همشهری- مهدیه تقوی راد: دانشمندان بسیاری در تاریخ سعی در کشف اجرام سماوی و آنچه در آسمان و فضا میگذرد داشتهاند. اما حالا کار در این بخش برای عموم مردم راحتتر شده و با رفتن به رصدخانههایی که در گوشه و کنار شهر دایر شدهاند، به راحتی میتوان برای ساعتی از زمین دور ودر فضای لایتناهی آسمان غرق در زیبایی ستارهها و سیاراتی شد که برخیشان میلیونها سال نوری با ما فاصله دارند.
مرکز علوم و ستاره شناسی تهران
نشانی: میدان قدس، خیابان شهید کبیری (دزاشیب)، خیابان عمار، کوی شهید صالحی(عرفات)، شماره ۲۲
نزدیکترین ایستگاه اتوبوس: میدان قدس
نزدیک ترین ایستگاه مترو: تجریش
سال تاسیس:۱۳۷۹
روزها و ساعت فعالیت: شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ تا ۱۶:۳۰
مدت زمان بازدید: حدود یک ساعت
امکانات رفاهی: دارد
مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
پارکینگ:دارد
معرفی: وابسته به معاونت احتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه یک تهران و در دو طبقه ساخته شده است.
گنبد مینا
این مجموعه مجهز به تالارهای متفاوتی است که هر کدام اطلاعات خاصی را به مخاطبان ارائه میکنند. دو تالار مهم این مجموعه تالار کهکشان ورصد خانه هستند که در سقف تالار کهکشان، گنبد نیلگون آسمان طراحی شده و هدف از آن آشنایی بازدیدکنندگان با صورتهای فلکی، ستارگان، سیارهها، منظومه خورشیدی و کهکشان است. رصدخانه هم مجهز به تلسکوپهای ۸، ۱۲، ۱۴ اینچی اشمیت کاسگرینبا سامانه جستوجو گر خودکار به همراه GPS، پنج عدد تلسکوپ بازتابی و شکستی و یک دستگاه دوربین دو چشمی پیشرفته است. این رصد خانه علاوه بر رصد خورشید و ماه و اجرام غیرستاره ای به پدیدههای نجومی از جمله خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی و گذر سیارات نیز میپردازد و همچنین قابلیت آن را دارد در صورت مساعد بودن شرایط جوی رصد روزانه و شبانه در هفته برگزار کند.
نشانی: بزرگراه حقانی، بعد از چهارراه جهان کودک، خیابان شهیدی
نزدیکترین ایستگاه اتوبوس:میدان ونک
نزدیکترین ایستگاه مترو:حقانی
سال تاسیس:۱۳۹۳
-روزها و ساعت فعالیت: چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه از ساعت ۱۸ تا ۲۲:۳۰
-مدت زمان بازدید:یک تا دو ساعت
-امکانات رفاهی: دارد
-مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: آسمان نمای گنبد مینایا پلانتاریومیکی از زیباترین و مدرنترین سازههای پایتخت و البته پیشرفتهترین آسمان نماهای جهان است.
تماشای اجرام آسمانی
به عنوان بزرگترین آسمان نمای خاورمیانه در زمینی به مساحت ۱۸۰۰ مترمربع ساخته شده و ۱۵۰ نفر ظرفیت دارد. زاویه ۳۶۰ درجه بنای گنبد مینا باعث میشود تا گردشگران بتوانند به راحتی به تماشای ستارگان، افلاک و اجرام آسمانی بپردازند. گنبد مینا بر اساس سبک معماری قدیمی ایران ساخته شده و دو لایه دارد، که نخستین لایه (لایه خارجی) سقفی شبکه ای و لایه داخلی سقف اصلی سالن آسمان نما است. در قسمت داخلی سقف مدارهای منظومه شمسی به شکل بسیار زیبا و واقعی نصب شده اند. طراحان گنبد مینا از تمام بخشهای سالن به بهترین شکل ممکن برای تداعی کردن فضای کهکشان راه شیری و آسمان شب استفاده کرده اند، به طوریکه در میان ستونهای مجموعه کرههایمنظومه شمسی مانند زمین، ماه، مریخ و ...نقش بستهاند.
برج میلاد
-نشانی:بزرگراه شهید همت غرب، جنوب غربی برج میلاد
-نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس: برج میلاد
-نزدیک ترین ایستگاه مترو:برج میلاد
-سال تاسیس:۱۳۹۱
-روزها و ساعت فعالیت:هر روز با هماهنگی قبلی
-مدت زمان بازدید:۳۰ دقیقه
-امکانات رفاهی: دارد
-مناسب گروه سنی:۱۲ سال به بالا
-پارکینگ:دارد
معرفی:به عنوان رصدخانه شهرداری تهران معروف است و در فاصله کمی از برج میلاد قرار دارد. این رصدخانه شهری، در واقع یک ساختمان پیشرفتهمجهز به آخرین فناوریهای الکترونیکی است.
رصد دادههای شهری
وجود ویدئو پروژکتورهای سهبعدی و یک نقشه سهبعدی برجسته از شهر تهران اینجا را به محلی برای رصد آمار و اطلاعات، شاخصها و بررسی و تحلیل تغییرات و موجودیت های شهر تهران درآوردهو امکان مشاهده آنها در کنار یکدیگر را برای مدیریت بهتر شهر در اختیار تصمیم گیران قرار میدهد. شاخصهایی مانند کیفیت زندگی شهروندان، زیرساختهای شهری، اثرات تصمیمهای مدیریتی بر پیکره شهر، وضعیت ساخت و ساز، کیفیت سازهای، وضعیت حمل و نقل. رصدخانه شهری نه به آسمان، بلکه به تهران و تمام مؤلفههایی که در این شهر موجود است، مینگرد. این رصدخانه امکان رصد دادههای شهری را بر روی ماکتی از شهر تهران به صورت بصری و هوشمند فراهم کرده و تاریخچه شهر تهران، جمعیت پایتخت، نمایش نقشههای موضوعی و متغیر از ترافیک روزانه شهر تهران، دادههای تصویری و ... از جمله بخشهایقابل مشاهدهبر روی این ماکتهستند.
رصدخانه دارآباد(خورشیدی)
-نشانی:دارآباد، بخش جنوبی موزه حیات وحش دارآباد
-نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس:دارآباد
-نزدیک ترین ایستگاه مترو: قائم
-سال تاسیس:۱۳۹۸
-روزها و ساعت فعالیت: شنبه تا چهارشنبه: ۱۱ تا ۱۹، پنجشنبه، جمعه و روزهای تعطیل: ۱۰ تا ۲۰
-مدت زمان بازدید:بیش از یک ساعت
-امکانات رفاهی: دارد
-مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: مجهز به سیستم تلسکوپ ترکیبی با مقر جستوجوگر خودکار با دو تلسکوپ مدرن، حرفه ای و قدرتمند است.
جست وجوی خودکار اجرام
قطر گنبد این رصدخانه خورشیدی ۵.۷ متر است و تلسکوپی که در این گنبد مستقر شده نیز جزو تلسکوپهای ۶۰ میلیمتری بوده و مقر آن قطبی است و به راحتی میتوان با آن جستوجوی خودکار اجرام آسمانی را انجام داد. به این ترتیب که اگر مثلا به دنبال سیاره ژوپیتر باشید با دادن نام سیاره به تلسکوپ (البته اگر جرم مورد نظر قابل مشاهده باشد) آن را برایتان پیدا میکند. این رصدخانه مدرن ترین رصدخانه خورشیدی تهران است که در آن علاوه بر رصد خورشید، میتوانید از رصد ماه سیارات و اجرام سماوی در آسمان شب تهران هم لذت ببرند. برای رصد خورشید نیز نگران سلامت چشمهایتان نباشید، این رصدخانه با داشتن یک تلسکوپ خورشیدی که طول موج اچـ آلفا را کنترل میکند امکان رصد خورشید و شرارههای آن را فراهم کردهاست.
رصدخانه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)
-نشانی: شهرری، ضلع جنوبی آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع)، دانشکده علوم و حدیث
-نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس: میدان شهرری
-نزدیک ترین ایستگاه مترو: شهرری
-سال تاسیس:۱۳۷۹
-روزها و ساعت فعالیت: هر روز با هماهنگی قبلی
-مدت زمان بازدید:یک ساعت
-امکانات رفاهی: دارد
-مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: رصدخانه عبدالرحمن صوفی رازی وابسته به آستان حرم حضرت عبدالعظیم در سال ۱۳۷۹ راه اندازی شده است این رصد خانه، یک گنبد دوار به قطر ۴ متر و دریچه بازشو به عرض یک متر دارد.
بزرگنمایی ۵۰۰ برابری
موقعیت ایجاد این رصدخانه طوری است که یک دستگاه تلسکوپ انکساری با فاصله کانونی ۱۰۰۰ میلیمتر و قطر عدسی شیئی ۱۸۰ میلیمتر در آن قرار گرفته است. این تلسکوپ توانایی بزرگنمایی ۳۰ تا ۵۰۰ برابر (به کمک عدسی بارلو) را داراست که مجهز به یک رایانه کوچک ویژه و دستگاه کنترل حرک) است که با استفاده از آنها میتوان با دقت و تنها با درج مختصات اجرام آسمانی به آسانی نسبت به رصد آنها اقدام کرد. همچنین تلسکوپ مجهز به دستگاه آشکار سازی رایانه ای است که با اتصال به تلسکوپ و دستگاه رایانه، میتوان تصاویر الکترونیکی از اجرام آسمانی را ثبت و با بهره گیری از نرم افزارهای موجود آنها را تحلیل و مطالعه کرد. دراین مجموعه در هر فصل و به مناسبتهای گوناگون سمینارها و همایشهای هم برگزار میشود.
آسمان نمای ارتش
-نشانی: خیابان دکتر شریعتی، خیابان معلم، چهارراه مرودشت
-نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس: معلم
-نزدیک ترین ایستگاه مترو: معلم
-سال تاسیس:۱۳۷۲
-روزها و ساعت فعالیت: هر روز با هماهنگی قبلی از ساعت ۹ تا ۱۴
-مدت زمان بازدید:۵۰ تا ۶۰ دقیقه
-امکانات رفاهی: ندارد
-مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: آسمان نمای سازمان جغرافیایی که به نام آسمان نمای تهران نیز شناخته میشود و یکی از با سابقه ترین و شناخته شده ترین آسمان نماهای ایران است.
چشم در چشم با نصف النهار سماوی
این آسمان نما با گنبدی به قطر ۱۰ متر یکی از بزرگترین آسمان نماهای ایران نیز هست که در سال ۱۳۹۲ تلسکوپ بزرگ جدید این مجموعه جایگزین تلسکوپ قبلی اش شد. با رفتن به این آسمان نما میتوانید کهکشان راه شیری، منظومه شمسی، نحوه حرکت سیارات به دور خورشید و چگونگی چرخش ماه به دور زمین، نحوه حرکت ظاهری خورشید و سیارات و ماه بر روی خط دایره البروج و نشان دادن چگونگی پیدایش فصول چهارگانه، استوای سماوی، نصف النهار سماوی و دایره البروج، قمرهای مصنوعی، شهابها، دنباله دارها و نحوه حرکت آنها در آسمان، صور فلکی نیمکره شمالی و جنوبی و بزرگترین سیاره منظومه شمسی یعنی مشتری و چهار قمر آن را مشاهده کنید.
رصدخانه خیام
-نشانی:کرج، ماهدشت
-نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس:ماهدشت
-نزدیک ترین ایستگاه مترو: کرج
-سال تاسیس:۱۳۹۰
-روزها و ساعت فعالیت: هر روز با هماهنگی قبلی از ساعت ۹ تا ۱۱
-مدت زمان بازدید: یک ساعت
-امکانات رفاهی: دارد
-مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: بر فراز یک بنای هشت ضلعی دو طبقه به ارتفاع ۱۱ متر از سطح زمین قرار گرفته است. قطر گنبد رصدخانه ۴ متر است که بر پایه ۸ ستون فولادی استقرار یافته است.
پایش تغییرات زمین
برای به حداقل رساندن لرزشها و جلوگیری از انتقال ارتعاشات به تلسکوپ، پایه اصلی نگهدارنده تلسکوپ به صورت بتنی و مستقل از سازههای رصدخانه ساخته شده است. یکی از فعالیتهای رصدخانه خیام، ثبت روزانه تصاویر خورشید است. این تصاویر علاوه بر انتشار عمومی، در راستای تحقیقات مربوط به فیزیک خورشید، اقلیم فضایی و پایش وضعیت تغییرات لایههای جو زمین در اختیار محققان قرار میگیرند. از جمله برنامههای ارائه شده در بازدیداز این مجموعه میتواناز توضیحاتی که در زمینه معرفی نرمافزارهای نجومی، نمایش فیلم و عکس نجومی، آشنایی با مفاهیم پایه نجوم ارائه میشود و حضور در رصدخانه به همراه بهرهمندی از توضیحاتی از تلسکوپ اصلی مستقر در رصدخانه، رصد خورشید و دیگر اجرام قابل مشاهده در روز با استفاده از تلسکوپ اصلی رصدخانه نیز بهره برد.
مرکز نجوم دماوند
نشانی: دماوند، میدان ۱۷ شهریور، خیابان تختی، روبه روی اداره آموزش و پرورش
-سال تاسیس:۱۳۹۲
-روزها و ساعت فعالیت: شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۹ تا ۱۵ با هماهنگی قبلی
-مدت زمان بازدید:یک ساعت
-امکانات رفاهی: دارد
-مناسب گروه سنی: همه گروه های سنی
-پارکینگ: ندارد
معرفی: مرکز نجوم دماوند که وابسته به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است و ۱۳ تلسکوپ حرفهای دارد.
نظاره گرطوفان های خورشیدی
این بنا در فضایی ۲۴۱۰ متری در ۴ طبقه بنا شده و برای دانش آموزان بنا شده اما علاقه مندان به نجوم نیز میتوانند از امکانات این مرکز استفاده کنند. سالن آسمان نمای مجموعه ظرفیت استفاده همزمان ۴۰ نفر را دارد. این مجموعه مجهز به یک تلسکوپ خورشیدی است که امکان رصد طوفان های خورشیدی را برای علاقمندان فراهم کرده است. اگر چه بیشترین فعالیت این کانون در روز است اما اگر پدیده ای همچون ماه گرفتگی اتفاق بیفتد برنامه ای رصد در شب هم اجرا می شود. برگزاری کلاسهای ترمیک و کارگاه های موردی رصد برای کودکان و نوجوانان، حضور دانش آموزان در کارگاههای رصد و بازدید عموم مردم در برنامه های عمومی مثل استهلال ماه قمری و یا خورشید و ماه گرفتگی از دیگر برنامه ایی است که در این مرکز اجرا میشود.
رصدخانه ملی ایران
نشانی: کاشان، روستای کامو
-سال تاسیس: ۱۴۰۱
-روزها و ساعت فعالیت: با هماهنگی قبلی
-مدت زمان بازدید: یک ساعت
-امکانات رفاهی: ندارد
-مناسب گروه سنی: بزرگسال
-پارکینگ: دارد
معرفی: یکی از بزرگترین پروژههای علمی سدههای اخیر کشور است که تمام امکانات آن توسط متخصصان داخلی تولید شده است. این رصدخانه که ساخت آن ۲۴ سال به طول انجامیده، در قله ۳۶۰۰ متری گرگش دومین قله مرتفع رشتهکوه کرکس ساخته شده است.
ثبت تصویر رنگی از کهکشان
۲۷ مهر سال گذشته نخستین تصویر رنگی از یک کهکشان رادر فاصله ۲۰۰ میلیون سال نوری ثبت کرد. با کمک تلسکوپ عظیم الجثه این رصد خانه می توان کهکشانهای پرحجم در فاصله ۶۶ میلیارد میلیارد کیلومتر از زمین را رصد کرد. ارتفاع گنبد رصدخانه ملی۲۲ متر با قطر ۱۹ متر است که ۲۵۰ تن آن میچرخد. ارتفاع تلسکوپ نیز۱۱ متر با قطر ۷ متر است. تلسکوپ این رصدخانه از بیش از ۱۰ هزار قطعه تشکیل شده و هزاران هزار پیچ و مهره که این مجموعه را در کنار هم قرار داده است. بیش از ۷۰ هزار قطعه الکترونیکی در سیستم، کنترل و در مجموع بیش از ۱۰۰ قطعه الکترونیکی و کنترلی در آن به کار برده شده است. برای بازدید از این مجموعه باید با دفتر رصدخانه که در تهران بزرگراه ارتش، باغ لارک قرار دارد، هماهنگ کنید.
رصد خانه مراغه
-نشانی: آذربایجان شرقی، شهر مراغه، تپه ۱۱۰ متری صدر داغی
قدمت : دوره ایلخانی
-سال بازسازی:۱۳۶۴
-روزها و ساعت فعالیت:۹ تا ۱۷ هر روز غیر از تعطیلات مذهبی
-مدت زمان بازدید:یک ساعت
-امکانات رفاهی: ندارد
-مناسب گروه سنی:همه گروههای سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: نخستین رصدخانه کشورمان است که ۸۰۰ سال قبل در دوران ایلخانی و به دست خواجه نصیر الدین طوسی ساخته شده و سال ۱۳۶۴ با شماره ۱۶۷۵ در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است. اهمیت این رصدخانه به قدری زیاد است که سازمان بین المللی یونسکو سال ۲۰۰۹ را به نام «سال رصدخانه مراغه» نامگذاری کرد.
زیج ایلخانی یادگار رصدخانه مراغه
خواجه نصیرالدین طوسییکی از مهمترین آثار خود را که درباره ستارهشناسی است و چندین قرن یکی از معتبرترین کتابها در زمینه نجوم بود را، با کمک رصدهای انجامشده در همین رصدخانه نوشته است. این کتاب زیج ایلخانی نام دارد و در سال ۶۷۰ هجری قمری نوشته شده است. علاوه بر این، بیشتر شاخههای علوم در این رصدخانه تدریس میشد. دانشمندان مشهور آن زمان در این رصدخانه دانش خود را میآموختند. مثلا قطبالدین شیرازی که علت اصلی تشکیل رنگینکمان را کشف کرده بود یا فیلسوف و فرهنگنامهنویس مسیحی در این رصدخانه کتابهایی مثل اصول اقلیدس و المجسطی بطلمیوس را تدریس میکرد. خواجه نصیرالدین طوسی برای ساختن این رصدخانه و همین طور برای ساختن ابزارهای مربوط به رصد، از کمک دانشمندان و استادان زمان خود استفاده کرده است. او از این کار چند هدف داشته است. یکی اینکه بتواند دانشمندان فراری را که به خاطر حمله مغولها متواری شده بودند برگرداند و جایی برای اسکان و استفاده از دانش آنها پیدا کند. دوم اینکه میخواستیک مرکز علمی ایجاد کند تا دانشمندان از علوم مختلف در کنار هم جمع شوند و دانش خود را به دیگران بیاموزند.
بزرگترین رصدخانه دنیا
ساخت رصدخانه مراغه ۱۳ سال طول کشیده است. بعد از تمام شدن مراحل ساخت آن با تلاشهایی که هلاکوخان انجام داد و البته این تلاشها تحت تأثیر خواجه نصیرالدین طوسی بود، ابزارها و تجهیزات لازم برای علم نجوم و بسیاری از کتابهای مرتبط فراهم شد. رصد خانه مراغه بهقدری بزرگ و دارای تجهیزات کافی بود که تا سالهای متمادی آن را بهعنوان بزرگترین رصدخانه دنیا میشناختند.
در دهه ۵۰ شمسی بود که دکتر پرویز ورجاوند بخشهایی از آن را مرمت کرد و کاوشهایی درباره آن انجام داد که منجربه کسب اطلاعات بیشتر درباره سازههای مختلف آن شد. در حال حاضر بخشهای کمی از این بنا باقی مانده است و اکنون یک گنبد سفید شبیه بسیاری از رصدخانههای مدرن امروزی روی آن ساخته شده است. این گنبد سفید برای جلوگیری از تخریب بیشتر بناست و هیچ شباهتی به سازه اصلی آن ندارد.
رصد خانه کاسین
-نشانی: استان لرستان، خرم آباد
-روزها و ساعت فعالیت: هر روز ساعت ۹ تا ۲۱
-مدت زمان بازدید:یک ساعت
-امکانات رفاهی: رستوران گردان، هتل، کافی شاپ
-مناسب گروه سنی: همه گروه های سنی
-پارکینگ:دارد
معرفی: به عنوان بلندترین ترین رصدخانه خاورمیانه در بین کشورهای ترکیه، سوریه، عراق، عربستان، عمان، اردن، قطر، کویت، لبنان، بحرین، افغانستان، یمن و امارات متحده عربی شناخته می شود. این رصدخانه در ارتفاع ۱۸۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد و بنای آن طوری ساخته شده که از تمام ورودیهای خرم آباد قابل رویت است.
بلندترین رصدخانه خاورمیانه
این رصد خانه دارای ۱۶ تلسکوپ است که از بین آن ها تلسکوپ مرکزی ساسترون و تلسکوپ خورشیدی کرونادو با دارا بودن تمام تجهیزات شاخص تر هستند. همچنین این مجموعه دارای۳ آسمان نماست که یکی از آنها ثابت و دیجیتال با قابلیت پخش تصاویر تلسکوپ مرکزی و خورشیدی بوده و ۲ تای دیگر متحرک هستند. دانشآموزان و دانشجویان گرایش نجوم و اخترشناسی به راحتی میتوانند از این مجموعه استفاده کنند. برگزاری تورهای علمی و خانوادگی و ترویج فعالیتهای رصدخانهای از جمله اموری است که در این مجموعه علمی صورت میپذیرد، در همین راستا مجهز به امکانات رفاهی و هتلینگ برای بازدیدکنندگان و توریست ها است. این رصد خانه اولین مرکز ستاره شناسی و نجوم در ایران است که عنوان بلند ترین رصد خانه را در بین کشورهای سوریه، عراق لبنان، ترکیه، عمان، قطر، کویت، یمن، افغانستان، و امارات متحده عربی به شمار می رود. این مجموعه دارای سه آسمان نما است. آسمان نمای آن دارای گنبدی با قطر ۵/۷ متر و دو دستگاه دیجیتال آنالوگ را دارا است، این دستگاه دیجیتال موجود در آسمان نما در کشور مانندی ندارد. همچنین این رصد خانه مجهز به آسمان نمای بادی متحرک است.
رصد در افق منفی
از دیگر امکانات این رصد خانه می توان گنبد الکترومکانیک آن را نام برد که ۳۶۰ درجه می چرخد و سیستم حرکتی آن دارای موتور و دریچه مکانیکی متناسب با اپتیک و مجهز به تلسکوپ است. به دلیل اینکه این مجموعه علمی در مکانی دور از رطوبت و آلودگی هوا ساخته شده، بنابراین بهترین محل برای رصد و تحقیقات و عکاسی های نجومی است. محلی در این رصد خانه وجود دارد که افق منفی نام دارد و داده های نجومی را بدون خطا ثبت می کند. در این رصد خانه محلی را برای اقامت قرار داده اند تا برای دسترسی محققان در ساعت های مختلفی بتواند امنیت کامل را به وجود آورد و می توانند به تلسکوپ دسترسی داشته باشند.