همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: هدف معماران از ساخت مسجد سپهسالار قدیم و شهید مطهری کنونی این بوده که این بنای اسلامی قرن‌ها دوام بیاورد و به همین خاطر محوطه بنا را به عمق ۱۷متر حفر کرده‌اند و شفته‌ریزی محکمی انجام شده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
مسجد شهید مطهری یکی از باشکوه‌ترین آثار اسلامی و شاهکار معماری در ایران به شمار می‌رود و از نظر معماری هم‌ردیف مدرسه مادر شاه اصفهان، یکی دیگر از شاهکارهای معماری ایرانی‌ـ اسلامی است. این مسجد بخش‌های دیدنی زیادی دارد. ساعت معروفی که در برج ساعت مسجد نصب شده، کار دو هنرمند فرانسوی است و در زمان سلطنت ناصرالدین شاه از پاریس به تهران منتقل شده و توسط فرانسوی‌ها نصب و راه‌اندازی شده است.
بنای اصلی مسجد ۸ مناره بلند دارد که ارتفاع بلندترین مناره به ۳۷متر می‌رسد و کوچک‌ترین آنها ۲۵متر ارتفاع دارد. همه مناره‌ها با آجر ساخته شده و روی آنها با کاشیکاری منحصربه‌فردی تزیین شده است.
صحن یا حیاط مرکزی مسجد به شکل مربع و چهار ایوان که سبک منحصربه‌فرد معماران ایرانی است ساخته شده ۴ باغچه مشجر و ۴ پیاده‌راه با یک حوض مدور و بزرگ دارد که آب قنات مهران در آن جاری می‌شده و موجب طراوات و شادابی فضای باغچه‌ها شده است. بالای ایوان شمالی دو گلدسته و ماذنه ساخته شده و ساعت بزرگ فرانسوی داخل آن نصب شده است. ساعت داخل ماذنه دو صفحه بزرگ دارد که یکی به طرف صحن مدرسه عالی و دیگری به طرف عمارت بهارستان است.
مسجد و مدرسه شهید مطهری مثل بسیاری از مساجد قدیمی و تاریخی تهران شبستان‌های تابستانی و زمستانی دارد و کارشناسان معماری از شبستان تابستانی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و عجیب‌ترین بخش‌های این مسجد نام می‌برند. شبستان تابستانی دهانه‌ای به عرض ۱۵متر و ارتفاع ۳۴متر دارد و ۱۶۰۰متر از مساحت مسجد را اشغال کرده است. شبستان تابستانی روی ۴ پایه بزرگ ساخته شده و ۴ مناره بلند مسجد در اطراف آن قرار دارد. شبستان تابستانی یا همان گنبدخانه مسجد و مدرسه شهید مطهری تحولی در معماری مساجد تهران ایجاد کرد.
شبستان زمستانی هم پشت ایوان شرقی واقع شده و ۴۴ ستون سنگی یکپارچه دارد که بین هرچهار ستون، یک سقف گنبدی به کار رفته و داخل آنها با گچبری‌های چشمنواز تزیین شده است. محراب عریض شبستان زمستانی هم که با سنگ مرمر ساخته شده و بالای آن مقرنس و گچ‌کاری شده دیدنی است. مقرنس‌ها و گچبری‌های شبستان زمستانی به‌صورت اسلیمی و کتیبه‌های خطاطی شده و استاد حسین لرزاده، معمار مشهور معاصر در سال ۱۳۵۰ آنها را ساخته است.
راهروها و دالان‌ها که فضای ورودی را به حیاط مرکزی و سایر قسمت‌ها وصل می‌کند یکی دیگر از قسمت‌های جذاب و دیدنی مسجد به شمار می‌رود. در این دالان‌ها، کاسه گنبدهای کوچکی دیده می‌شود که با آجرکاری ساده تزیین شده و از طرفین ایوان غربی به فضای مسجد اتصال پیدا می‌کند. در جلو درب شرقی، محوطه نسبتاً کوچکی شبیه به چهارسوق وجود دارد که معماری سقف آن یکی از شاهکارهای معماری به نام طاق هفت‌کاسه یا طاق معلق است که از شاهکارهای میرزا جعفرخان معمارباشی به شمار می‌رود.
تماشای ۶۰ حجره‌ای که دور تا دور صحن مسجد را احاطه کرده‌اند، یکی دیگر از شاهکارهای معماری دوره قاجار به حساب می‌آید. حجره‌ها در ۲ طبقه واقع شده‌اند و نسبت به حجره‌های مدارس عالی دیگری که در تهران ساخته شده بزرگ‌تر و روشن‌تر به نظر می‌رسد. سردر هر کدام از حجره‌ها با مقرنس‌کاری‌های متفاوت و منحصربه‌فرد تزیین شده و ترکیب آنها یک معماری باشکوه را شکل داده است.
یکی دیگر از بخش‌های بنای مسجد که گفته می‌شود ۵۰ سال بعد از ساخت بنای اصلی به آن اضافه شده تالار چهل‌شیر است. در مرکز تالار و بین ۸ ستون سنگی، حوض سنگی بزرگی ساخته شده که محل وضوخانه بوده است. دور حوض سنگی ۴۰ شیر فلزی وجود داشته و به همین خاطر این بخش از بنای مسجد به چهل‌شیر معروف شده است.