همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: وقتی اوین یکی ازآبادی‌های اطراف تهران بود حدود ۱۲۰ درب باغ داشت که شهرت برخی از آنها از مرزهای تهران فراتر رفته بود. شهرت برخی از باغ‌های اوین به حدی بود که در منابع مکتوب به‌جامانده از دوره قاجار بارها از آنها نام برده شده و عمر آنها در آن دوره تاریخی را بیش از ۱۰۰ سال تخمین زده‌اند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
سید مهدی اعرابی، استاد دانشگاه و شمیران‌پژوه، درباره روزگار سپری‌شده باغ‌های اوین می‌گوید: «در منابع تاریخی آمده که ۸ درب باغ بزرگ فقط در زیر محله اوین وجود داشته است شامل باغ سپهر، باغ وزیر، باغ ایرج‌پناه، باغ حاج‌محمد حریقی، باغ خاوریان، باغ دکتر اعرابی، باغ غربی، باغ ضیائیان، باغ حسن‌ماست‌بند، باغ توتونچی، باغ محیط، باغ سهرابیان، باغ سرهنگ عشقی، باغ تیمسار خوشنویسان و... از جمله باغ‌های نامدار اوین بوده‌اند که امروز به جای آنها برج و شهرک مسکونی ساخته شده است.»
هجوم نظامیان ارتش رضاشاه به اوین با قصد خرید باغ‌های بزرگ این قریه هم داستانی مفصل و در عین حال عجیب دارد. اعرابی درباره ماجرای ثبت سند باغ‌های اوین به نام نظامی‌های دوره رضاشاه توضیح می‌دهد: «یکی از شروط ارتقای درجه سرهنگ‌ها در دوره رضاشاه، داشتن سند مالکیت باغ‌های اطراف تهران بوده است. به همین دلیل در شمیران و سایرآبادی‌های سرسبز اطراف تهران با انباشت سندهایی مواجه‌ایم که به نام نظامی‌ها ثبت شده است. این یک فرمایش ملوکانه بوده و رضاشاه عادت بیمارگونه‌اش مبنی بر داشتن سند منگوله‌دار را به افسران عالی‌رتبه تسری داده بود. طبق دستور رضاشاه، ارتقای درجه سرهنگ‌ها منوط به ارائه سند یک باغ از طرف آنها بوده و به همین دلیل در بسیاری از روستاهای خوش‌آب‌وهوای شمیران رد پای آنها دیده می‌شود.»
نظامی‌های دوره رضاشاه بعد از خرید باغ‌های بزرگ اوین، وانمود می‌کنند که برای رسیدگی به آنها و آبادانی این قریه سرسبز می‌کوشند، اما حضور آنها مقدمه نابودی باغ‌های بزرگ و شروع ساخت‌وسازها در یکی از بزرگ‌ترین‌آبادی‌های شمیران می‌شود. اعرابی می‌گوید: «در اوین سند ۱۲ درب باغ به نام سرهنگ‌های ارتش رضاشاه ثبت شده که از مهم‌ترین آنها می‌توانیم به باغ سرهنگ عشقی، سرهنگ کوپال، سرهنگ نعمتی، سرهنگ فتحی، سرهنگ یاسری، سرهنگ دیهیم، سرهنگ آور و تیمسار خوشنویسان که ارتقا درجه پیدا کرد اشاره کنیم. نام‌هایی از این دست در سایرآبادی‌های شمیران مثل درکه، تجریش، نیاوران و امامزاده قاسم(ع) هم به چشم می‌خورد.»
اعرابی معتقد است آبادی اوین از دوره قاجار در تیررس درباری‌ها بوده و چنین وضعی در دوره پهلوی تشدید شده است: «اعتمادالسلطنه در کتاب خاطراتش روایت کرده که ناصرالدین‌شاه مدام به‌آبادی‌های شمیران سرک می‌کشیده و باغ‌های سرسبز شمیران ییلاق پادشاه قاجار بوده است. اعتمادالسلطنه در این کتاب نوشته که ناصرالدین‌شاه ۸ بار به اوین رفته و به نظر می‌رسد لابه‌لای این رفت و آمدها، باغ‌های اوین را به اطرافیانش هبه کرده است. به‌طور مثال، در اوین باغ امین‌حضور را داریم که به امین‌حضور، از رجال دربار ناصرالدین‌شاه، تعلق داشته است.»