ سال درآمد این مغازه را وقف کرد و بعد از اتمام این مدت طبق وصیتنامه‌اش ۴ دانگ این مغازه به فرزندانش رسید و ۲ دانگ هم وقف سازمان اوقاف شد. بعد از فوت ایشان صاحبان یک پاساژ معروف در این محدوده این املاک را خریداری کردند و ما فقط موفق شدیم یک دانگ‌ونیم از مغازه‌ای را که حاصل یک عمر کار و تلاش پدرمان بود را به‌صورت مالکیت حفظ کنیم. حالا ما مانده‌ایم و چند مغازه قدیمی اطراف و مدام با پیام و اخطار برای تخلیه ملکمان مواجهیم. ما دوست نداریم اینجا هم تبدیل به یک پاساژ لوکس شود. اینجا نماد تاریخ قدیم و بخشی از شهر تهران است. امیدواریم شهرداری منطقه اهتمام بیشتری برای حفظ هویت تاریخی و اصالت میدان منیریه و حفظ بناها و مغازه‌های قدیمی این محدوده داشته باشد و از کاسبان قدیمی محله حمایت کند.»
شیرینی فروش قدیمی منطقه از تغییر ذائقه شهروندان می‌گوید
از شیرینی نخودچی تا شیرینی بلژیکی!
در یخچال قنادی میهن تنوع بالایی از شیرینی‌تر و کیک دیده می‌شود. اما آیا در سال‌های دور شهر تهران هم خبری از این شیرینی‌های خوش رنگ و لعاب در قنادی‌ها بود؟ حاج عباس به‌عنوان کارشناس شیرینی‌پزی اتحادیه صنف شیرینی‌فروش‌های تهران، بهترین فردی است که می‌تواند بگوید تهرانی‌ها در گذشته بیشتر چه شیرینی‌هایی را دوست داشتند.
این قناد پیشکسوت هم‌محله‌ای می‌گوید: «در گذشته مردم بیشتر شیرینی‌های سنتی و با کیفیت مثل نخودچی، برنجی، کشمشی، بهشتی، کره‌ای، باقلوا، زولبیا و کیک یزدی را دوست داشتند و تنقلات محبوب‌شان انواع آجیل و باسلق بود که بسیار باکیفیت تهیه می‌شد. آن روزها اصلاً از شیرینی‌تر یا انواع شیرینی‌های خارجی که الان رواج دارد خبری نبود و ذائقه مردم بیشتر با شیرینی‌های سنتی همخوانی داشت. شیرینی تر تقریباً از ۳۰ سال قبل به جمع شیرینی‌های ایرانی اضافه شد. این روزها هم که شیرینی‌ها تنوع بسیار گسترده‌ای پیدا کرده است؛ از شیرینی فرانسوی تا بلژیکی که البته من خیلی با نام‌های آنها موافق نیستم و دوست دارم حتی روی همین شیرینی‌ها هم نام ایرانی باشد. در مجموع الان مردم بیشتر شیرینی‌های‌تر و خوش رنگ و لعاب جدید را دوست دارند و ذائقه آنها به کلی تغییر کرده است.»
------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۱ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۹/۲۵